Ang Casa de Silencio ay hindi isang pangalan, ito ay isang babala. Nakatayo ito sa pinakamataas na bahagi ng San Lazaro, ang mga bintana nitong gawa sa capiz ay tila mga matang mapanuri, laging nakatingin sa bayang nasa ibaba. Ang itim nitong kahoy, na galing pa sa pinakamatitibay na puno ng narra, ay hindi kinakain ng anay, ngunit tila nilalamon ng kalungkutan. Ang mga pader nitong bato ay binalutan na ng baging, na parang mga ugat na lalong kumakapit sa lupa, ayaw bitawan ang mga sikretong nakabaon dito.

Para sa mga taga-San Lazaro, ang mansyon ay isang sumpa. Ang kwento ng trahedya ng pamilyang De Leon—ang mag-asawang natagpuang… hindi, ang mag-asawang bigla na lang nawala kasama ang kanilang nag-iisang anak na lalaki—ay isinasalin sa bawat henerasyon. Walang nangahas lumapit. Ang mga nagtangka ay nagkakasakit, nalulugi, o di kaya’y nakakakita ng mga bagay na hindi maipaliwanag.

Kaya’t nang dumating sina Marco at Lia sakay ng kanilang pickup truck, dala ang kanilang mga gamit, ang buong bayan ay napahinto. Ang mga tsismosa sa palengke ay napanganga. Ang mga matatanda sa plasa ay napailing.

“Mga taga-siyudad,” bulong ni Aling Pacing, ang may-ari ng tanging botika sa bayan. “Walang galang sa mga nakaraan. Hindi nila alam ang kanilang pinasok.”

Si Marco ay isang pragmatikong tao. Bilang isang arkitekto na may espesyalisasyon sa ‘heritage conservation’, ang Casa de Silencio ay ang kanyang ‘jackpot’. Isang purong halimbawa ng arkitekturang kolonyal na nabubulok lang. Ang presyo? Halos isang insulto sa ganda ng bahay. Binili niya ito mula sa isang bangko sa Maynila na matagal nang sumuko sa pagbebenta nito.

Si Lia, ang kanyang asawa, ay isang pintor. Mas sensitibo ang kanyang kaluluwa. Habang si Marco ay sinusukat ang mga poste at tinitingnan ang pundasyon, si Lia ay nakatayo sa gitna ng sala, pinapakiramdaman ang hangin sa loob.

“May lungkot dito, Marco,” bulong niya, habang hinahaplos ang alikabok sa ibabaw ng isang grand piano. “Isang napakabigat na kalungkutan.”

“Alikabok lang ‘yan, mahal,” ngumiti si Marco. “Isipin mo, kapag nalinis natin ‘to. Kapag napinturahan. Kapag nabuksan ang lahat ng bintana. Ang lungkot, magiging liwanag.”

Ngunit ang unang gabi ay nagpakita ng ibang katotohanan.

Ang kuryente ay hindi pa nakakabit. Ang kanilang dala ay mga emergency light at kandila. Ang katahimikan ng mansyon ay nakakabingi. Walang tunog ng trapiko, walang ingay ng kapitbahay. Tanging ang huni ng mga kuliglig sa labas at ang kakaibang tunog ng tumatandang kahoy.

“Narinig mo ‘yon?” tanong ni Lia, biglang napaupo sa kanilang folding bed.

“Ang alin? Ang pag-crack ng sahig? Mahal, isang daang taon na ‘tong bahay. Mas maingay pa ‘to sa atin,” sagot ni Marco, inaantok na.

“Hindi. Parang… parang may bumagsak. Mahina lang. Galing sa kusina.”

Bumangon si Marco, kinuha ang flashlight. “Sige, titingnan ko. Baka pusa lang na nakapasok.”

Naglakad siya sa mahabang pasilyo. Ang mga larawan ng mga De Leon, na hindi pa nila naiaalis, ay tila sumusunod sa kanya ng tingin. Narating niya ang dambuhalang kusina. Ang dating pugon na gawa sa bato ay malamig. Ang mga kalderong tanso ay nakasabit pa rin, puno ng sapot.

Itinutok niya ang flashlight sa bawat sulok. Walang pusa. Walang nabasag. Ngunit sa ibabaw ng lamesang kinakainan ng mga dating katulong, may napansin siya. Ang isang mansanas na iniwan nila doon kanina.

Nawawala.

