Sa isang liblib na barangay sa probinsya, may isang malaking bahay na bato na nakatayo sa gitna ng malawak na lupain. Ang bahay na ito ay simbolo ng tagumpay at yaman, ngunit sa likod ng matataas na pader at magagarang pintura, may nakatagong isang madilim na lihim. Sa likod-bahay, malapit sa tambakan ng basura at kulungan ng mga manok, may isang maliit na kulungan na gawa sa pinagtagpi-tagping bakal at yero. Hindi ito para sa aso, at hindi rin para sa baboy. Ito ang tirahan ni Lolo Tasyo, ang 85-anyos na ama ng may-ari ng mansyon.

Si Lolo Tasyo ay dating kilala bilang isa sa pinakasipag na magsasaka sa kanilang bayan. Mula sa wala, napalago niya ang kanyang lupain. Nagtanim siya ng palay, mais, at niyog sa ilalim ng init ng araw at buhos ng ulan. Ang lahat ng kanyang sakripisyo ay para sa kaisa-isa niyang anak na si Romy. “Anak,” madalas niyang sabihin noon kay Romy habang pinupunasan ang putik sa kanyang paa, “Mag-aral kang mabuti. Ayokong danasin mo ang hirap ko. Ang lahat ng ito, ang lupa, ang ipon ko, para sa’yo ito.” At tinupad ni Lolo Tasyo ang kanyang pangako. Napagtapos niya si Romy ng kurso sa Maynila, naibigay ang lahat ng luho, at nang mag-asawa ito, ipinagpatayo pa niya ito ng bahay.

Nang pumanaw ang asawa ni Lolo Tasyo, naramdaman niya ang panghihina. Ang kanyang tuhod ay naging marupok, at ang kanyang isipan ay minsanang lumilipad. Dahil sa tiwala at pagmamahal, ibinigay niya ang titulo ng lahat ng kanyang lupa kay Romy. “Anak, sa’yo na ang lahat. Ang hiling ko lang, huwag mo akong pababayaan sa pagtanda ko,” bilin ng matanda. Nangako si Romy. Pero ang pangako ay napako nang pumasok sa eksena ang kanyang asawang si Selina. Si Selina ay isang babaeng galing sa lungsod, sanay sa luho, at walang galang sa matatanda. Para sa kanya, ang pagkakaroon ng ulyanin at sakiting biyenan sa loob ng bahay ay isang malaking perwisyo.

Nagsimula ang kalbaryo ni Lolo Tasyo nang unti-unti. Mula sa master bedroom, inilipat siya sa guest room. Mula sa guest room, inilipat siya sa kwarto ng katulong. At nang magsimula siyang hindi makapigil ng pag-ihi dahil sa katandaan, nagwala si Selina. “Romy! Ang baho ng Tatay mo! Umaalingasaw ang ihi sa buong bahay! Nakakahiya sa mga amiga ko kapag bumibisita! Gawan mo ng paraan ‘yan o ako ang aalis dito!” sigaw ni Selina. Dahil sunud-sunuran sa asawa, at dahil na rin sa sariling kawalan ng utang na loob, pumayag si Romy sa gusto ni Selina. Inilabas nila si Lolo Tasyo.

“Tay, dito ka muna sa likod ha? Mas presko dito, hindi mainit,” pagsisinungaling ni Romy habang inilalatag ang isang lumang banig sa loob ng bakal na kulungan na ipinagawa nila. Ang kulungan ay may sukat lang na kasya ang isang tao kapag nakahiga. Walang bubong na maayos, kaya kapag umuulan, basang-basa ang matanda. Kapag mainit, parang oven ang loob. “Romy… anak… bakit dito? Parang kulungan ito ng hayop…” nanginginig na tanong ni Lolo Tasyo. “Huwag ka nang maarte, Tay! Diyan ka na lang para hindi ka nagkakalat sa loob!” sigaw ni Selina bago padabog na isinara ang kandado ng rehas.

Mula noon, naging impyerno ang buhay ni Lolo Tasyo. Ang pagkain niya ay ibinibigay sa isang plastik na mangkok, madalas ay tira-tira o panis na kanin na hinaluan ng sabaw. Minsan, nakakalimutan pa siyang pakainin ng mag-asawa kapag abala sila sa pagpa-party o pamamasyal. Pumayat nang husto ang matanda. Ang kanyang mga buto ay bumakat sa kanyang balat. Ang kanyang buhok at balbas ay humaba at naging marumi. Wala siyang ligo, walang gamot, at walang kausap. Tanging ang mga aso sa bakuran ang naging karamay niya. Madalas, umiiyak na lang siya sa gabi, tinatanong ang Diyos kung bakit ganito ang naging kapalaran niya sa kabila ng pagiging mabuting ama.

