Sa isang pampublikong paaralan sa probinsya, may isang estudyanteng nagngangalang Kiko. Payat, laging gusot ang uniporme, at laging walang imik. Sa edad na labing-apat, dapat ay nasa high school na siya, pero dahil ilang beses siyang na-retain, kaklase pa rin niya ang mga mas bata sa kanya. Si Kiko ang paboritong “pulutan” ng mga bully at ang paboritong pagalitan ng mga guro, lalo na ni Mrs. Castelo. Si Mrs. Castelo ay kilala sa pagiging istrikto at mapagmataas. Ang paborito niyang estudyante ay si Lance, ang anak ng Mayor na laging Top 1, mabango, at laging bago ang sapatos. Para kay Mrs. Castelo, si Lance ang kinabukasan, at si Kiko naman ang tinik sa lalamunan ng kanyang advisory class.

“Francisco!” sigaw ni Mrs. Castelo isang hapon habang nagkaklase. “Tulala ka na naman! Sagutin mo ang equation sa board! X squared minus 4X plus 4 equals zero! Dali!” Dahan-dahang tumayo si Kiko. Nanginginig ang tuhod. Nakayuko. “H-Hindi ko po alam, Ma’am…” mahina niyang sagot. Nagtawanan ang buong klase. “Hahaha! Bobo talaga!” sigaw ng isang kaklase. “Umupo ka nga! Wala ka talagang pag-asa! Sayang lang ang chalk sa’yo!” bulyaw ng guro. Yumuko lalo si Kiko. Ang hindi nila alam, hindi kaya sagutin ni Kiko ang tanong hindi dahil hindi niya alam ang sagot, kundi dahil nagugutom siya at hilo sa puyat. Tuwing gabi kasi, pagkatapos ng klase, nagtatrabaho siya sa junk shop para may pambili ng gamot ang nanay niyang may sakit sa baga.

Sa bahay, sa ilalim ng aandap-andap na lampara, ibang Kiko ang makikita. Wala siyang notebook dahil puno na ang mga ito, kaya sa likod ng mga lumang kalendaryo siya nagsusulat. Ang sinusulat niya ay hindi simpleng algebra. Nagsusulat siya ng mga complex algorithms, calculus, at physics theories na nababasa niya sa mga lumang libro na ibinibenta sa junk shop. Natutunan niyang mag-isa ang mga ito. Ang utak ni Kiko ay parang espongha na mabilis sumipsip ng impormasyon, pero dahil sa kanyang hiya at takot sa panghuhusga, itinago niya ang kanyang galing. Para sa kanya, ang talino ay hindi nakakain. Ang kailangan niya ay pera para sa nanay niya.

Dumating ang araw ng “National Science and Math Search.” Ang paaralan nila ang napiling host. Dumating ang mga representante mula sa Department of Science and Technology (DOST) at ilang propesor mula sa malalaking unibersidad sa Maynila. Ang highlight ng event ay ang pagbisita ni Dr. Enrico Sales, isang tanyag na mathematician. Nagtipon ang lahat sa covered court. Nandoon ang mga “cream of the crop”—mga matatalinong estudyante kasama si Lance. Si Kiko? Nandoon siya sa gilid, may hawak na walis tingting, dahil inutusan siya ni Mrs. Castelo na maglinis ng court bago magsimula ang programa.

Nagsalita si Dr. Sales sa entablado. “Students,” sabi niya, “Ang matematika ay hindi lang pagmememorya. Ito ay sining. Ito ay lohika.” Naglabas siya ng isang malaking whiteboard. Nagsulat siya ng isang napakahabang equation. Isang problemang pinaghalong trigonometry at advanced calculus na sadyang ginawa para lituhin ang kahit sinong college student. “Kung sino ang makakasagot nito sa loob ng limang minuto, bibigyan ko ng full scholarship sa aming unibersidad sa Maynila, plus allowance para sa pamilya niya.”

Nag-ingay ang mga estudyante. Agad na tumaas ng kamay si Lance. “Ako po, Sir!” Kampante si Mrs. Castelo. “Kaya ‘yan ni Lance! Mana sa akin ‘yan!” bulong niya sa co-teacher. Umakyat si Lance. Sinubukan niyang i-solve. Nagsulat siya. Nagbura. Nagsulat ulit. Tumagaktak ang pawis niya. Lumipas ang tatlong minuto. Apat. Lima. “Time’s up,” sabi ni Dr. Sales. Tiningnan niya ang sagot ni Lance. “Mali. I’m sorry.” Napahiya si Lance. Bumaba ito na nakayuko. Tumawag pa ng dalawang estudyante si Dr. Sales, pero pareho silang nabigo.

“Wala na bang iba?” tanong ng Doktor. “Mukhang mahirap talaga ito. Sige, iwan ko muna ang problem na ‘to sa board. Magmeryenda muna tayo.” Nagsi-alisan ang mga bisita at estudyante para kumain. Naiwan ang whiteboard sa gitna ng stage.

Si Kiko, na kanina pa nakatingin sa equation habang nagwawalis, ay dahan-dahang umakyat sa stage. Hindi para sumagot, kundi para maglinis ng chalk dust na nagkalat. Pero habang nasa harap siya ng whiteboard, tinitigan niya ang equation. “Mali ang approach nila,” bulong niya sa sarili. “Hindi ito cosine rule. Euler’s identity ang kailangan dito.”

Tumingin siya sa paligid. Walang tao. Kinuha niya ang chalk. Nagsimula siyang magsulat. Mabilis ang kamay niya. Ang mga numero at simbolo ay tila sumasayaw sa kanyang isipan. Wala siyang kaba. Para lang siyang naglalaro. Sa loob ng dalawang minuto, napuno niya ang kabilang side ng board ng solusyon. At sa dulo, binilugan niya ang sagot: X = 0.

