“Minsan, ang pinakahihintay mong pag-uwi sa tahanan ay nagdadala ng sorpresa—hindi sa iyo, kundi sa katotohanang matagal nang nakatago sa puso ng pamilya.”

Sa isang maliit na baryo sa lalawigan ng Quezon, kung saan tanaw mula sa bintana ang malawak na palayan at tuwing umaga ay naririnig ang tilaok ng mga manok, lumaki si Angelica Ramos. Isang dalagang puno ng pangarap at determinasyong baguhin ang takbo ng buhay ng kanyang pamilya.

Bata pa lamang siya, alam niyang hindi madali ang buhay na tinatahak nila. Sa bawat umaga, maririnig ang lagitik ng martilyo ni Tatay Rogelio at ang tunog ng lumang makinang panahi ni Nanay Lydia. Natutunan ni Angelica na ang tagumpay ay hindi dumarating ng madalian; kailangan itong pagtulung-tulungan at pagpupursige.

“Anak, pakikuha na ngayong karayom diyan sa kahon,” tawag ng ina habang tinatahi ang lumang laylayan ng uniporme ng kapitbahay.

“Opo, Nay,” sagot ni Angelica, sabay abot sa hinihingi.

“Ang dami niyo pa pong ginagawa, Nay. Baka mapagod kayo,” dagdag niya.

Ngumiti si Lydia, pagod ngunit may lambing. “Sanay na ‘to, anak. Basta may pambili lang tayo ng bigas, ayos na. Hindi bale ng wala akong pahinga basta may laman ang tiyan ni tatay mo.”

Habang nakatingin si Angelica sa ina, napangiti siya ngunit may bigat sa dibdib. Alam niyang minsan, nagtutulog-tulugan lang ang kanyang ina dahil sa gutom, para lang siya at ang ama ang makakain.

Sa kabilang dulo ng maliit nilang bahay, naririnig niya ang kalansing ng martilyo. Si Tatay Rogelio, pawisan at pagod, ay nag-aayos ng siras-sirang bangkito mula sa bahay ng kapitbahay.

“Huwag mo munang ipilit, Tay,” wika ni Angelica habang inaabot ang baso ng tubig.

“Paano ko titigilan ito, anak?” sagot ng ama, pinupunasan ang pawis sa noo. “May gagastusin ka pa sa eskwela, ‘di ba? Hindi pwedeng walang ipon.”

Ngumiti si Angelica. “Salamat po, Tay. Pero pangako, balang araw ako naman ang magpapahinga sa inyo. Ako naman ang bubuhay sa atin.”

Napatingin si Rogelio sa anak. Tila may kislap ng pag-asa sa kanyang mga mata. “Yan ang gusto kong marinig. Basta huwag kang titigil sa pag-aaral ha. Kahit gaano kahirap, huwag kang susuko.”

“Gusto kong maging nurse,” sabi ni Angelica. “Gusto kong makatulong sa mga may sakit at syempre, sa inyo.”

Natawa si Lydia. “Nurse! Aba, bagay sa’yo yon anak. Malambot ang kamay mo at mabait ka pa. Pero malayo ang mararating ng pangarap na yan ha. Baka tuluyang mapalayo ka sa amin.”

Tahimik si Angelica sa sandaling iyon. Tumingin siya sa labas ng bintana sa mga alon ng palay na hinahaplos ng hangin. Kung kailangan kong lumayo para maiahon tayo sa hirap, gagawin ko na eh. Pero kahit saan ako makarating, kayo pa rin ang uuwian ko.

Lumipas ang mga taon. Sa araw, pumapasok siya sa kolehiyo sa bayan. Sa gabi, tumutulong sa mga gawaing bahay. Maraming beses siyang muntik sumuko—kapag walang pamasahe, kapag kulang ang baon, kapag kulang ang tulog dahil sa pag-aaral. Ngunit sa tuwing makikita niyang pagod na pagod ang kanyang mga magulang, muling nag-aalab ang kanyang loob.