Napalunok si Marco. “Pusa nga siguro. O malaking daga.” Ngunit ang totoo, nagsisimula na siyang kabahan.

Kinabukasan, habang sila ay nag-aayos, ang mga kakatwang bagay ay nagpatuloy. Ang martilyo na ipinatong ni Marco sa isang silya ay natagpuan niya sa kabilang kwarto. Ang isang lata ng biskwit na binuksan ni Lia ay halos wala nang laman kinaumagahan.

“Marco, hindi ako nagbibiro. May kumakain ng pagkain natin,” sabi ni Lia, ang boses ay may takot na.

“Baka naman… baka ‘yung mga nag-i-install ng kuryente kanina?” pagdadahilan ni Marco.

“Hindi sila pumasok dito sa kusina. At isa pa, nakita ko sila sa labas. At gabi nangyari ‘to.”

Nang gabing iyon, mas malinaw na ang mga tunog. Isang mahinang pag-ubo. Isang tila pag-drag ng isang bagay sa sahig sa itaas na palapag.

“Marco, natatakot na ako. Baka totoo ang sinasabi nila. Baka dapat umalis na tayo,” umiiyak na sabi ni Lia, nakayakap sa asawa.

Si Marco, na ngayon ay gising na gising na rin, ay yumakap pabalik. “Shhh. Hindi tayo aalis. Bibilhin ko ang bahay na ‘to. Malalaman natin kung ano ‘yan. Pangako.”

Nagpasya si Marco na mag-imbestiga. Kinuha niya ang orihinal na blueprint ng bahay na nakuha niya mula sa bangko. Pinag-aralan niya ito. Doon niya natuklasan ang isang bagay na kakatwa.

Ayon sa blueprint, may isang buong ‘wing’ o bahagi ng bahay sa likod ng kusina—ang dating tirahan ng mga katulong at ang ‘bodega’—na tila wala roon. Nang puntahan nila, ang nakita lang nila ay isang pader na bato. Isang pader na halatang bago kumpara sa ibang bahagi ng bahay.

“May nagpader dito,” bulong ni Marco. “Pero bakit?”

Nang sumunod na linggo, isang malakas na bagyo ang tumama sa San Lazaro. Ang hangin ay humahagupit, tila gustong gibain ang matandang bahay. Ang ulan ay parang mga batong ibinabato sa kanilang bubong.

Sa gitna ng gabi, isang malakas na dagundong ang yumanig sa buong mansyon. Isang tunog ng gumuguhong bato.

“Marco! Ano ‘yon!” sigaw ni Lia.

Mabilis silang tumakbo patungo sa kusina. Ang pader na bato na pinag-aaralan ni Marco… ay gumuho. Ang lakas ng hangin at ulan mula sa labas ay sumira dito, dahil ang pundasyon pala nito ay hindi kasing tibay ng inaakala nila.

Ang bumungad sa kanila ay isang madilim na butas. Isang pasilyo na matagal nang hindi nasisikatan ng araw.

“Diyos ko,” bulg ni Lia.

“Manatili ka dito,” utos ni Marco, kinuha ang kanyang pinakamalaking flashlight at isang crowbar.

“Hindi! Sasama ako sa’yo. Hindi kita hahayaang mag-isa,” giit ni Lia.

Magkahawak-kamay silang pumasok sa kadiliman. Ang amoy sa loob ay pinaghalong alikabok, nabubulok na kahoy, at isang bagay na hindi nila maipaliwanag… isang amoy ng buhay.

Ang pasilyo ay patungo sa isang maliit na hagdanan paibaba. Isang basement. Ngunit hindi ito tipikal na basement.

Pagbaba nila, nakita nila ang isang silid. Hindi ito marangya. Ito ay isang simpleng kwarto. May isang lumang kama, isang maliit na mesa, at mga kandila.

At sa sulok, nakaupo ang isang tao.

Napasinghap si Lia. Napamura si Marco.

Ito ay isang lalaki. Isang napakatandang lalaki. Ang kanyang buhok ay puti na at mahaba hanggang sa kanyang balikat. Ang kanyang balbas ay abot na sa kanyang dibdib. Nakasuot siya ng mga damit na tila galing pa sa nakaraang siglo. Payat na payat siya, ang kanyang balat ay halos kulay-papel sa kaputla.

Ang kanyang mga mata. Iyon ang pinakanakatatakot. Mga matang nanlalaki sa matinding takot, tila nakakita ng mga multo.

