Si Leonardo Del Valle ay isang pangalan na bumabandera sa bawat business magazine. CEO ng isa sa pinakamalaking real estate companies sa bansa, isa sa pinakamayamang tao sa Southeast Asia. Pero sa kabila ng lahat ng karangyaan, may isang parte ng kanyang nakaraan na matagal na niyang ibinaon sa limot — si Lira, ang babaeng minahal niya noong siya’y simpleng lalaki pa lang na nangangarap.

Noong nag-aaral pa lang si Leonardo sa Maynila, doon niya nakilala si Lira — isang working student na kahit pagod sa trabaho ay laging may ngiti. Pareho silang nangangarap. Pareho silang puno ng pag-asa. Hanggang sa dumating ang alok sa kanya para magtrabaho sa Singapore — isang alok na hindi niya matanggihan. At sa gitna ng kasabikan, nakalimutan niyang bumalik kay Lira.

Isang gabi, labing-anim na taon ang lumipas, habang binabagtas ni Leonardo ang EDSA, napansin niya ang isang batang lalaki na naglalako ng kendi sa gitna ng trapiko. Marumi ang damit, pero malinaw ang pagkakahawig sa kanyang kabataan. Hindi siya mapakali.

Mula noon, naging mapanaginip si Leonardo. Laging bumabalik sa alaala ang mukha ng bata, at ang pangalang Lira na matagal na niyang kinubli sa likod ng mga tagumpay.

Kaya’t isang araw, nagdesisyon siyang hanapin ito. Gumamit siya ng private investigator. Hindi siya makapaniwala nang makita ang resulta — si Lira ay nakatira sa isang squatters area sa Cavite, kasama ang isang binatilyong 15 anyos na nagngangalang Elian.

Agad siyang nagpunta. Nakasuot siya ng puting polo, mamahaling relo, sapatos na hindi nasasayad sa putik. Pagkarating sa barong-barong na yari sa yero at pinagdikit-dikit na plywood, natulala siya.

Lumabas si Elian, at sa mismong sandaling iyon, alam ni Leonardo sa puso niya—anak niya ito.

Pagkatapos ay lumabas si Lira, payat, maputla, ngunit hindi nawala ang dating kislap sa mga mata. Tumigil siya sa paglalakad nang magtama ang kanilang mga paningin. Sandaling katahimikan.

“Leo…” ang tanging nasambit ni Lira.

Wala nang pasakalye. Napaluhod si Leonardo. Hindi niya inalintana ang putik. Hindi niya inalintana ang mga mata ng mga kapitbahay.

“Patawad…” aniya, halos pabulong. “Patawad sa pagkawala ko. Patawad sa lahat.”

Tahimik si Lira. Hindi siya agad nagsalita. Si Elian, tahimik na nanonood.

“Hindi kita kinailangan para mabuhay, Leo,” tugon ni Lira. “Pero ‘yung anak mo… araw-araw mong kinailangang narito.”

Lumuha si Leonardo. Sa dami ng nabiling lupain, bahay, at gusali — ito palang munting barong-barong ang pinakamasakit na makita. Dahil dito niya nakita ang buhay na pinabayaan niya. Ang pamilyang nabuo na wala siya.

Pag-uwi niya sa gabi, hindi siya nakatulog. Ilang araw siyang hindi pumasok sa opisina. Hanggang sa isang linggo ang lumipas, muling bumalik siya sa Cavite — dala ang hindi lamang regalo o pera — kundi isang desisyon.

Inalok niya si Lira at Elian ng bagong bahay, edukasyon, at kinabukasan. Pero tumanggi si Lira.

“Hindi kami bagay sa mundo mo,” ani Lira. “Hindi pera ang kailangan namin.”

“Hindi pera ang iniaalok ko,” sagot ni Leonardo. “Sarili ko. Panahon ko. Yung pagkakataon na dapat noon ko pa binigay.”

Muling natahimik si Lira. At sa wakas, tinanggap nila siya. Hindi bilang bilyonaryo. Kundi bilang ama.

Makalipas ang tatlong taon, si Elian ay scholar sa isang prestihiyosong unibersidad. Si Lira ay may sariling negosyo sa tulong ni Leonardo — isang maliit na cafe na pinangalanan niyang “Patawad at Panibago.”

At si Leonardo? Bumababa na sa entablado ng korporasyon. Sa halip na mga pulong at boardroom, mas gusto na niyang ihatid ang anak sa eskwela at dalhan si Lira ng pandesal tuwing umaga.

Minsan, kailangan mo talagang mapaluhod — hindi dahil sa kahinaan, kundi dahil sa wakas, natutunan mo nang yumuko sa mga bagay na tunay na mahalaga.

WAKAS.