Matapos ang matagal na pananahimik, isang bagong balita ang gumulantang sa publiko—dating Pangulong Rodrigo Duterte, kahit pa raw mawalan ng ulirat o ideklarang “mentally unfit,” ay mananatili pa rin sa kustodiya ng International Criminal Court (ICC). Ayon sa abogado ng mga biktima ng giyera kontra droga, walang “get out of jail free card” si Digong—kahit pa matanda na o may karamdaman.

Ito ang ipinahayag ni Atty. Kristina Conti, Assistant to Counsel sa ICC, kaugnay ng isinagawang utos ng ICC Pre-Trial Chamber na isailalim si Duterte sa medical evaluation. Layunin ng pagsusuri na alamin kung nasa tamang kondisyon ang dating pangulo upang humarap sa paglilitis kaugnay ng kasong crimes against humanity.

Dalawang Posibleng Scenario

Ayon kay Atty. Conti, may dalawang posibleng kahihinatnan base sa resulta ng medical evaluation:

Kung fit to stand trial – Maaari nang ituloy ang naudlot na confirmation of charges hearing laban kay Duterte. Magpapatuloy ang proseso ng paglilitis sa ICC.

Kung unfit to stand trial – Ititigil pansamantala ang mga pagdinig, ngunit mananatili pa rin sa kustodiya ng ICC si Duterte. Ibig sabihin, hindi ito makakalaya. Sa halip, rerepasuhin ang kanyang kaso kada apat na buwan ng ICC panel. Ang kasong ito ay maaring tumagal ng 8 hanggang 10 taon, ayon sa preliminary analysis.

“For Life” sa ICC?

Ang naging pahayag ni Conti ay tila “hatol” na rin sa kinabukasan ni Duterte. Kung hindi na siya fit sa paglilitis, mananatili pa rin siya sa ICC detention unit—na tila isang condo-style facility—para sa natitirang mga taon ng kanyang buhay. Hindi ito kulungan sa tradisyonal na kahulugan, pero ito ay detensyon pa rin. Walang kalayaan.

At para sa ilang kababayan, ito na ang sinasabing “good news.” Sa dami ng balitang bumabalot sa kontrobersyal na flood control project, inflation, at iba pa, tila naging aliw sa ilan ang balitang kahit papaano, may pananagutan pa ring hinaharap si Digong.

Conflicting Statements mula sa Pamilya

Pero habang sinusubaybayan ng publiko ang development ng kaso, sunod-sunod naman ang magkakaibang pahayag mula sa mismong pamilya ni Duterte.

Minsan sinasabi ni Vice President Sara Duterte na malungkot ang kanyang ama at dismayado sa kakulangan ng tulong sa laban kontra korapsyon sa bansa. May iba namang pahayag na tila normal lang ang kondisyon ni Digong—na para nga raw ay nasa isang “condo.”

Sa kabilang banda, may mga ulat rin mula sa mga kakampi ni Duterte na dati raw ay nakita itong walang malay. Ayon sa dating Presidential Spokesperson na si Harry Roque, may impormasyon siyang natanggap na minsang natagpuan si Duterte na unconscious sa loob ng kanyang unit sa ICC. Pero ang tanong ng marami: Bakit ngayon lang ito lumabas?

Ano nga ba ang Totoo?

Tila hindi nagkakatugma ang mga ulat mula sa kampo ni Duterte. Minsan sinasabi na wala na siya sa sarili, minsan naman ay alerto at aktibo pa sa pag-iisip.

Ayon sa ilang eksperto, kung totoo ngang wala na si Duterte sa matinong kondisyon, bakit pa siya interesado sa isyung pambansa gaya ng korapsyon? Isa itong malakas na indikasyon, ayon sa mga biktima ng giyera kontra droga, na maaaring fit pa siyang humarap sa paglilitis.

Upang masiguro ang tamang proseso, tatlong eksperto ang itinalaga ng ICC para magsuri sa kalusugan ni Duterte. Kabilang dito ang isang forensic psychiatrist, neuropsychologist, at isang geriatric and behavioral neurologist. Binigyan sila hanggang Oktubre 31 para isumite ang kanilang ulat.

Mga Biktima, Patuloy sa Panawagan ng Hustisya

Habang isinasagawa ang mga pagsusuri kay Duterte, patuloy ang panawagan ng mga naulila ng giyera kontra droga. Umaasa silang sa wakas ay makakamit na ang hustisya para sa mga inosenteng nasawi—mga kabataang anak, working student, at mga ama’t inang napatay sa madugong kampanya.

Sa panig ni VP Sara Duterte, sinabi niyang ipinagdarasal niya ang kalusugan ng kanyang ama sa simbahan ng Manaoag. Ngunit sa mga pamilyang nawalan ng mahal sa buhay, isang tanong ang namumutawi:

Kanino kaya papanig ang Diyos?

Sa dating Pangulo na inakusahang may direktang kinalaman sa libu-libong patayan?

O sa mga ordinaryong Pilipino na naulila, nawalan, at patuloy na umaasang makakamtan ang katarungan?

Malas o Swerte?

Ang dami ng mga nabiktima ng giyera kontra droga ay hindi mabilang. Marami sa kanila ay mahihirap—ang iba’y menor de edad, ang ilan ay breadwinner ng pamilya. Hindi na sila nabigyan ng pagkakataong magpaliwanag, mabuhay, o mangarap.

Samantala, si Duterte ay buhay pa, may access sa legal na serbisyo, at komportableng naninirahan sa isang facility na mas maayos pa sa kulungan ng maraming Pilipino.

Kung tutuusin, maswerte pa siya.

Ano ang Kasunod?

Sa darating na Oktubre 31, inaasahan ang pagsusumite ng medical report ng mga eksperto. At mula roon, lilinaw kung itutuloy na ang mga pagdinig o kung maghihintay muli ng ilang buwan sa susunod na review.

Ang tanong: Tatagal pa kaya ito ng 10 taon? Patuloy bang iiwas sa paglilitis ang dating Pangulo?

O tuluyan na siyang haharap sa hustisyang matagal nang hinihintay ng sambayanan?

Ang oras ay tumatakbo, at sa bawat araw na lumilipas, lumalapit ang katotohanan—at ang pag-asa ng mga Pilipinong uhaw sa katarungan.