“S-sino kayo?” ang tanong ng matanda, ang kanyang boses ay isang kaluskos, tila hindi nagamit sa loob ng maraming taon. “Magnanakaw? Huwag ninyo akong saktan! Huwag ninyong kunin ang kahon!”

Itinaas ni Marco ang kanyang mga kamay. “Hindi po kami magnanakaw. Hindi po kami mananakit. Kami po… kami po ang bumili ng bahay na ‘to.”

“Bumili?” ulit ng matanda. “Hindi… hindi ito pwedeng ibenta. Bantay ako. Ako ang bantay.”

Bigla itong umubo. Isang tuyo at masakit na ubo na yumanig sa kanyang munting katawan.

Si Lia, naunang nakabawi sa gulat. Ang kanyang takot ay napalitan ng awa. Lumapit siya dahan-dahan.

“Lolo… ayos lang po kayo? Anong pangalan ninyo?”

Ang matanda ay tumingin kay Lia, ang kanyang mga mata ay nag-inspeksyon. Nakita niya ang kabaitan sa mukha ng babae.

“Ako… ako si Tomas. Tomas De Leon.”

Natigilan si Marco. “De Leon? K-kamag-anak po kayo ng mga orihinal na may-ari?”

Tumulo ang luha mula sa mga mata ni Tomas. “Ako… ako ang anak. Ako si Tomasito. Ang batang nawawala.”

Ang kwento ay bumuhos mula sa matanda na parang isang sirang gripo.

Apatnapung taon na ang nakalipas. Si Tomasito ay isang binatilyo. Ang kanilang pamilya, na dating pinakamayaman sa San Lazaro, ay nalugi dahil sa masamang pamamalakad ng kanyang ama sa negosyo. Naubos ang lahat. Ang tanging natira ay ang mansyon, ngunit nakasanla na rin ito sa bangko.

Ang kanyang ama, si Don Alfonso, sa kahihiyan, ay nagplano. Isang gabi, sinabihan niya ang kanyang asawa at si Tomasito na mag-empake. Aalis sila, lilisanin ang bayan nang walang nakakaalam.

Ngunit si Tomasito ay nagmakaawa. “Itay, dito ako pinanganak! Hindi ko iiwan ang bahay na ‘to!”

“Wala na tayong bahay, anak! Kukunin na ‘to ng bangko!” sigaw ng kanyang ama.

“Babalik ako. Pangako. Babawiin ko ‘to,” sabi ng ama niya. “Pero sa ngayon, kailangan nating magtago. Ang mga katulong… pinauwi ko na. Itatago kita.”

Sa kanyang desperasyon, itinago ni Don Alfonso ang kanyang nag-iisang anak sa lihim na basement na ito, na dating ‘panic room’ ng kanyang lolo noong panahon ng Hapon.

“Hintayin mo kami dito, anak. Babalikan ka namin. Huwag kang aalis. Huwag kang magpapakita kahit kanino. Bantayan mo ang ating alaala,” iyon ang huling sinabi ng kanyang ama.

Si Don Alfonso at ang kanyang asawa ay umalis nang gabing iyon. Pero hindi na sila bumalik.

Nalaman na lang ni Tomas, makalipas ang ilang taon mula sa mga lumang dyaryong iniwan ng kanyang ama, na ang sinakyan nilang barko patungong Espanya ay lumubog sa gitna ng karagatan. Walang nakaligtas.

Si Tomas ay naiwang mag-isa.

Noong una, nabuhay siya sa mga de-latang iniwan ng kanyang ama. Nang maubos ito, natuto siyang lumabas sa gabi, sa pamamagitan ng isang lihim na lagusan papunta sa gubat sa likod ng bahay. Kumukuha siya ng mga prutas, nanghuhuli ng mga hayop. Nagnakaw siya ng kandila mula sa simbahan.

Nakatira siya sa kadiliman. Ang kanyang tanging kasama ay ang mga alaala, ang mga libro sa lumang aklatan, at ang piano sa sala, na tinutugtog niya sa hatinggabi kapag sigurado siyang walang makakarinig.

Siya ang multo. Siya ang anino. Siya ang umiiyak sa gabi.

Ang pader na bato ay ipinatayo ng bangko, hindi alam na may selyado silang tao sa loob. Akala nila ay isa lang itong lumang bodega na walang silbi.

“Apatnapung taon,” umiiyak na sabi ni Tomas. “Apatnapung taon akong naghintay. Apatnapung taon akong nagtago. Natakot ako sa mga tao. Natakot ako sa labas. Akala ko… akala ko lahat kayo ay masama. Akala ko kukunin ninyo ang huling natitira sa amin.”

