“Minsan, kahit ang pinakamahal mo, ang unang taong dapat mong protektahan ay ikaw at ang iyong anak.”

Tatlong buwan pa lang si Nangmai, ang anak kong pinanganak sa isang mundong puno ng pangako at pag-asa. Akala ko, sa aking puso, ay sapat ang pagiging ina para punan ang anumang kakulangan. Ngunit isang araw, dinala sa aming bahay ni Ricardo ang babae niyang kabit. Walang emosyon, walang drama, isang malamig na pangungusap: “Gusto ko nang diborsyo.”

Hindi ako umiyak. Hindi ako nag-eskandalo. Tahimik akong pumirma, hinati namin ang aming mga ari-arian, at inalis ang bigat ng pangalan ng asawa ko mula sa buhay ko. Ngunit ilang buwan lang ang lumipas, at dumating ang araw na muling nagulat ang lahat.

Sa ibaba, ang iyak ni Nangmai—mahinang, inosenteng sigaw—ay parang alarm bell na nagbabadyang magdala ng bagyo sa aming buhay. Nakaupo ako sa kama, hinahaplos ang kanyang likod habang gulong-gulo ang isip ko. Nasa ibaba ba si Ricardo? Ang lalaking minahal ko sa loob ng pitong taon, nakaupo kasama ang kabit niya sa sofa na mismong ako ang pumili.

Tumayo ako ng marahan, karga ang anak, at dahan-dahang bumaba sa hagdan. Ang puso ko ay bumabayo sa dibdib. Si Ricardo, malamig at walang emosyon. Si Jessa, may halong hamon at tagumpay sa kanyang titig. “Maria, umupo ka muna. May gusto akong sabihin,” sabi niya. Hindi ako umupo. Tumayo ako, pinipigilan ang katawan na manginig habang si Nangmai ay unti-unting natutulog sa braso ko.

Tiningnan ko ang lalaking minahal ko, mula college hanggang sa aming sariling bahay at negosyo. Pareho pa rin ang mukha, ngunit ang lamig sa kanyang mga mata ay kakaiba. “Dapat na tayong maghiwalay,” mahina at malamig niyang sabi. Parang simoy lang ng hangin, ngunit sapat upang durugin ang kaluluwa ko. Pitong taon ng pagmamahalan, sampu ng pangako—lahat ba ay kasinungalingan?

Tumingin ako kay Jessa, na tila inosente, kawawa, at walang kasalanan. Tumulo ang luha sa kanyang pisngi habang sinasabi, “Ate Maria, sorry. Mahal na mahal po namin ang isa’t isa ni Ricardo.”

Napatawa ako sa loob ko, isang mahinang tawa na puno ng sarkasmo. “Mahal mo siya,” wika ko sa kanila. “Mahal mo siya habang tatlong buwan pa lang ang anak ko?” Ang maliit na katawan ni Nangmai ay tila nakadarama ng tensyon sa boses ko, kaya hinaplos ko ang kanyang likod, pilit na pinapanatiling kalmado.

“Maria, huwag ka namang magsalita ng ganyan. Wala namang kinalaman si Jessa,” sabi ni Ricardo, may bahid ng inis sa boses. “Ayoko ng ipagpatuloy ang isang kasal na hindi na masaya,” sagot ko, matatag.

Ang katahimikan ay bumagsak sa paligid. Walang patutunguhan ang salita ni Jessa, kaya tumayo siya at lumapit sa akin, nagmakaawa. Ngunit sa kusang-loob, umiwas ako—ayoko ng gulo sa harap ng anak ko. Napalakas ng kamay ni Ricardo, tinulak niya ako sa balikat. Muntik na akong matumba, ngunit buti na lang ay nakakapit ako sa railing ng hagdanan.

Sa sandaling iyon, gumuho ang lahat sa loob ko. Wala nang sakit, wala nang pagmamakaawa. Ang natira ay ang matinding pagkadismaya at galit. Ang huling luha para sa kasal na ito ay tumulo na. Tumayo ako, karga ang umiiyak na anak, at umakyat diretso sa kwarto. Ang pagsara ng pinto ay parang malamig na marka ng pagtatapos.

Mula sa sandaling iyon, alam ko: hindi na ako ang asawang magtitiis. Ako ang ina, at gagawin ko ang lahat para protektahan si Nangmai. Ang plano ng paghihiganti at pagbabalik-loob sa sarili ay nagsimulang mabuo.

Ilang araw ang lumipas, umupo kami upang ayusin ang diborsyo. Wala nang luha, wala nang pagsisisi. Tanging tensyon at kalkulasyon lamang ang nakikita sa mga mukha. Nag-imbita ako ng kaibigang abogada para gabayan ako sa mga legal na hakbang. Sa wakas, ang aking buhay ay sa akin na muli—isang bagong simula, malaya at matapang, handang harapin ang bukas kasama ang aking anak.