Ang mga kapitbahay ay nakakapansin, pero takot silang magsalita. Maimpluwensya si Romy at Selina sa barangay dahil sa yaman nila. Sila ang nagpapakain sa mga opisyales, kaya nagbubulag-bulagan ang mga ito. May mga pagkakataong may nag-aabot ng tinapay kay Lolo Tasyo sa butas ng bakod, pero kapag nahuhuli ito ni Selina, binubuhusan niya ng tubig ang matanda. “Sabi nang huwag kang hihingi sa iba! Nakakahiya ka! Pinapalabas mong hindi ka namin pinapakain!” bulyaw ni Selina habang basang-basa at nanginginig sa lamig si Lolo Tasyo.

Isang araw, nagkaroon ng malaking selebrasyon sa mansyon. Kaarawan ni Romy. Nagpa-cater sila, nagtayo ng tent, at inimbitahan ang mga mayayaman at politiko sa bayan. Lechon, seafoods, steaks, at mamahaling alak ang nasa mesa. Masaya ang lahat. May banda, may sayawan. Sa likod-bahay, rinig na rinig ni Lolo Tasyo ang tawanan at amoy na amoy niya ang masasarap na pagkain. Kumukalam ang kanyang sikmura. Dalawang araw na siyang hindi pinapakain dahil “busy” ang mga tao sa paghahanda. “Anak… Romy… kahit konting sabaw lang…” mahinang daing ni Lolo Tasyo habang nakakapit sa rehas na bakal.

Sa gitna ng kasiyahan, may dumating na isang convoy ng tatlong itim na luxury SUV. Huminto ito sa tapat ng gate. Napatingin ang mga bisita. Bumaba ang mga lalaking naka-barong at may dalang mga briefcase. Sa gitna nila, bumaba ang isang lalaking nasa edad singkwenta, matikas, at mukhang makapangyarihan. Siya si Attorney Victoriano, ang pinakasikat na abogado sa Maynila at ang personal na legal counsel ng isang misteryosong bilyonaryo na nagmamay-ari ng malalaking lupain sa buong Pilipinas.

Agad na sinalubong ni Romy at Selina ang bisita, akala nila ay isa itong VIP guest na naligaw o imbitado ng Mayor. “Good afternoon, Sir! Welcome po sa birthday ko! Pasok po kayo, kumain po kayo!” sipsip na bati ni Romy. Ngunit seryoso ang mukha ni Attorney Victoriano. Hindi niya pinansin ang kamay na iniabot ni Romy. “Nandito ako para hanapin si Don Anastacio Delos Reyes. Sabi ng aming surveillance, dito siya nakatira sa address na ito.”

Nagkatinginan sina Romy at Selina. Kinabahan sila. “Don Anastacio? Wala pong Don dito. Ako po si Romy, ang may-ari ng bahay at lupang ito. Ang tatay ko po ay si Tasyo, pero… uhm… matagal na po siyang wala. May sakit po sa pag-iisip kaya nasa… nasa pangangalaga ng institusyon,” pagsisinungaling ni Romy. Namutla si Selina at pilit na ngumiti. “Opo, Attorney. Wala po dito ang biyenan ko. Baka po nagkamali kayo ng address.”

Tinitigan sila ni Attorney Victoriano nang matalim. “Ganoon ba? Kung gayon, hindi niyo mamasamain kung inspeksyunin namin ang paligid? May court order kami.” Bago pa makatanggi sina Romy, senenyasan ng abogado ang mga kasama niyang pulis at NBI agents na pumasok. Nagkagulo ang mga bisita. Hinalughog ng mga otoridad ang bahay. Wala si Lolo Tasyo sa mga kwarto. Pero may isang agent na nakarinig ng mahinang iyak mula sa likod-bahay.

Sinundan nila ang tunog. Pagdating sa likod, sa tabi ng mabahong basurahan, nakita nila ang bakal na kulungan. Nanlaki ang mga mata ng mga agent. Nakita nila ang isang matandang lalaki, halos hubad na, marumi, at nakalugmok sa sariling dumi. “Diyos ko! Nandito siya!” sigaw ng agent. Tumakbo si Attorney Victoriano papunta sa likod. Nang makita niya ang kalagayan ng kanyang kliyente, napaluha ang matapang na abogado. “Don Tasyo! Anong ginawa nila sa inyo?!”

Agad na sinira ng mga pulis ang kandado. Inilabas si Lolo Tasyo at binalutan ng kumot. Inabutan siya ng tubig at pagkain. Nang makainom, dahan-dahang nagkamalay ang diwa ng matanda. Tumingin siya kay Attorney Victoriano. “Victor… andiyan ka na pala…” garalgal na sabi ni Lolo.

Dinala si Lolo Tasyo sa harap ng mansyon kung saan naroon sina Romy, Selina, at ang mga natulalang bisita. Galit na galit si Attorney Victoriano. Humarap siya kay Romy. “Ito ba ang sinasabi mong nasa institusyon?! Ang sarili mong ama, kinulong mo sa tangkal ng aso habang nagpapakasasa ka sa yaman niya?!”

