“Basahan, Pangarap, at Pusong Hindi Sumuko — Ang Kuwento ni Leo”

Maaga pa lang, gising na si Leo, habang ang karamihan ay mahimbing pang natutulog. Sa lamig ng umaga, abala na siya sa pag-aayos ng mga basahan sa lumang karitong minana pa niya sa ama. Ang langit ay kulay abo, at ang paligid ay unti-unting nagigising sa sigawan ng mga tinderang nag-aalok ng paninda.

“Basahan po! Lima lang! Matibay at malinis!” sigaw ni Leo, sabay punas ng pawis kahit malamig pa ang simoy ng hangin. Lumapit ang isang ale na may dalang bayong. “Magkano ‘yan, iho?” tanong nito. “Php5 po isa, sampu kung dalawa.” sagot ni Leo, may ngiting bahagyang nagtago sa pamumula ng kanyang mga kamay sa lamig.

“Bigyan mo nga ako ng tatlo. Para may pamunas ako sa bahay,” sabi ng ale. Habang inaabot ni Leo ang mga basahan, napansin niya ang grupo ng mga kabataang naglalakad papunta sa kanto. Kilala niya ang mga ito — mga kababata niyang madalas siyang tuksuhin.

“Uy, si Leo!” sigaw ni Ramil, isa sa kanila. “Hindi ka pa rin nagsasawa sa basahan? Akala ko college ka na!” nagtawanan ang grupo. “Baka basahan din diploma mo!” dagdag pa ng isa.

Hindi sumagot si Leo. Hinawakan lang niya ang kariton at tumingin sa kanila nang diretso. “Basta marangal ang trabaho, hindi nakakahiya.” mahinahon ngunit buo ang boses niya.

“Marangal nga, pero walang pera diyan,” tugon ni Ramil na may mapanuyang ngiti. “Kung piso-piso lang kita mo, ilang taon bago ka makapag-ipon ng pang-tuition?”

Ngumiti si Leo, bagama’t halatang nasasaktan. “Hindi kailangang madaliin. Kahit maliit, hakbang pa rin ‘yan.” Napailing si Ramil. “Bahala ka. Pero tandaan mo, sa panahon ngayon, hindi umaasenso ang marangal. Ang umaasenso, tuso.” Tumawa ang grupo at naglakad palayo.

Naiwan si Leo, huminga nang malalim, at tumingala sa langit. Kahit may kirot sa dibdib, marahan siyang napangiti. “Basahan po! Matitibay at malinis!” muli niyang sigaw, ipinagpatuloy ang pagtitinda.

Lumapit si Aling Rosa, matandang tindera ng isda. “Leo, akin na ‘yang tatlong basahan, anak. Huwag mong pansinin ‘yung mga ‘yon. Hindi lahat marunong magtiyaga.”
“Salamat po, Aling Rosa. Malaking tulong po ito. Kahit maliit, napupunta po ‘yan sa pangarap ko.”
“Pangarap? Ano bang pangarap mo, anak?” tanong ng matanda habang inaabot ang bayad.
“Makapagtapos po sa kolehiyo. Makahanap ng magandang trabaho. At mabigyan ng maayos na bahay si Nanay.”

Napangiti si Aling Rosa. “Ang ganda ng pangarap mo, Leo. Tandaan mo, walang maliit na trabaho para sa taong may malaking pangarap.”

Ngumiti si Leo, ngunit sa loob niya ay may bigat. Wala na siyang ama, at matagal nang may sakit ang kanyang ina. Ang bawat baryang kinikita niya ay hinahati: kalahati sa gamot, kalahati sa ipon para sa tuition.

Pagsapit ng tanghali, halos ubos na ang paninda. Naupo siya sa tabi ng kariton, nagbukas ng baon — kanin at tuyo. Lumapit si Nestor, kapwa tindero.
“Leo, hindi mo ba naiisip magtrabaho sa pabrika? Mas malaki kita ro’n.”
“Naalala ko na po ‘yan, Kuya Nestor. Pero kailangan ko pa ring may oras sa pag-aaral. Sa basahan, hawak ko ang oras ko.”
Napailing si Nestor. “Matigas ulo mo talaga, pero bilib ako sa ‘yo. Hindi lahat kaya ‘yan.”
Ngumiti si Leo. “Hindi po ako matigas ulo, Kuya. Gusto ko lang sundin ‘yung pangarap ni Papa.”