Pagkatapos, ibinaba niya ang chalk at kinuha ang kanyang walis. Aalis na sana siya nang biglang may sumigaw. “HOY! Anong ginagawa mo diyan?!” Si Mrs. Castelo! Kakatapos lang nitong kumain at nakita siyang nasa stage. “Binaboy mo ba ang board?! Bandalismo ‘yan! Lagot ka sa akin!”

Nagulat si Kiko. “M-Ma’am, naglilinis lang po—”

“Anong naglilinis?! Ang dumi-dumi ng board! Burahin mo ‘yan!” sigaw ni Mrs. Castelo. Akmang buburahin na sana ni Kiko ang sinulat niya nang biglang dumating si Dr. Sales at ang Principal.

“WAIT!” sigaw ni Dr. Sales. Tumakbo ito paakyat ng stage. Hindi niya pinansin si Mrs. Castelo. Dumiretso siya sa whiteboard. Tinitigan niya ang sinulat ni Kiko. Nanlaki ang kanyang mga mata. Binasa niya ang bawat linya. Ang bawat derivation.

“Sino… sino ang nagsulat nito?” tanong ni Dr. Sales, na parang hindi makapaniwala.

“Sir, pasensya na po!” singit ni Mrs. Castelo. “Itong estudyante ko po, si Kiko, may pagka-kulang-kulang po kasi ‘yan. Mahilig mag-scribble. Buburahin na po namin. Kiko! Burahin mo na!”

“HUWAG MONG GALAWIN!” sigaw ni Dr. Sales na nagpatalon kay Mrs. Castelo sa gulat. Humarap ang Doktor kay Kiko. Tiningnan niya ang gusgusing bata na may hawak na walis.

“Ikaw ba ang nagsulat nito, iho?” malumanay na tanong ni Dr. Sales.

Tumango si Kiko, nanginginig. “Opo, Sir. Sorry po kung mali. Nilagyan ko lang po ng sagot kasi… kasi nangangati po ang kamay ko kapag nakakakita ng unclosed equation.”

Napanganga si Dr. Sales. “Mali? Iho, ito ang pinaka-eleganteng solusyon na nakita ko sa buong buhay ko. Mas magaling pa ito sa solusyon ng mga estudyante ko sa masteral! Paano mo nalaman ang Euler’s Identity? Ang Fourier Transform?”

“Sa junk shop po,” sagot ni Kiko. “May mga lumang libro po doon. Binabasa ko po habang nagpapahinga.”

Natahimik ang buong court. Ang mga estudyanteng bumalik galing break ay nakatingin lahat. Si Lance, si Mrs. Castelo, at ang Principal ay hindi makapaniwala.

“Junk shop?” tanong ni Dr. Sales, nangingilid ang luha sa tuwa. “Iho, sinayang mo ang talento mo sa paglilinis. Ang utak mo ay ginto.”

Humarap si Dr. Sales sa Principal at kay Mrs. Castelo. “Ma’am, sinasabi niyo bang ‘bobo’ ang batang ito? Kung gayon, kayo ang may problema, hindi siya. Hindi niyo nakita ang diyamante sa harapan niyo dahil nakatingin lang kayo sa dumi ng sapatos niya.”

Namula sa hiya si Mrs. Castelo. Gusto na niyang lamunin ng lupa.

“Kiko,” sabi ni Dr. Sales. “Yung offer ko na scholarship? Sa’yo ‘yun. Dadalhin kita sa Maynila. Pag-aaralin kita sa special program para sa mga gifted children. At ang nanay mo? Sasagutin ng foundation namin ang pagpapagamot niya. Hindi mo na kailangang magtrabaho sa junk shop. Ang trabaho mo na simula ngayon ay gamitin ang utak mo para baguhin ang mundo.”

Napahagulgol si Kiko. Nabitawan niya ang walis. “Talaga po? Salamat po! Maraming salamat po!”

Sa araw na iyon, nagbago ang tingin ng lahat kay Kiko. Ang batang tinawag nilang “bobo” at “pagong” ay isa palang henyo na lumipad nang mataas higit pa sa inakala nila.

Makalipas ang sampung taon, bumalik si Kiko sa paaralan. Hindi na siya gusgusin. Isa na siyang Dr. Francisco “Kiko” Dalisay, isang tanyag na astrophysicist na nagtatrabaho sa isang international space agency. Siya ang guest speaker sa graduation.

Nakita niya si Mrs. Castelo, matanda na at retirado. Nilapitan niya ito at nagmano. “Ma’am, salamat po,” sabi ni Kiko.

“Bakit ka nagpapasalamat? Ang sama ko sa’yo noon,” naiiyak na sabi ng guro.

“Dahil sa inyo, natutunan kong maging matatag. At dahil sa inyo, narealize ko na hindi marka sa card ang sukatan ng pagkatao.”

Ang kwento ni Kiko ay naging alamat sa kanilang bayan. Isang patunay na ang talino ay walang pinipiling estado sa buhay. Minsan, ang mga taong inaakala nating walang alam ay sila pa ang may hawak ng mga sagot na hindi natin kayang arukin.

Kaya huwag na huwag tayong manghuhusga ng libro base sa pabalat nito. Dahil baka ang librong tinatapon mo, ay ang librong magtuturo sa’yo ng pinakamahalagang aral sa buhay.

Kayo mga ka-Sawi, may kakilala ba kayong tulad ni Kiko na inakalang mahina pero may itinatago palang galing? I-tag sila sa baba para ma-appreciate naman sila! Naniniwala ba kayo na ang bawat bata ay may kanya-kanyang galing? Mag-comment na! 👇👇👇