Hustisya sa Gitna ng Pagdududa: Ang Masalimuot na Daang Tinatahak ng Pharmally Case

Sa pag-usbong ng mga bagong balita mula sa Sandiganbayan, muling nabuhay ang matagal nang isyung bumalot sa bansa—ang kontrobersyal na kaso ng Pharmally Pharmaceutical Corporation. Sa pagtalakay ni Attorney Ren Bueno, isang kilalang tagapagsalita sa usaping legal, muling tumingkad ang dami ng tanong na matagal nang hindi nasasagot. Ang desisyon na payagan ang Office of the Ombudsman na bawiin ang kaso, kahit pa may pahintulot na muling isampa ito, ay nagbukas ng panibagong yugto sa usaping hindi nalilibing.

Sa unang tingin, mukhang teknikal na hakbang lamang ang pag-withdraw. Ngunit sa isang bansang matagal nang sugatan ng mga anomalya, bihirang manatiling simpleng teknikalidad ang mga ganitong galaw. Ang Pharmally, na naging simbolo ng umano’y iregularidad noong pandemya, ay hindi basta-bastang pangalang kayang kalimutan ng taumbayan. Dito nagsisimula ang masusing pag-unawa sa lawak ng isyu.

Ayon sa paliwanag ni Attorney Bueno, may malinaw na legal na batayan ang Ombudsman upang bawiin ang kaso bago pa man umusad sa arraignment. Ang layunin: mas maayos na case build-up, mas matibay na ebidensya, at mas konkretong dokumentasyon upang hindi masayang sa hukuman. Sa teorya, ito ang tamang hakbang. Sa praktika, dito lumulutang ang komplikasyon—lalo na sa kontekstong politikal ng bansa.

Habang binabalikan ang kasagsagan ng pandemya, sariwa pa rin ang alaala ng mamahaling face mask, face shield, at iba pang kagamitan na naging sentro ng mga pagdududa. Hindi na bago sa publiko ang kuwento ng overpricing at ang bilis ng procurement process na tila lumampas sa karaniwang mga patakaran. Kaya naman nang lumabas ang balitang binawi ang kaso, agad itong nagdulot ng takot na baka tuluyan nang maisantabi ang paghabol sa pananagutan.

Subalit malinaw ang isang punto: wala pang arraignment. Ibig sabihin, hindi pa umuusad ang kaso sa puntong masasapol ito ng konsepto ng double jeopardy. Ito ang nagbubukas ng legal na espasyo para idebelop ng Ombudsman ang mas matatag na kaso. Ngunit ang kakayahang gawin ito ay hindi nangangahulugang mawawala ang agam-agam. Sapagkat ang tanong ay hindi lang kung kaya, kundi kung gagawin.

Sa pagtalakay ni Attorney Bueno sa statute of limitations, mas lalong tumibay ang konteksto. Ang mga kasong graft at malversation ay may prescriptive period na dalawampung taon. Sa pagkakadiskubre ng kontrobersyal na transaksyon noong 2021, mayroon pang mahabang panahon—hanggang 2041 o higit pa—upang muling isampa ang kaso. Sa mata ng batas, maluwag ang oras. Ngunit sa mata ng bayan, ang oras ay hindi sukatan ng hustisya.

Habang tumatagal kasi ang pagkabinbin ng kaso, may mga saksi na humihina ang memorya, mga dokumentong maaaring mawala, at ebidensyang maaaring kumupas ang halaga. Ito ang reyalidad na kinakaharap ng anumang kasong nagtatagal. At sa isang isyung malalim ang pinag-ugatan, ang bawat araw na lumilipas nang walang malinaw na direksyon ay parang dagdag bigat sa balikat ng publiko.

Sa kabilang banda, hindi rin maikakaila ang banta ng political influence. Sa kasaysayan ng bansa, may mga pagkakataong ang mga kasong may kaugnayan sa mga makapangyarihang personalidad ay bigla na lamang napupunta sa limbo. Kaya’t sa kasalukuyan, ang timing ng pag-withdraw ay hindi maaaring hindi pagdudahan. Kahit pa may mabigat na legal na paliwanag, may aninong sumasabay sa balita—ang anino ng pulitika.

Dito pumapasok ang mas malalim na usapin na binigyang-diin ni Attorney Bueno: ang moral deadline. Ang legal na deadline ay maaaring umabot pa ng dalawampung taon, ngunit ang pananagutan sa bayan ay may mas mahabang alaala. Sa bawat hakbang na makikita ng publiko, lumilitaw ang tanong kung ang proseso ba ay mas lumalapit sa katotohanan o lumalayo mula dito. At ang katahimikan, kung pahihintulutan, ay maaaring magmistulang pagbalewala.

Ang pag-withdraw ng kaso ay maaaring maging “strategic retreat,” isang taktikal na pag-atras upang bumuo ng mas matibay na opensa. Ito ang positibong pagtingin—ang pag-asang ginagamit ng Ombudsman ang oras upang siguruhing hindi mababasura ang kaso sa pormal na paglilitis. Ngunit maaari rin itong ituring na “tactical delay,” isang pagbagal na maaaring humina ang momentum at magbigay ng puwang sa mga negosasyong hindi nasisinagan ng liwanag.

Ang tanong ngayon: paano ito titingnan ng taumbayan?

Sa dami ng kontrobersya noong pandemya, ang Pharmally ay naging mukha ng kawalan ng tiwala. Hindi lang ito usapin ng presyo o kontrata. Ito ay naging simbolo ng pangamba na sa oras na pinakamahina ang bansa, tila may mga lumakas sa paraang hindi maipaliwanag. At sa puntong ang pagkakataong humabol ng hustisya ay tila iwing-iwa, bawat galaw sa legal na arena ay binabantayan.

Sa pagsusuri ni Attorney Bueno, malinaw na ang laban ay hindi lamang nasa korte. Nasa konsensya rin ito ng estado. Ang Ombudsman, bilang tagapangalaga ng integridad, ay may tungkuling hindi lamang sumunod sa batas kundi ipakita rin kung paano ginagamit ang batas para sa tama. Dahil kapag kumupas ang tiwala ng bayan, nasaan pa ang lakas ng institusyon?

Kung ang refiling ay magiging mabilis, kumpleto, at masinsinan, maaaring maibalik ang tiwala. Ngunit kung magpapatuloy ang katahimikan, at kung ang mga pahayag ay mananatiling malabong pangako, darating ang isang puntong ang usapin ay hindi na lamang legal—kundi moral. Ang pagod ng taumbayan ay totoo. At ang paghahanap ng sagot ay hindi mawawala.

Sa huli, ang Pharmally case ay nananatiling sangandaan. Nakalutang ito sa pagitan ng pangako ng hustisya at panganib ng paglimot. Ang pagpayag ng Sandiganbayan sa withdrawal ay hindi pagtatapos, ngunit hindi rin ito garantiya ng simula. Nasa Ombudsman ngayon ang susunod na hakbang—hakbang na may bigat hindi lamang sa batas, kundi sa pananampalataya ng sambayanan.

At kung may isang aral na malinaw, ito ay ang katotohanang hindi dapat manaig ang katahimikan. Sa loob at labas ng korte, may tinig ang bayan. At ang tinig na iyon, kapag pinakinggan, ay maaaring magsilbing direksyon tungo sa isang hustisyang hindi lamang legal—kundi makatao.