MUSOLEYO SA BATAC: BUHÁY NA ALAALA NG ISANG KONTROBERSIYA

ISANG LUGAR NG KATAHIMIKAN AT TANONG

Sa gitna ng matahimik na bayan ng Batac, Ilocos Norte, matatagpuan ang isang estrukturang tila ordinaryo sa paningin ng ilan, ngunit naglalaman ng bigat ng kasaysayan—ang Musoleyo ni Ferdinand Marcos. Simula nang ibalik ang kanyang labi sa Pilipinas, ito ang nagsilbing huling hantungan ng dating Pangulo, at isang permanenteng paalala ng isang makulay, masalimuot, at kontrobersyal na kabanata sa ating bansa.

Ang musoleyo ay hindi lamang gusali. Isa itong sagradong espasyo para sa ilan, at isang palaisipan naman para sa iba. Isang lugar ng pag-alala—ngunit punô rin ng tanong, paghahati ng opinyon, at hindi matapus-tapos na debate.

PAGBABALIK NG LABI SA BAYAN NIYA

Noong 1993, makalipas ang mahigit anim na taon ng pagkamatay ni Ferdinand Marcos sa Hawaii, ibinalik sa Pilipinas ang kanyang labi. Matapos ang ilang pagtutol at negosasyon, pumayag ang gobyerno na ito ay ilagak pansamantala sa isang musoleyo sa Batac—ang kanyang sinilangan.

Ang pagpapabalik ng labi ay sinalubong ng mga tagasuporta bilang isang hakbang ng “pagbibigay-galang,” ngunit para sa iba, ito ay tila paglimot sa mga isyung bumalot sa kanyang pamumuno. Mula noon, ang musoleyo ay naging bukás sa publiko, pinupuntahan ng libo-libong bisita taon-taon.

TAHIMIK NA PARANGKALAN, MAINGAY NA TANONG

Bagamat matahimik sa labas, ang musoleyo ay tila nagsisilbing kulungan ng tanong. Bakit hindi siya agad inilibing sa Libingan ng mga Bayani? Bakit hindi pa rin tapos ang mga usapin tungkol sa kanyang pamana, mga kaso, at kayamanang iniuugnay sa kanyang administrasyon?

Marami ang nagtatanong kung may plano bang permanente itong maging dambana, o kung ito ay pansamantalang hakbang lamang bago ang pinal na desisyon.

DEBATE NA HINDI MAWALA-WALA

Simula’t sapul, ang presensya ng labi sa Batac ay naging sentro ng isang mas malalim na pagtatalo—ang papel ni Marcos sa kasaysayan. Sa isang banda, may mga nagsasabing nararapat lamang siyang bigyang-parangal bilang dating Pangulo at Bayani ng Ilocos. Sa kabila nito, marami ang humihiling ng katarungan at ng mas malinaw na pagkilala sa mga sugat ng nakaraan.

Ang musoleyo ay nagiging simbolo—hindi lamang ng isang tao, kundi ng isang buong panahon. Para sa iba, ito ay simbolo ng katatagan at disiplina; para sa iba pa, ito ay alaala ng takot, pagkawala, at pang-aabuso.

PAGDALO NG MGA TAGASUPORTA

Taon-taon, lalo na tuwing kaarawan at kamatayan ni Marcos, binibisita ang musoleyo ng kanyang mga loyalista. Bitbit ang mga bulaklak, larawan, at mga bandilang Pilipino, nagkakaroon ng mga simpleng seremonya sa labas ng gusali.

Maging ang mga kabataan ay dinadala ng kanilang mga magulang upang makita at maranasan ang lugar—isang uri ng “field trip” ng kasaysayan. Ngunit ang tanong: Ano ang aral na dapat matutunan dito? Ang kabayanihan, o ang pagkakaroon ng repleksyon sa mga pagkakamali ng nakaraan?

MGA PAGBABAGO SA PANAHON

Mula sa orihinal na madilim at malamig na loob, nagkaroon na ng ilang renovation ang musoleyo. Nilagyan ito ng mas modernong ilaw, security, at kahit audio-visual presentations tungkol sa buhay ni Marcos. Ito raw ay upang mapanatili ang dignidad ng lugar bilang isang “pambansang pasyalan.”

Ngunit may mga sektor na tutol sa pagpopondo sa ganitong uri ng mga pagbabago, lalo na kung ito ay galing sa pampublikong pondo. Sa kanilang pananaw, hindi dapat ginagastusan ng gobyerno ang isang pigura na hanggang ngayon ay may kinakaharap na usapin sa kasaysayan.

MGA ALAALA NA HINDI NABUBURA

Habang lumilipas ang panahon, nananatiling buhay ang mga alaala ng Martial Law, ng EDSA People Power, at ng mga dekada ng pagbabalik-tanaw. Sa kabila ng pananahimik ng musoleyo, maingay ang mga kwento sa labas nito—mula sa mga aktibista, biktima ng karahasan, hanggang sa mga loyalistang naniniwalang si Marcos ang pinakamahusay na Pangulo sa kasaysayan ng bansa.

Ang gusali ay nananatiling buo. Ngunit ang pagkakabuo ng isang kolektibong pananaw tungkol sa kanyang pamumuno ay tila hindi pa abot-tanaw.

EDUKASYON SA HALIP NA PAGLIMOT

Para sa mga guro, historyador, at tagapagtanggol ng karapatang pantao, ang Musoleyo sa Batac ay dapat maging isang sentro ng pag-aaral—hindi lamang pagbibigay-pugay. Ito ay dapat pagkuhanan ng aral, hindi ng revisionist na pananaw.

Panawagan nila, kung bibisita sa lugar, dapat may sapat na konteksto—upang ang kasaysayan ay hindi maging “tourist spot” lamang, kundi tulay sa mas malalim na pagkaunawa.

SA HULI: PAGGUNITA NA MAY PANANAGUTAN

Ang Musoleyo sa Batac ay isang lugar ng alaala—ngunit dapat ding maging lugar ng pagtanggap sa kabuuan ng kasaysayan. Hindi sapat na alalahanin lamang ang kagalingan. Kailangan ding kilalanin ang mga pagkukulang.

Sa paglalakad ng bawat Pilipino sa loob ng malamig na silid ng musoleyo, nawa’y madama hindi lang ang bigat ng marmol—kundi ang bigat ng mga aral mula sa nakaraan.