“Anak,” minsang sabi ni Lydia habang inihahanda ang almusal na tuyo at kanin, “kung nahihirapan ka, huwag mong pipilitin. Pwede ka namang tumigil muna at magtrabaho rito.”

Umiling si Angelica, determinadong tinapos ang subo. “Hindi po ako titigil. Sabi nga po ni Tatay, yung hirap ngayon, magbubunga balang araw.”

“E paano kung hindi magbunga?” tanong ng ina, may halong pag-aalala.

“Bakit naman hindi, Nay? Lahat ng bunga nagsisimula sa pagtanim, at araw-araw akong nagtatanim ng pangarap,” sagot ni Angelica.

Napatawa si Lydia at hinaplos ang buhok ng anak. “Ang galing mo talaga magsalita. Malakas sa tatay mo, puro pangarap.”

Pitpit ang lumang bag ni Rogelio, may laman na mga gamit sa pagkakarpintero. “Hoy, huwag mo akong isama sa pangarap na yan,” biro niya. “Ang pangarap ko lang makitang nakaputik at nakangiti sa harap ng ospital.”

“Babalikan ko po kayo noon, Tay. Pag natupad iyon, bibigyan ko po kayo ng bahay na may matibay na bubong at kusinang hindi tagas,” sagot ni Angelica.

Ngumiti ang ama. “Bahala ka na anak. Basta’t masaya ka, masaya na rin kami.”

Pagkatapos ng apat na taong pagsisikap, dumating ang araw ng pagtatapos. Sa entablado, tinawag ang pangalan ni Angelica Ramos. Nakasuot siya ng puting toga. Nangingilid ang luha sa mga mata. Sa likuran ng auditorium, magkahawak-kamay sina Rogelio at Lydia, pareho nakasuot ng lumang damit ngunit puno ng karangalan sa puso.

“Yan na siya, Tatay!” sigaw ni Lydia, halos mapatalon sa tuwa. “Ang anak natin, nurse na!”

Pinupunasan ni Rogelio ang luha. “Sabi ko na nga ba kaya niya?”

Yinakap ni Angelica ang dalawa. “Salamat po sa inyo, Naytay. Kung hindi dahil sa inyo, hindi ko toabot.”

“Anak, hindi mo kailangang magpasalamat. Ikaw ang dahilan kung bakit kami lumalaban araw-araw,” sabi ni Lydia.

Lumipas ang ilang buwan. Nakapasa si Angelica sa nursing licensure exam at halos buong baryo ang nagdiwang. May maliit na salo-salo sa tapat ng bahay nila—pansit, pritong isda, at soft drinks.

“Anak, proud na proud kami sayo,” wika ni Rogelio, pinagmamasdan ang anak na nakangiti sa gitna ng mga kapitbahay.

“Salamat po, Tay, Nay. Pero pa po dito nagtatapos. Balak ko pong mag-apply sa abroad. Sabi po kasi ng mga kaklase ko, malaki raw ang sahod sa London.”

Biglang natahimik ang paligid. Napatingin si Lydia, halatang nagulat. “Sa London, anak? Ang layo naman non. Baka hindi tayo magkita.”

Lumapit si Angelica sa ina at hinawakan ang kamay nito. “Nay, alam kong mahirap pero isipin niyo po, pag nakapagtrabaho ako roon, makakapagpadala ako ng pera at makakapagpahinga na kayo ni Tatay.”

Tumingin si Rogelio sa kanya, may halong tuwa at pangamba. “Kung yan ang gusto mo, anak, susuportahan ka namin. Pero tandaan mo, hindi pera ang sukatan ng tagumpay. Ang mahalaga, masaya ka.”

“Opo, Te,” sagot ni Angelica, “pero mas masaya po ako kung masaya rin kayo.”

Natawa si Lydia, pilit na tinatago ang luha. “Ang bait mo talagang bata,” bulong niya sa sarili.

Mula sa maliit na baryo ng Quezon hanggang sa malayong London, dala ni Angelica ang aral: kahit gaano kalayo at kahirap ang paglalakbay, tahanan ang tunay na sagot sa bawat pangarap.