Manila – Isang eksenang hindi inaasahan, isang sigaw ng desperasyon, at isang tanong na muling umalingawngaw sa bawat tahanan: Sino ang tunay na nagtatago ng katotohanan sa likod ng mga proyekto ng gobyerno na ngayon ay lumulubog sa isyu ng katiwalian?

Hindi pa man tuluyang nauupo ang lahat sa session hall, ramdam na ang tensyon. Mainit, mabigat, at parang may sasabog. Sa gitna ng mahinang bulungan ng mga mambabatas, biglang tumayo si Cong. Rodante Marcoleta, kilalang matapang at walang sinasanto sa mga hearing. “Hindi na tayo bulag dito!” mariing sigaw niya, sabay hampas ng dokumentong hawak. “May mga pangalan dito na paulit-ulit lumilitaw sa parehong anomalya!”

Lahat ay napatingin kay Undersecretary Claire Santos, na noo’y tahimik lang sa kanyang upuan. Ngunit ilang sandali pa, bumigay ang kanyang composure—luhaang nagmakaawa sa harap ng mga senador. “Wala akong kinalaman dito,” umiiyak niyang sabi. “Ginawa ko lang ang iniutos sa akin. Hindi ko kayang labagin ang utos ng itaas!”

Ayon sa mga dokumentong nakuha ng aming investigative team, ang hearing ay tumutok sa isang kontrobersyal na kontrata sa pagitan ng isang pribadong kompanya at isang ahensya ng pamahalaan. Ang kontrata umano ay nagkakahalaga ng ₱3.8 bilyon, para sa isang “infrastructure rehabilitation project” na, ayon sa COA report, ay hindi pa natatapos kahit 80% na ang pondo ay nailabas.

Sa gitna ng mga tanong, lumitaw ang pangalan ni Usec. Claire—na umano’y pumirma sa ilang dokumento nang walang pahintulot ng central office. Dito nagsimula ang pagsabog ni Marcoleta. “Undersecretary, huwag mo kaming paikutin. Hindi kami tanga!” pasigaw niyang sabi. “Ilang beses nang lumabas ang pangalan mo sa mga anomalya sa flood control at ngayon sa infrastructure rehabilitation. Ano ba talaga ang totoo?”

Hindi na nakapagsalita agad si Usec. Claire. Sa loob ng ilang segundo, tahimik ang buong hall—hanggang sa marinig ang bahagyang hikbi niya. “Ipinilit nila sa akin!” sigaw ni Usec. Claire, sabay kalabog ng kanyang palad sa mesa. “Kung hindi ako pumirma, tatanggalin ako. May mga taong mas makapangyarihan pa sa akala n’yo!”

Ang mga salitang iyon ang nagpasiklab ng ingay sa buong bansa. Sino ang tinutukoy niya? May mas mataas bang opisyal na nag-utos sa kanya? At bakit tila alam ni Marcoleta ang higit pa sa sinasabi niya? Ayon sa aming source sa loob ng hearing, ilang beses daw nagbigay ng pahiwatig si Marcoleta tungkol sa “isang mataas na opisyal” na matagal nang nagmamanipula ng mga proyekto. Ngunit pinigilan siya ng chair ng komite bago pa man niya mabanggit ang pangalan. “Hindi pa ito ang tamang oras,” aniya. Ngunit para sa publiko, ang mga salitang iyon ay parang gasolina sa apoy ng espekulasyon.

Sa isang confidential folder na aming nakuha mula sa isang insider sa Department of Public Works, nakasaad ang ilang sulat-pahayag, memo, at email exchanges na nagpapakitang may pressure mula sa ilang opisyal ng Malacañang upang pabilisin ang pag-release ng pondo, kahit kulang sa supporting documents. Isa sa mga dokumento ay may lagda ni Usec. Claire, ngunit may annotation sa gilid: “Per instruction from above – URGENT. Secure approval before the next meeting.” Sino ang “above”? Hanggang ngayon, walang malinaw na sagot. Ngunit ayon sa ilang analyst, ang mga ganitong tagubilin ay kadalasang galing sa matataas na opisyal—at hindi basta-basta kayang tanggihan ng mga nasa ilalim.

