Mabigat ang bawat hakbang ko pauwi galing sa palengke. Ang pangalan ko ay Nanay Luring, animnapu’t limang taong gulang. Sa ganitong edad, dapat sana ay nagpapahinga na ako, nag-aaliw sa mga apo, at iniinom ang kape ko nang payapa sa umaga. Ngunit iba ang naging takbo ng tadhana. Araw-araw, madaling-araw pa lang, gising na ako para magluto ng kakanin na ilalako ko sa bayan. Pagkauwi, tumatanggap pa ako ng labada mula sa mga kapitbahay. Ang bawat pisong kinikita ko ay hindi para sa akin, kundi para sa aking kaisa-isang anak na si Ronald at sa kanyang asawang si Mitch.

Si Ronald ay ang aking “Junior.” Mula nang mamatay ang asawa ko, ibinuhos ko ang lahat sa kanya. Napagtapos ko siya ng kolehiyo, pero sa kasamaang palad, nabaon siya sa utang dahil sa sugal at maling desisyon sa negosyo. Isinanla niya ang titulo ng aming lupa at bahay—ang tanging pamana ng kanyang ama—sa isang loan shark. Kapag hindi nabayaran sa loob ng dalawang taon, ireremata ito. Dahil ayaw kong mawalan kami ng tirahan, at dahil mahal ko ang anak ko, inako ko ang pagbabayad. “Nay, tulungan mo ako. Kapag nabawi natin ang titulo, sa inyo pa rin naman ito nakapangalan. Aalagaan namin kayo ni Mitch habambuhay,” pangako ni Ronald noon habang umiiyak. Naniwala ako. Sino ba naman ang hindi maniniwala sa sariling anak?

Isang hapon, umuwi ako nang mas maaga kaysa sa nakasanayan dahil sumama ang pakiramdam ko. Masakit ang ulo ko at parang binibiyak ang likod ko sa kakadukwang sa labada. Pagpasok ko sa pinto, tahimik ang sala. Akala ko ay walang tao. Pero may narinig akong nagtatawanan sa kwarto nina Ronald at Mitch. Ang pinto ay bahagyang nakabukas. Lalapit sana ako para sabihing nakauwi na ako at magpapatimpla ng gamot, nang marinig ko ang pangalan ko.

“Hon, konting tiis na lang,” sabi ni Mitch. Ang boses niya ay may halong inis at excitement. “Dalawang buwan na lang, tapos na ang bayad ni Tanda sa loan shark. Mababawi na natin ang titulo.”

“Oo nga,” sagot ni Ronald. “Sa wakas, makakahinga na tayo nang maluwag. Ang hirap din magkunwaring mabait sa kanya araw-araw. Nakakasawa na ‘yung luto niyang puro gulay at isda.”

Natigilan ako. Napahawak ako sa dibdib ko. Ang akala kong pagmamahal, pagpapanggap lang pala? Pero ang sumunod na sinabi ni Ronald ang dumurog nang pino sa puso ko.

“Huwag kang mag-alala, Babe,” sabi ng anak ko. “Pagkatapos niyang bayaran ang utang at makuha ang titulo, itatapon ko siya sa Home for the Aged sa kabilang bayan. May nakausap na ako. Mura lang daw doon. Pabigat na siya dito eh. Ulyanin na, mabaho pa dahil laging galing sa palengke. Gusto ko, solo na natin ang bahay.”

“Mabuti naman!” tuwang-tuwang sagot ni Mitch. “Para naman makapagpa-party tayo at ma-renovate natin ‘to ng modern style. Nakaka-bad vibes ang mga gamit ni Nanay.”

Parang gumuho ang mundo ko. Ang anak ko… ang batang hindi ko pinadapuan ng lamok… ang batang ipinagpalit ko ang sarili kong kaligayahan para lang lumaki nang maayos… ay nagpaplanong itapon ako na parang basura pagkatapos akong gamitin? Pumatak ang luha ko, pero tinakpan ko ang bibig ko para hindi ako makagawa ng ingay. Dahan-dahan akong lumabas ng bahay at bumalik sa kalsada. Doon ako humagulgol sa isang waiting shed. Ang sakit. Sobrang sakit. Mas masakit pa kaysa noong namatay ang asawa ko.

Nang gabing iyon, umuwi ako na parang walang nangyari. Nagluto ako ng hapunan. “Nay, okay ka lang? Namumutla ka,” tanong ni Ronald. Kung noon ay naramdaman ko ang pagmamahal sa tanong niya, ngayon ay alam ko nang isa itong pagpapanggap. “Wala ‘to, anak. Pagod lang,” sagot ko. Tinitigan ko siya. Kamukhang-kamukha niya ang tatay niya, pero ang puso niya ay naging bato.

Sa loob ng dalawang buwan, nagpatuloy ako sa pagkayod. Hindi ako nagpakita ng galit. Lalo ko pang ginalingan. Binayaran ko ang utang buwan-buwan. Pero sa likod ng aking pananahimik, may nilalakad akong plano. Kinausap ko si Attorney Robles, ang matalik na kaibigan ng yumaong asawa ko. Ipinagtapat ko sa kanya ang lahat. Galit na galit si Attorney. Tinulungan niya akong ayusin ang mga dokumento nang hindi nalalaman nina Ronald.

Dumating ang araw ng huling bayad. Masayang-masaya sina Ronald at Mitch. “Nay! Tapos na! Mababawi na natin ang titulo bukas!” sabi ni Mitch na abot-tenga ang ngiti. “Magluto tayo ng espesyal mamaya, Nay. Celebration!” sabi ni Ronald.