Tahimik si Nestor. “Eh nasaan na ang tatay mo?”
“Wala na po siya,” sagot ni Leo. “Pero bago siya pumanaw, sabi niya sa akin, ‘Anak, kahit anong mangyari, huwag kang matakot mangarap.’ Kaya kahit mahirap, sinusubukan ko pa rin.”

Pag-uwi ni Leo, nadatnan niya ang kanyang tiya, Tita Linda, nakaupo at may hawak na abaniko.
“Leo, saan ka na naman galing?” tanong nito, malamig ang tono.
“Nagtinda lang po, Tita.”
“Basahan na naman? Diyos ko! Anak ng pinsan kong si Carla, nagbebenta sa kalsada. Nakakahiya!”
“Tita,” mahina ngunit mahinahon niyang sagot, “kahit basahan lang, marangal naman po.”
“Marangal daw? Anong mararating mo diyan? Tumigil ka na sa kalokohan mong ‘yan. Hindi mo kailangang mag-aral pa.”

Tahimik si Leo, ngunit hindi bumigay. “Hindi po ako titigil. Alam kong mahirap, pero gusto ko pong makatapos. Pangarap ko po ‘yon.”
“Bahala ka,” sabat ni Tita Linda sabay talikod. “Tandaan mo lang, walang asenso sa marangal kung walang pera.”

Pagkaalis nito, umupo si Leo sa tabi ng lumang mesa. Kinuha niya ang lumang larawan ng kanyang ama. “Pa,” bulong niya, “minsan gusto ko na ring sumuko, pero naaalala ko ‘yung sabi mo — huwag akong matakot mangarap.” Lumapit siya sa ina, payat at mahina.
“Leo, kumain ka na ba?”
“Opo, Nay. Nag-uwi po ako ng tinapay para sa inyo.”
Ngumiti ang ina. “Salamat, anak. Huwag kang mapagod, ha. Darating din ‘yung araw, makikita kitang nakatoga.”

Kinagabihan, habang natutulog ang ina, nagbukas si Leo ng notebook sa ilalim ng dilaw na ilaw. Isinusulat niya ang kanyang mga pangarap:
Makapagtapos. Makabili ng sariling bahay. Makatulong sa iba.

Tumingin siya sa mga basahan sa tabi ng lamesa at mahina niyang ibinulong, “Kayo ang puhunan ko. Kayo ang magdadala sa akin sa pangarap ko.”

Habang pumapatak ang ulan sa labas, tila sinasabayan nito ang tibok ng pusong ayaw sumuko.

Lumipas ang mga linggo, tuloy pa rin si Leo sa pagtitinda. Umulan man o umaraw, araw-araw siyang makikita sa palengke, bitbit ang kareton at pag-asa. Bawat sigaw ng “Basahan po!” ay hakbang patungo sa kanyang diploma.

Isang araw, lumapit si Mang Erning, tindero ng hardware. “Leo, may bakanteng trabaho raw sa bodega. Mas malaki ang kita ro’n kaysa sa basahan. Gusto mo bang subukan?”
Napaisip si Leo. “Magandang oportunidad po ‘yan, pero paano po ang school ko? Panggabi lang po ako nag-aaral. Baka hindi ko kayanin kung maghapon ako sa bodega.”
“Sayang naman, anak,” sagot ni Mang Erning. “Pero alam kong may dahilan ka.”
Ngumiti si Leo. “Salamat po, Mang Erning. Kung sakaling hindi ko makuha ang quota ko ngayong linggo, baka subukan ko rin ‘yan.”

Habang nag-aayos ng paninda, muling dumating sina Ramil.
“Uy, si Leo!” sigaw nila. “Tuloy pa rin ang negosyo ng kabasahan! Baka magtayo ka na ng kumpanya!” sabay halakhak.

Ngunit ngayon, hindi na kumurap si Leo. Tumitig siya sa kanila at ngumiti.
“Bakit hindi? Baka balang araw, ako na ang magbebenta sa inyo ng mga basahan — pero hindi na sa palengke, kundi sa sariling tindahan ko.”

Tahimik ang lahat. Habang umaalis ang grupo, ibinalik ni Leo ang tingin sa langit. Sa mga mata niya, nagniningning ang liwanag ng pag-asa — ang liwanag ng isang batang marunong mangarap kahit ang puhunan lamang ay tiyaga, pangarap, at basahan.