“Attorney, let me explain! Ulyanin na kasi siya, nananakit siya, kaya namin kinulong para sa safety niya!” palusot ni Selina na nanginginig na sa takot.

“Safety?!” sigaw ng abogado. “Tingnan niyo ang katawan niya! Puno ng pasa, gutom, at dehydrated! Ito ay malinaw na pang-aabuso at attempted murder!”

Sa puntong iyon, nagsalita si Lolo Tasyo. Mahina man, pero narinig ng lahat dahil sa katahimikan. “Anak… Romy… ibinigay ko sa’yo ang lahat. Lupa, bahay, pera. Ang hiling ko lang, mahalin mo ako. Pero ginawa mo akong hayop.”

Napayuko si Romy. Hindi makatingin sa ama.

Naglabas ng dokumento si Attorney Victoriano. “Para sa kaalaman ninyong lahat, si Don Anastacio ay hindi lang simpleng magsasaka. Siya ang ‘silent owner’ ng pinakamalaking agri-business corporation sa rehiyon. Ang mga lupang akala niyo ay ibinigay na niya sa inyo? Ang titulo niyan ay ‘Conditional Donation’. Ibig sabihin, may karapatan siyang bawiin ang lahat kapag napatunayang may ‘ingratitude’ o pang-aabuso mula sa pinagbigyan.”

Nanlaki ang mga mata nina Romy at Selina. “Ano?!”

“Oo,” madiing sagot ng abogado. “At dahil sa ginawa niyo, effective immediately, binabawi ni Don Anastacio ang lahat ng ari-arian. Ang bahay na ito, ang mga sasakyan, ang mga bank accounts na gamit niyo—lahat ‘yan ay freeze na at babalik sa pangalan niya. Wala kayong makukuha kahit singkong duling.”

“Hindi pwede ‘yan! Anak ako! May karapatan ako!” sigaw ni Romy.

“Ang karapatan ng anak ay nagtatapos kapag kinalimutan niya ang kanyang tungkulin bilang tao,” sagot ni Lolo Tasyo, na tila nabunutan ng tinik at nagkaroon ng lakas. “Pinalayas niyo ako sa puso niyo, kaya ngayon, palalayasin ko kayo sa pamamahay ko.”

“Hulihin sila!” utos ng hepe ng pulisya. Pinosasan sina Romy at Selina sa harap ng kanilang mga bisita. Ang kaso: Serious Illegal Detention, Abuse of Elderly, at Attempted Parricide. Walang piyansa ang kasong Serious Illegal Detention lalo na’t kadugo ang biktima.

“Tay! Tay, patawarin mo kami! Huwag mo kaming ipakulong!” iyak ni Romy habang kinakaladkad ng pulis. “Tay, maawa ka sa mga apo mo!” sigaw ni Selina.

Tinitigan sila ni Lolo Tasyo nang may luha sa mata. “Ang awa, ibinibigay sa mga nagkakamali. Pero ang parusa, ibinibigay sa mga nanadya. Kailangan niyong matuto sa loob ng kulungan.”

Kinaladkad ang mag-asawa pasakay ng police mobile. Ang mga bisita ay nagsi-alisan na, hiyang-hiya sa nasaksihan. Naiwan si Lolo Tasyo kasama si Attorney Victoriano.

Dinala si Lolo Tasyo sa pinakamagandang ospital para magpagaling. Nang lumakas siya, lumipat siya sa isang exclusive retirement village kung saan siya ay inalagaan ng mga propesyonal na nurse at doktor. Ipinagbili niya ang mansyon kung saan siya kinulong dahil ayaw na niyang maalala ang bangungot. Ang pinagbentahan ay idinonate niya sa mga home for the aged at sa simbahan.

Namuhay si Lolo Tasyo nang payapa at marangal sa kanyang huling mga taon. Hindi man niya kasama ang kanyang kadugo, naramdaman naman niya ang pagmamahal ng mga taong tumulong sa kanya. Sina Romy at Selina naman ay nabulok sa kulungan, nagsisisi araw-araw habang natutulog sa malamig na semento—ang parehong lamig na ipinaramdam nila sa kanilang ama.

Napatunayan sa kwentong ito na ang hustisya ay maaaring mabagal, pero dumarating ito sa tamang oras. Ang pagmamahal ng magulang ay walang hanggan, pero ang kasamaan ng anak ay may hangganan at may kapalit na parusa. Huwag nating kalimutan: Ang ginagawa natin sa ating mga magulang ay babalik din sa atin, minsan ay doble pa.

Kayo mga ka-Sawi, kung kayo si Lolo Tasyo, mapapatawad niyo pa ba ang anak na nagkulong sa inyo sa hawla? O tama lang na bawiin ang lahat at ipakulong sila? Mag-comment sa ibaba at i-share ang kwentong ito para magsilbing babala sa mga walang utang na loob! 👇👇👇