Kinabukasan, sinamahan ako ni Ronald sa opisina ng loan shark. Inabot ko ang huling pera. Ibinigay sa akin ng loan shark ang “Release of Mortgage” at ang orihinal na titulo ng lupa. “Congratulations, Nanay Luring. Sa inyo na ulit ang bahay niyo,” sabi ng lalaki.

Paglabas namin, kukunin sana ni Ronald ang envelope na may titulo. “Akin na, Nay. Ako na magtatago para safe,” sabi niya.

Hinawakan ko nang mahigpit ang envelope. “Huwag na, Ronald. May pupuntahan pa ako. Mauna ka na sa bahay. May surprise ako sa inyo ni Mitch mamaya.”

Tuwang-tuwa si Ronald. Akala niya, ibibigay ko na sa kanya ang pamamahala ng bahay. Umuwi siya agad. Ako naman ay dumiretso sa opisina ni Attorney Robles.

Kinagabihan, naghanda ng kaunting salu-salo sina Ronald at Mitch. May lechon manok at pansit. “Nay, kain na tayo! Asan na ‘yung titulo? Titingnan lang namin,” sabi ni Mitch habang naglalagay ng plato.

Umupo ako sa kabisera. Tinitigan ko silang dalawa. “Bago tayo kumain,” panimula ko, “may gusto akong sabihin.”

“Ano ‘yun, Nay?” tanong ni Ronald.

“Nabayaran ko na ang utang. Malaya na ang lupa,” sabi ko.

“Yes! Sa wakas!” palakpak ni Mitch.

“Kaya naman,” pagpapatuloy ko, “napagdesisyunan ko na ang gagawin ko sa bahay na ito.”

Nagkatinginan sina Ronald at Mitch at nagngitian. Hinihintay nila ang linyang “Sa inyo na ito.”

Inilabas ko ang titulo at isang bagong dokumento mula sa bag ko. “Alam niyo ba, mga anak, na narinig ko kayo noong isang buwan? Narinig ko ang plano niyo na itapon ako sa Home for the Aged pagkatapos kong magbayad.”

Biglang namutla si Ronald. Nabitawan ni Mitch ang hawak na tinidor. “N-Nay… ano pong sinasabi niyo? M-Mali po ang dinig niyo…” utal na depensa ni Ronald.

“Mali?” tumaas ang boses ko. “Malinaw ang pandinig ko, Ronald! Sabi mo, pabigat ako! Sabi mo, mabaho ako! Sabi mo, gusto niyo nang solohin ang bahay!”

Tumulo ang luha ko, hindi dahil sa awa sa sarili, kundi sa galit. “Nagpakahirap ako! Nagtinda ako ng kakanin sa init ng araw! Naglaba ako ng brief at panty ng ibang tao para mabayaran ang utang MO, Ronald! Tapos ang igaganti niyo sa akin ay itapon ako?!”

Lumuhod si Ronald. “Nay, sorry! Nadala lang ako! Hindi totoo ‘yun!”

“Huli na ang lahat,” malamig kong sabi. “Kanina, galing ako kay Attorney. Itong titulo? Nakapangalan pa rin ito sa akin. At itong isang dokumento? Ito ay Deed of Absolute Sale.”

Nanlaki ang mata ni Mitch. “Binenta niyo ang bahay?!”

“Oo,” sagot ko. “Binenta ko sa isang developer. At alam niyo kung anong gagawin nila dito? Gigibain at gagawing parking lot. Mayaman ang nakabili, binayaran niya ako ng cash kanina. Doble sa presyo ng lupa.”

“Nay! Saan kami titira?!” sigaw ni Ronald.

“Hindi ko alam,” sagot ko. “Dahil ang perang pinagbentahan ko? Ipinang-downpayment ko na sa isang first-class na Retirement Home sa Tagaytay. Doon, may sarili akong kwarto, may aircon, may nurse, at masasarap ang pagkain. Hindi ko kailangang makisama sa mga ahas na tulad niyo.”

Tumayo ako at kinuha ang maleta ko na nakahanda na pala sa gilid.

“Binibigyan ko kayo ng bente-kwatro oras para lumayas sa pamamahay na ito. Bukas, darating na ang mga tauhan ng nakabili para bakuran ito. Good luck sa buhay niyo. Matatanda na kayo. Matuto kayong tumayo sa sarili niyong paa nang hindi nananamantala ng magulang.”

Iniwan ko silang nakatulala at umiiyak sa sala. Lumabas ako ng pinto at sumakay sa sasakyan ni Attorney Robles na naghihintay sa labas. Sa unang pagkakataon matapos ang maraming taon, nakahinga ako nang maluwag.

Nabalitaan ko na lang na nakikitira ngayon sina Ronald at Mitch sa magulang ni Mitch, pero nag-aaway din sila doon dahil walang trabaho si Ronald at puro luho pa rin si Mitch. Nabaon sila sa utang at hiya.

Ako? Masaya ako dito sa Tagaytay. Marami akong bagong kaibigan na mga lola rin. Masarap ang pagkain, presko ang hangin, at higit sa lahat, payapa ang puso ko. Natutunan ko na ang pagmamahal sa anak ay hindi dapat maging dahilan para hayaan mong yurakan ang iyong pagkatao. Minsan, ang pinakamagandang leksyon na maibibigay mo sa kanila ay ang hayaan silang harapin ang bunga ng kanilang kasamaan.

Kayo mga ka-Sawi, kung kayo si Nanay Luring, mapapatawad niyo pa ba ang anak na nagbalak magtapon sa inyo? O tama lang ang ginawa niyang pagbebenta ng bahay? Mag-comment sa ibaba at i-share ang kwentong ito para magsilbing babala sa mga anak na walang utang na loob! 👇👇👇