Muling umingay ang usapin ng transparency sa gobyerno matapos magsalita ang dating Ombudsman Samuel Martires laban sa ilang pahayag ni Justice Secretary Jesus Crispin “Boying” Remulla. Sa isang mainit na talakayan, binanatan ni Martires ang umano’y paulit-ulit na komentaryo ni Remulla sa media hinggil sa mga isyu sa Ombudsman, at muling binuksan ang diskusyon sa kahalagahan ng pagiging bukas at malinaw sa mga desisyon ng tanggapan.

Ayon kay Martires, tila nakalimutan ni Remulla ang bigat ng responsibilidad na dala ng pagiging tagapagpatupad ng batas. “Kung may trabaho ka, magtrabaho ka,” mariing sabi ni Martires. “Hindi mo malalaman ang tunay na nangyayari sa loob ng Ombudsman kung puro press conference ka lang.”

Ngunit higit pa sa personal na palitan ng opinyon, ang isyung ito ay tumama sa mas malalim na usapin: gaano nga ba ka-transparent dapat ang pamahalaan, lalo na pagdating sa mga desisyong may kinalaman sa mga opisyal ng gobyerno?

Ang Isyu ng Paglalathala ng mga Desisyon

Sa ilalim ng Republic Act 6770, o ang batas na lumilikha sa Office of the Ombudsman, may karapatan ang ahensiya na magdesisyon kung ilalathala o hindi ang mga resolusyon nito. Sa panahon ni Martires, aniya, pinipili lamang nilang ilabas sa publiko ang mga kasong may mataas na interes ng mamamayan—gaya ng kontrobersyal na kaso noon ni dating senador Joel Villanueva.

Ngunit inamin din niya na, sa kasalukuyang kalagayan ng bansa, maaaring kailangan nang baguhin ang pananaw na iyon. “Sa panahon ngayon, dapat ilabas na natin lahat ng desisyon, lalo na yung malalaking kaso,” sabi ni Martires. “Kung gusto nating maibalik ang tiwala ng tao sa sistema ng hustisya, kailangang ipakita nating wala tayong itinatago.”

Ang transparency, dagdag pa niya, ay hindi lamang tungkol sa legalidad kundi sa pananagutan. “Ang Ombudsman ay tagapangalaga ng tiwala ng publiko. Kapag hindi tayo bukas, mababawasan ang tiwalang iyon,” paliwanag ng dating opisyal.

Ang Kaso ni Joel Villanueva

Isa sa mga punto ng diskusyon ay ang desisyon ng Ombudsman na nagbigay-linaw sa kaso ni Senador Joel Villanueva. Ayon kay Martires, bagaman ipinadala nila ang kopya ng desisyon sa Senado, hindi ito inilathala sa publiko—na nagdulot ng pagdududa sa maraming tao. “Sa totoo lang, naging disservice iyon kay Joel,” aniya. “Dapat nalaman ng publiko na siya ay napawalang-sala, para mawala ang hinala.”

Ito ang naging dahilan kung bakit iginiit ng dating Ombudsman na kailangang gawing bukas sa lahat ang mga desisyon ng gobyerno—para sa transparency at para sa katarungan.

Usapin ng SALN at “Weaponization”

Tinalakay rin ni Martires ang isyu ng Statement of Assets, Liabilities, and Net Worth (SALN) ng mga opisyal ng gobyerno. Ayon sa kanya, mali ang pananaw ng iba na siya ang naglimita sa pag-access dito. “Hindi ako ang unang naglagay ng restriction,” giit niya. “Nauna ang judiciary at ang House of Representatives.”

Pinaliwanag niya na ang tanging requirement para makuha ang SALN ng isang opisyal ay ang pahintulot ng mismong taong nag-file nito. “Kung gusto mo ang SALN ng pangulo, humingi ka ng consent ng pangulo,” paliwanag niya.

Ngunit binigyang-diin din ni Martires na hindi dapat abusuhin ang SALN bilang sandata sa politika. “Ginagawang armas ang SALN. Kapag inilabas mo, headline agad sa diyaryo na yumaman ka, kahit may paliwanag naman,” sabi niya, inalala pa ang panahon nang siya mismo ay naging biktima ng ganitong uri ng sensationalism matapos ilabas ng media ang kanyang sariling SALN.

Gayunpaman, nanindigan siya na mahalaga pa ring maging tapat at handang ipaliwanag ang anumang pagbabago sa yaman ng isang opisyal. “Kung tumaas ang net worth mo nang labis, obligasyon mong ipaliwanag sa taumbayan,” sabi niya. “Kung wala kang tinatago, wala kang dapat ikatakot.”

Epekto ng Kawalan ng Transparency

Para kay Martires, ang kawalan ng bukas na komunikasyon sa publiko ay nagdudulot ng mas malalim na problema—ang unti-unting pagkawala ng tiwala ng mga tao sa sistema ng hustisya. “Erosion of trust,” aniya, “ay isa sa pinakamalaking sakit ng ating lipunan ngayon.”

Nanawagan din siya sa administrasyon ni Pangulong Ferdinand Marcos Jr. na pangunahan ang reporma. “Ang executive secretary ay dating chief justice. Alam niya ang problema sa sistema. Dapat gamitin niya ang karanasang iyon para ayusin ang sistema ng hustisya,” sabi ni Martires.

Ang Panawagan sa Judiciary

Hindi rin nakaligtas sa batikos ng dating Ombudsman ang hudikatura. Ayon sa kanya, matagal nang reklamo ng publiko ang mabagal na pag-usad ng mga kaso sa korte. “Kailangan baguhin ng ating mga hukom ang kanilang pananaw,” aniya. “Ang hustisya ay hindi dapat inaantala. Dapat proactive ang ating judiciary.”

Dagdag pa ni Martires, “Ang sistema ay kasing ganda lamang ng mga taong pinapatakbo ito. Kung tamad o walang malasakit ang mga inilalagay mo sa posisyon, walang mangyayari.”

Isang Hamon sa Gobyerno

Sa dulo ng kanyang panayam, iniwan ni Martires ang isang malinaw na mensahe: oras na para ibalik ang pananagutan sa puso ng pamahalaan. “Kung gusto nating muling maniwala ang mga tao sa hustisya, dapat makita nila na bukas at patas ang lahat,” wika niya.

Para sa maraming Pilipino, ang mga salitang ito ay tumama sa kasalukuyang damdamin ng bayan—isang pagnanais para sa tunay na pagbabago at katarungan sa loob ng gobyerno. Sa panahon kung kailan tila napapagod na ang taumbayan sa paulit-ulit na iskandalo at alegasyon ng katiwalian, ang panawagan ni Martires para sa transparency ay tila muling nagpaalala sa lahat kung ano ang tunay na layunin ng serbisyo publiko: ang maglingkod nang tapat at walang itinatago.

Sa bandang huli, maaaring magkaiba man ng estilo sina Martires at Remulla, pareho silang nakaharap sa iisang hamon—paano maibabalik ang tiwala ng taumbayan sa sistema ng hustisya? At sa kasalukuyang klima ng politika, ang tanong na iyon ay mas mabigat kaysa kailanman.