(Isang maikling kuwentong hango sa pananampalataya, hiwaga, at katapatan)

Lobo. Iyon ang pangalan ng alaga kong aso — isang halo ng Belgian Malinois at asong kalye. Matangkad, mabalahibo, at may mga matang tila tao kung tumingin. Nakuha ko siya mula sa isang matandang mangingisda na nagpalimos sa palengke. Sabi niya, “Anak ng aso ito ng sundalo. Hindi basta-basta. May talino. May puso.” At hindi ako nagkamali. Mula noong araw na dumating siya sa amin, para siyang naging bantay, kaibigan, at minsan… tila tagapagbantay ng isang lihim.

Nanirahan kami ni Lobo sa ancestral house ng pamilya ko sa bayan ng San Rafael. Matagal nang wala ang mga magulang ko, at ang pinakahuling pumanaw sa bahay ay ang Lola Rosa ko — isang mabait, relihiyosa, ngunit minsan ay may kinikimkim na hindi niya basta-basta ibinubunyag. Noong siya’y namatay, pinayagan siyang ilibing sa loob ng bakuran, sa lilim ng punong mangga na itinanim pa raw ng lolo ko.

Mula noon, tila naging paboritong tambayan ni Lobo ang tabi ng kanyang libingan. Umuupo siya roon ng matagal. Minsan tila nagbabantay. Minsan tila nakikipag-usap sa kawalan. Hindi ako nagtanong. Marahil, pakiramdam niya ay naroon pa rin si Lola.

Hanggang isang hapon ng Hulyo, nag-iba ang lahat.

Habang ako’y nagwawalis sa may hardin, napansin kong abala si Lobo sa paghuhukay malapit sa libingan ni Lola. Tumahol siya ng malalim—hindi iyong galit, kundi parang nag-aalarmang may gusto siyang ipakita. Tinawag ko siya pero hindi siya tumigil. Humukay siya nang humukay, hanggang sa makakita ako ng kahoy sa ilalim ng lupa. Akala ko’y parte lang iyon ng lumang kabaong, pero nang tanggalin namin ang ilang bahagi ng lupa, may lumitaw: isang kahon, kulay itim, may ukit na simbolo na parang luma na’t banyaga.

Tinawag ko ang kapitbahay kong si Mang Ernesto, dating manggagawa sa seminaryo, upang magpatulong. Nang buksan namin ang kahon, tumambad ang mga lumang dokumento—mga sulat-kamay na tila galing sa panahon ng Hapon, isang lumang kuwintas na may krus na may kakaibang ukit, at higit sa lahat: isang liham.

Ang sulat ay galing kay Lola Rosa. May petsang 1977.

“Kung sino man ang makahanap ng kahon na ito, marahil ay ipinadala ka ng Diyos. Ang nasa kahong ito ay hindi kayamanan, kundi katotohanan. Isang sikreto na hindi ko kayang ilantad noong ako’y nabubuhay pa, ngunit kailangang lumabas sa tamang panahon.”

Napaluha ako. Tila galing sa ibang mundo ang nangyayari. Sa mga sumunod na pahina ng sulat, ikinuwento ni Lola na noong panahon ng giyera, naging tagapagtago siya ng isang lihim na relihiyosong grupo. Ang kuwintas ay gamit ng isang paring nagtatago noon mula sa mga sundalong Hapones. Ibinilin daw ito sa kanya upang itago at huwag isiwalat, dahil pinaghihinalaang may “galing” ang bagay na ito — hindi kayamanan, kundi proteksyon.

“Lobo…” mahina kong sabi habang hawak ang kuwintas. “Ikaw ba ang pinili para ituro ito?”

Tumingin siya sa akin. Tahimik. Pero para bang sinasabi ng kanyang mga mata: “Oo.”

Simula noon, nag-iba ang pakiramdam ko sa paligid. Hindi ako takot. Sa halip, para bang nakadama ako ng kapayapaan. Pinag-aralan ko ang dokumento. Pinag-alaman ko sa simbahan. Totoo. Kilala nila ang simbulo. Isa itong bahagi ng isang misyonero sa panahong iyon na hindi na kailanman nakita. Marahil, ito ang kanyang huling pamana.

Ipinagbigay-alam ko ito sa simbahan, at kalauna’y ginawa itong exhibit sa lokal na museo ng bayan, bilang bahagi ng kasaysayan ng mga tinagong bayani noong digmaan.

Ngunit ang pinakamalaking tanong ay ito: paano nalaman ni Lobo kung nasaan ang kahon?

Hindi ko alam ang eksaktong sagot. Pero mula noon, naniniwala akong may koneksyon ang mga hayop sa mundong hindi natin basta nababatid. At si Lobo, ay hindi lang basta alaga — kundi isang tagapagbantay ng alaala, ng pamilya, at ng katotohanan.

Aral ng Kuwento:
Minsan, ang mga sikreto ng nakaraan ay hindi nabubunyag sa salita, kundi sa pananampalataya — at sa mga nilalang na akala natin ay tahimik lang. Ang katotohanan, gaano man ito katagal matago, ay may sariling paraan ng paglabas. At kung minsan, ang alaga mong aso… ay siyang susi sa kwento ng inyong lahi.