Matagal nang tanong ng marami: saan nga ba napupunta ang bilyon-bilyong pondo para sa mga flood control projects sa bansa? Sa bawat bagyong dumaraan, libo-libong pamilya ang lumulubog sa baha, infrastructures ang nasisira, at buhay ang nalalagay sa panganib. Kaya hindi nakapagtataka na umingay ang buong bansa nang kumalat ang balitang naghain na ang Ombudsman ng mga kaso laban kina dating Speaker Martin Romualdez, dating Congressman Zaldy Co, at 17 pang indibidwal na iniuugnay sa mga kontrobersyal na proyekto.

Hindi ito simpleng reklamo o paratang. Ayon sa impormasyon, de-kalidad na dokumento, mga kontrata, proyekto, at testimonya ang dinala mismo ng Independent Commission for Infrastructure (ICI) at Department of Public Works and Highways (DPWH) sa Ombudsman—at ang kanilang rekomendasyon ay mabigat: plunder, graft, at direct bribery.

Ayon sa mga imbestigador, buwan nila itong pinag-aralan. Ang resulta: sapat ang ebidensyang isinumite upang ituloy ang pormal na pag-usisa.

Mula 2016 hanggang 2025, paulit-ulit daw napunta ang malalaking kontrata sa mga kumpanyang umano’y konektado sa pamilya Co, kabilang ang Sunwest at High Tone Construction. Bilyon-bilyong piso ang pinag-uusapan—pondo na dapat nakalaan para sa mga lugar na taon-taon ay nalulubog sa baha.

Habang sinasagawa ang imbestigasyon, lumakas ang tanong: may nangyaring pag-abuso ba sa kapangyarihan? Posible bang nakaimpluwensya ang katungkulan nina Romualdez at Co sa pagdaloy ng pondo? Sa dokumentong isinumite sa Ombudsman, nakapaloob ang testimonya ng ilang nagbigay ng salaysay sa Senado, kabilang ang dating security consultant na si Orley Gotesa. Ayon sa kanya, ilang beses daw siyang nagdala ng mga bag na puno ng pera na umano’y galing sa kickbacks mula sa proyekto. Sinasabi rin niyang may pagkakataong dinala ang mga naturang pera sa mga bahay ng mga dating mambabatas.

Ang ganitong detalye ang lalong nagpakapal sa usok ng kontrobersya, dahilan para mas lumalim ang pagdududa ng publiko.

Hindi rito nagtatapos ang kwento. Kapansin-pansin na sa kabila ng mga pahayag ng mga opisyal online, hindi tinanggap ng ICI ang mga video statement ni Co bilang opisyal na ebidensya. Paliwanag ng DPWH, hindi ito maituturing na dokumento dahil wala itong sinumpaang testimonya. Para maging bahagi ng imbestigasyon, kailangan itong nasa ilalim ng panunumpa sa tamang proseso.

Sa kabilang banda, humarap naman si dating Speaker Martin Romualdez sa ICI. Ayon sa komisyon, isa ang naging pangunahing depensa: ang assumption of regularity. Para kay Romualdez, dahil dumaan sa tamang proseso ang budget, itinuring niyang tama ang pagtakbo ng mga proyekto. Ngunit para sa mga imbestigador, hindi raw sapat ang ganitong sagot, lalo’t malaki ang hawak na responsibilidad ng isang Speaker sa pag-apruba ng pondo.

Kasunod ng pagsusumite ng mga dokumento, inilagay ng Ombudsman sa unang hakbang ang fact-finding investigation. Bukod sa pagsusuri ng papeles, magpapadala rin sila ng field investigators upang tingnan ang mismong mga proyekto sa lupa. Malaki ang saklaw ng imbestigasyon—mula proyekto, kontrata, posibleng middlemen, hanggang sa ugnayan ng mga kompanyang nakakuha ng kontrata.

Ang halaga ng flood control projects na nakapaloob sa imbestigasyon ay umaabot sa tinatayang ₱7 trilyon sa loob ng 10 taon. Sa ganitong laki, hindi maiiwasang ikumpara ito ng ilang eksperto sa mga pinakamalaking iskandalo sa kasaysayan ng bansa. May ilan pang nagsabing posibleng mas malaki pa ito kaysa sa kontrobersyal na pork barrel scam.

Gayunpaman, may mga paalala: mahirap litisin ang plunder. Kailangan malinaw na matukoy ang itinuturing na mastermind o pangunahing may sala. Kung walang malinaw na papel ang mga indibidwal, maaaring maging komplikado ang kaso. Kaya mas lalo pang nagiging mahalaga ang kompletong dokumentasyon at testimonya na ihaharap sa Ombudsman.

Sa panig naman nina Romualdez at Co, may kanya-kanyang tugon. Ayon sa kampo ni Romualdez, malinis ang kanyang konsensya at handa siyang harapin ang anumang imbestigasyon. Patuloy pa rin niyang ginagampanan ang kanyang trabaho, at bukas daw siya sa anumang tawag ng Ombudsman. Naniniwala raw siyang lilitaw ang katotohanan sa oras na mabuksan at ma-review ng ahensya ang lahat ng dokumento.

Samantala, nananatiling tahimik si Zaldy Co. Ayon sa ulat, nasa ibang bansa pa rin siya at wala pang pahayag tungkol sa alegasyon. Dahil dito, mas lumalawak ang tanong ng publiko: babalik ba siya upang harapin ang imbestigasyon? O mananatiling malabo ang kanyang panig sa kasalukuyan?

Habang nagpapatuloy ang imbestigasyon, kabado at nakatingin ang buong bansa sa magiging takbo ng proseso. Hindi lang ilang pangalan ang nakataya rito—nakapaloob dito ang integridad ng pamahalaan, ang pondo ng bayan, at ang kapalaran ng mga proyektong dapat sana’y nagpoprotekta sa libo-libong pamilya laban sa baha.

Kaya ang tanong ngayon ay malinaw: sapat kaya ang mga ebidensyang hawak upang umusad ang kaso? At sa bandang huli, makikita kaya natin ang katotohanang matagal nang hinihintay ng publiko?

Ang sagot ay mananatiling bahagi ng susunod na kabanata. Ngunit sa ngayon, nakatutok ang mga mata ng sambayanan—naghihintay, nagtataka, at umaasa na sa wakas ay magkakaroon ng hustisya at linaw ang usaping matagal nang bumabagabag sa ating bansa.