Umalingawngaw ang tensyon sa Senado matapos maglabas ng matinding saloobin si Senator Allan Peter Cayetano tungkol sa paulit-ulit na pagkaantala ng bakuna sa bansa. Sa gitna ng deliberasyon, hindi niya napigilang ihayag ang pagkadismaya sa mga paliwanag ng Department of Health (DOH)—mga sagot na tinawag niyang “classic,” lumang-istilo, at hindi tugma sa bigat ng isyu. Sa paningin niya, ang problemang ito ay hindi lamang teknikal o administratibo—buhay ng mga bata at kinabukasan ng bansa ang nakataya.

Sa parehong pagdinig, sumabay din si Senator Raffy Tulfo sa pagbusisi. Ngunit ang mas nakatawag-pansin ay ang palitang salita, mahigpit na pagtutulak ng accountability, at lantaran nilang paghamon sa DOH at maging sa Department of Budget and Management (DBM). Mula procurement, bidding, devolved functions, logistics, hanggang sa maling paghawak sa bilyong pisong pondo—lahat ay binuksan, binuwag, at sinuri sa harap ng publiko.

Sa simula ng diskusyon, agad nang tiniyak ni Cayetano na ang isyu ay hindi simpleng atraso sa papeles. Aniya, dalawang taon nang nauulit ang delay sa routine vaccines—mga bakunang dapat sana ay dumadating nang maagap para protektahan ang mga bata laban sa mga sakit na kayang iwasan. Itinuro niya na kahit ang mga bansang mas maliit kaysa Pilipinas gaya ng Cambodia at Laos ay hindi nakakaranas ng ganitong problema. Kung kaya nila, bakit tayo hindi?

Inihayag pa niya ang kaniyang pagkabigla nang malamang maraming LGU ang hindi pinapayagang bumili ng ilang bakuna kahit may kakayahan naman ang mga ito. Ang dahilan: DOH lamang ang may pahintulot. Kung pipilitin ng LGU, halos sampung beses ang itataas ng presyo—isang sitwasyong para kay Cayetano ay hindi makatarungan at maaaring pumipigil sa mabilis na pagresponde sa mga pangangailangan ng komunidad.

Hindi rin itinago ng DOH na may malalaking problema sa procurement. Ayon sa kanila, nagbitiw pa ang procurement officer dahil sa komplikadong proseso at matinding kompetisyon sa pagitan ng mga bidder. Ngunit para kay Cayetano, hindi ito dahilan. Kung kayang ayusin ng ibang ahensya ang sarili nilang mga krisis sa mas maikling panahon, bakit tila napakabagal ng galaw pagdating sa bakuna—isang bagay na may direktang epekto sa buhay ng mga bata?

Sa puntong ito, mas lalo pang tumindi ang palitan ng tanong nang ihayag ni Tulfo ang posibilidad na ilang nananalong supplier ay “fly by night.” Ang hinala: hindi sapat ang kakayahan ng ilan, posibleng may palpak na proseso o mas malala pa—katiwalian. Sinundan niya ito ng pagbubunyag na kaya nag-e-expire ang bilyong pisong halaga ng gamot ay hindi lamang dahil sa logistics, kundi dahil sa maling pagpaplano at hindi epektibong asset management.

Sa paglalahad ng DOH, nanindigan sila na may committee na raw na tututok sa supply chain. Ngunit hindi ito sapat para sa mga senador. Para kay Tulfo, hindi dapat umabot sa punto na taon-taon ay may naiuulat na expired medicines dahil lang sa kakulangan ng aksyon, monitoring, at tamang pag-forecast.

Hindi rin nag-atubiling buksan ni Cayetano ang mas malalalim pang isyu—ang tensyon sa pagitan ng national government at LGUs, lalo na pagdating sa pondo at devolved functions. Ginamit niya ang kasaysayan ng Local Government Code, Mandanas ruling, at ang hindi natupad na obligasyon ng national agencies para ipakitang hindi patas ang biglaang paglilipat ng responsibilidad sa mga LGU nang hindi sinasabayan ng tamang budget. Aniya, hindi makatotohanan ang sinasabi ng ilan na “dahil devolved na,” ay dapat LGU na ang sumalo ng lahat—lalo na kung mula pa noong 1992 ay malinaw na ang hatian ng tungkulin.

Sa gitna ng mga argumento, lumutang ang mas malaking larawan: ang epekto ng pagkaantala ng bakuna at pagkakaroon ng expired medicines sa araw-araw na buhay ng ordinaryong Pilipino. Tinukoy ni Cayetano ang 30% stunting rate sa mga bata—isang pangmatagalang pinsalang kayang maiwasan kung maayos ang pagbabakuna at nutrisyon. Iniugnay niya ito sa pangangailangan na palakasin ang Nutrition Council, na sa kabila ng bigat ng problema ay nananatiling mababa ang pondo.

Samantala, iminungkahi naman ni Tulfo ang paggamit ng mga malapit nang mag-expire na gamot sa free medical missions para hindi mauwi sa pag-aaksaya. Ngunit ayon sa ilang LGUs na nakausap niya, maraming beses nang tumanggi ang kanilang mga lokal na pamahalaan sa pagtanggap ng gamot mula sa national agencies dahil sobrang lapit na ng expiration at hindi na makakayang maipamahagi nang ligtas.

Sa dulo ng talakayan, iisa ang naging tono ng mga senador—ang pagod at inis sa paulit-ulit na paliwanag ng DOH na tila umiikot lang sa parehong dahilan. Para sa kanila, sapat na ang dalawang taon ng pag-aantay. Hindi katanggap-tanggap na sa panahong mataas ang pondo ng DOH, patuloy ang problema sa pinaka-basic na serbisyo—ang pagtiyak na may bakunang dumarating, sapat ang stock, at hindi naaaksaya ang bilyong pisong gamot.

Pinakatumatak sa huling pahayag ni Cayetano ang kanyang hamon: Kung hindi kayang garantiyahan ng kasalukuyang liderato na mawawala ang delays pagsapit ng 2026, baka oras na para maghanap ng lider na kaya. Para sa kanya, hindi sapat ang paliwanag; kailangan ng resulta. At kung hindi kaya ng DOH, handa raw ang Senado na mag-take over—“Kami na ang mag-bid. Kami na ang mag-deliver,” aniya, bilang pahayag ng frustration at pagnanais makita ang tunay na pagbabago.

Bumigat ang atmospera matapos ang talumpati. Hindi lamang ito naging simpleng talakayan tungkol sa budget o procurement. Naging simbolo ito ng matagal nang hinaing ng mga Pilipino—na sa bawat pagkaantala, may batang hindi nababakunahan, may lolo’t lola na nalalagay sa panganib, at may bilyon-bilyong lumulutang na pera na hindi nakararating sa mga tunay na nangangailangan.

Sa huli, umalis si Cayetano at Tulfo sa podium na tila may iniwang malaking tanong para sa DOH at national government: Sa harap ng lahat ng natuklasan, paliwanag, at pangako—may magbabago ba? O uulit na naman ito sa susunod na taon?