Ipinakita niya ang kahon na kanyang yakap-yakap. Isang lumang baul.

Binuksan niya ito. Ang laman ay hindi ginto o alahas.

Ang laman ay mga sulat. Mga litrato. Ang orihinal na titulo ng lupa ng buong San Lazaro, na ipinagkaloob ng hari ng Espanya sa kanilang ninuno. At ang mga talaarawan ng kanyang ina.

“Ito lang ang yaman namin,” bulong ni Tomas. “Ang aming kasaysayan.”

Si Lia ay humahagulgol na. Maging si Marco, ang pragmatikong arkitekto, ay may luha sa kanyang mga mata. Ang misteryo ng Casa de Silencio ay hindi isang kwento ng kababalaghan, kundi isang kwento ng trahedya, ng isang buhay na ninakaw ng pangako at kalungkutan.

Nang gabing iyon, sa gitna ng bagyo, binuhat ni Marco ang napakahinang si Tomas. Inilabas nila siya sa kanyang bilangguan. Dinala nila siya sa kanilang sariling silid.

Inalagaan nila siya. Pinakain. Pinaliguan.

Kinaumagahan, tumigil ang bagyo. Sa unang pagkakataon sa loob ng apatnapung taon, nakita ni Tomas De Leon ang sikat ng araw. Napapikit siya, hindi dahil sa sakit, kundi dahil sa milagro.

Ang balita ay sumabog sa buong San Lazaro na parang bomba. Mas mabilis pa sa bagyo.

Ang “multo” ng mansyon ay buhay. Siya ang nawawalang tagapagmana.

Ang mga dating tsismosa, tulad ni Aling Pacing, ay dumalaw. Hindi na sila takot. Dala nila ay mga pagkain, mga gamot, at isang malaking ‘pasensya’.

“Patawarin n’yo kami, Don Tomasito,” sabi ni Aling Pacing, umiiyak habang hinahagkan ang kamay ng matanda. “Sa aming paghuhusga… sa aming mga kwentong barbero. Kung alam lang namin…”

Ngumiti si Tomas. “Walang dapat ipatawad. Kayo… kayo ang aking mga kababayan. Nakauwi na ako.”

Ang plano nina Marco at Lia na gawing pribadong bahay ang mansyon ay nagbago.

Ginamit ni Marco ang kanyang kaalaman sa arkitektura. Ginamit ni Lia ang kanyang sining. At ginamit ni Tomas ang kanyang mga kwento.

Ang Casa de Silencio ay hindi na naging isang pribadong bahay. Sa tulong ng National Historical Commission, na namangha sa mga dokumentong itinago ni Tomas, ang mansyon ay naging isang pampublikong museo at aklatan. Ang “Casa de Silencio” ay pinalitan ng pangalan: “Casa de la Memoria” (Bahay ng mga Alaala).

Ang dating kinatatakutang bahay ay naging puso ng San Lazaro. Naging sentro ito ng kultura, ng sining, at ng kasaysayan.

Si Tomas De Leon ay nabuhay pa ng limang taon. Bawat araw ng limang taon na iyon ay ginugol niya sa veranda ng mansyon, nakaupo sa isang silyang tumba-tumba, kinukwento sa mga bata at turista ang tunay na kasaysayan ng kanilang bayan. Hindi na siya ang multo sa dilim; siya na ang liwanag ng kanilang nakaraan.

Sina Marco at Lia ay hindi lang nakakuha ng isang bahay. Nakahanap sila ng isang ama, isang misyon, at isang tahanan sa bayang dati’y takot na takot sa kanila.

Natutunan nila na ang mga bahay ay hindi tinitirhan ng multo; tinitirhan ito ng mga alaala. At minsan, ang mga alaala na iyon ay kailangan lang ng isang taong handang makinig, isang taong handang magbukas ng pinto—at ng isang gumuhong pader—para muling mabuhay.

(Wakas)

Para sa iyo na nagbasa, ano ang mas nakakatakot: isang bahay na pinaniniwalaang may multo, o isang buhay na nag-iisa at nakakulong sa nakaraan? At kung ikaw ang nasa lugar nina Marco at Lia, ano ang una mong mararamdaman pagkakita mo kay Don Tomas sa madilim na silid?

Ibahagi ang iyong mga saloobin sa comments section.