Matapos kumalat ang video ng pagmamakaawa ni Usec. Claire at ang galit ni Marcoleta, sumabog ang social media. Trending ang hashtag #HearingNiMarcoleta at #JusticeForClaire. May mga netizen na naawa, sinasabing biktima lamang daw si Claire ng sistemang bulok at mapanupil. Ngunit may ilan ding nagsabi: “Tears won’t wash away billions.” Sa mga news outlet, iba-iba ang tono ng coverage—may mga pro-gobyerno na sinasabing “drama lang ito ng oposisyon,” habang ang mga independent vloggers ay nagsimula nang maglabas ng mga “exclusive leaks” tungkol sa umano’y mga koneksyon ng ilang politiko sa mga proyekto.

Sa isang panayam kinabukasan, hindi na nakapagpigil si Cong. Marcoleta. “Nakita n’yo naman, hindi ko na kayang kimkimin. Taon na tayong ganito—may mga proyekto, may mga pirma, pero walang pananagutan.” Nang tanungin kung may kinalaman ba ang ilang miyembro ng gabinete, tumugon siya nang may diin: “Hindi ako magbabanggit ng pangalan—sa ngayon. Pero kung kailangan kong ipaglaban ang katotohanan, gagawin ko kahit mag-isa ako.”

Ayon sa isang insider, matapos ang hearing, nakita raw si Usec. Claire na umiiyak sa loob ng isang opisina, habang tinatawagan ang isang taong “Boss.” “Ginawa ko na ang lahat, pero sinisisi pa rin nila ako…” sabi niya umano. Hindi malinaw kung sino ang kausap niya, ngunit ayon sa source, may narinig daw na pangalan ng isang mataas na politiko na konektado sa isang malaking proyekto sa Mindanao.

Sa pagbusisi ng aming team, natuklasan naming ilang kompanya na sangkot sa isyu ay pareho ng mga pangalan sa ibang proyekto sa flood control—ang parehong proyekto kung saan unang napuna ng COA ang “unexplained disbursements.” Ilan sa mga kompanyang ito ay dating nasangkot sa mga kaso ng “ghost project,” ngunit muling nakakuha ng kontrata. Paano ito nakalusot? Sino ang pumirma? At bakit tila walang opisyal na gustong umamin?

Hindi ito simpleng kwento ng isang opisyal na umiyak sa harap ng camera. Ito ay kwento ng sistemang matagal nang tinatabunan ng takot, utos, at impluwensya. Ang mga luha ni Undersecretary Claire ay maaaring tunay—ngunit ang tanong: Kanino talaga siya umiiyak? Para sa bayan? O para sa mga lihim na itinatago ng mga nasa itaas?

Habang isinusulat ang ulat na ito, naghahanda na ang Senado para sa second phase ng imbestigasyon. Ayon kay Sen. Tolentino, “Lalabas at lalabas din ang katotohanan, kahit gaano pa nila itago.” Samantala, si Cong. Marcoleta ay nagbabalak umanong maghain ng resolusyon para sa “full audit” ng lahat ng proyekto ng ahensya sa ilalim ni Usec. Claire. Ngunit ayon sa ilang tagamasid, hindi ito madali—dahil ang mga pangalang nasa likod ng mga kontrata ay konektado umano sa mga “malalaking pamilyang politikal.”

Sa huli, nananatiling bukas ang tanong: Sino ang mananagot? Ang mga tulad ni Usec. Claire ba, na nasa gitna ng utos at takot? O ang mga nasa itaas, na marunong maghugas ng kamay sa tuwing may sumasabog na eskandalo? Para sa maraming Pilipino, isa lang ang malinaw: May sistema ng pang-aabuso na kailangang masugpo. At habang may mga kagaya ni Cong. Marcoleta na handang sumabog sa harap ng katotohanan, may pag-asa pa—na balang araw, hindi na kailangang magmakaawa ang sinumang inosente para lang marinig.