Sa isang kulturang tulad ng sa atin, ang mga magulang ay itinuturing na yaman. Sila ang pundasyon ng pamilya, ang mga nag-aruga, nagpakain, at nagsakripisyo ng lahat para lamang mabigyan ng magandang kinabukasan ang kanilang mga anak. Ang pagtanaw ng utang na loob, lalo na sa kanilang pagtanda, ay isang birtud na halos kasing sagrado ng isang panata. Ito ang inaasahan, ang nararapat.

Ngunit paano kung ang mismong kamay na iyong hinawakan noong ito’s paslit pa lamang ang siyang magiging dahilan ng iyong pinakamatinding kahihiyan? Paano kung ang anak na iyong inaruga ay ang siya mismong magbubuhos sa iyo ng bagay na mas masahol pa sa basura?

Ito ang bangungot na naging katotohanan para sa isang 85-taong-gulang na lola, na ang kwento ay yumanig sa buong social media kamakailan. Ang kanyang sinapit ay hindi isang aksidente. Ito ay isang sinadyang kalupitan, isang gawaing mahirap isipin na kayang gawin ng isang anak sa sarili niyang ina.

Ang kwento ay unang sumabog nang isang netizen na nagngangalang Willie Damasco ang nag-post ng ilang mga larawan na kumurot sa puso ng libu-libong Pilipino. Ang mga larawan ay nagpapakita ng isang matandang babae, nakaupo, tila nawawala sa sarili, at nasa isang kalunos-lunos na sitwasyon.

“Basang basa ang damit ni lola,” ayon sa mga testimonya. Ngunit hindi ito tubig-ulan. Ang kanyang damit ay puno ng kaning baboy—mga tira-tirang pagkain, malagkit, at mabaho. Ito ang ibinuhos sa kanya, hindi ng isang kaaway, kundi ng kanyang sariling anak.

Ang dahilan? Isang bagay na kasing-pangkaraniwan at kasing-saklap ng maraming away-pamilya: Pera.

Ayon sa post ni Damasco, ang karumal-dumal na insidente ay nag-ugat nang hindi umano nagbigay ng pera ang 85-anyos na ina sa kanyang anak. Hindi na bago ang ganitong alitan, ngunit ang naging resulta nito ay isang bagay na lumampas sa hangganan ng pagiging tao. Sa halip na pag-unawa o simpleng pagtalikod, ang natanggap ng ina ay isang buhos ng kaning baboy, isang akto ng sukdulang pagpapahiya.

Ang mas masahol pa, ang kalbaryo ng lola ay hindi nagtapos doon. Matapos ang ginawang pambabastos, ang kawawang matanda ay pinalayas pa umano mula sa sarili niyang tahanan. Isang 85-anyos na babae, basa, malagkit, at amoy-baboy, ay itinapon sa kalsada na parang isang basahan na walang halaga.

Ang mga larawang kuha ni Damasco ay isang tahimik na testimonya ng trahedya. Sa isang litrato, makikita ang lola na nakayuko, ang kanyang puting buhok ay nabasa ng malagkit na likido. Ang kanyang damit ay puno ng mga butil ng kanin at iba pang latak. Pero ang pinakamasakit na detalye ay hindi ang dumi sa kanyang damit, kundi ang ekspresyon sa kanyang mukha.

“Talaga namang bakas ang lungkot sa kanyang mga mata,” sulat pa ng isang nakakita sa post.

Ito ang mukha ng isang inang sinaktan sa paraang hindi na kayang gamutin ng kahit anong ospital. Ito ang sakit ng pagtataksil—hindi mula sa isang estranghero, kundi mula sa sariling laman at dugo.

Ang isa sa mga pinakamalaking tanong na lumutang mula sa insidenteng ito ay: Nasaan ang mga kapitbahay? Sa isang kulturang kilala sa pagiging “pakialamero” at sa diwa ng bayanihan, paanong hinayaan ng isang komunidad na mangyari ito?

Ang sagot ay kasing-pait ng mismong pangyayari. Takot.

Ayon kay Damasco, ang anak na gumawa nito sa lola ay kilala sa kanilang lugar bilang “mainitin ang ulo” at “basagulero.” Ang kanyang reputasyon bilang isang taong mapanganib ay tila naging isang pader na humarang sa sinumang may balak na tumulong.

“Walang tumulong sa kanya dahil baka madamay pa,” paliwanag sa post.

Ito ang malagim na katotohanan ng “bystander effect” sa Pilipinas. Ang takot na madamay, na ikaw naman ang balikan, ay mas matimbang kaysa sa pagtulong sa isang matandang inaabuso. Ang bawat bintanang sumara, ang bawat pinto na nagkibit-balikat, ay naging kasabwat sa kalupitang dinanas ng lola. Naiwan siyang mag-isa sa kanyang kahihiyan, napapaligiran ng mga taong nakakita at nakarinig, ngunit piniling magbingi-bingihan at magbulag-bulagan.

Ang katahimikan ng komunidad ang nagtulak kay Willie Damasco na gamitin ang huling sandata ng isang ordinaryong mamamayan: ang social media. Ang kanyang post ay hindi lang isang simpleng pagbabahagi ng isang malungkot na eksena; ito ay isang desperadong panawagan para sa tulong (“call for help”).

Sa isang iglap, ang kwento ni lola ay naging isang “viral” na usapin. Ang galit ng mga netizens ay umapaw.

“Saan ang DSWD? Pakikulong ang anak na ‘yan!” sigaw ng isang komentarista.

“Anong klaseng halimaw ang gagawa niyan sa sariling ina? Walang puso!” sabi naman ng isa.

Ang post ay naging isang digital na bersyon ng bayanihan. Ang mga taong malayo, na hindi natatakot sa “basagulerong” anak, ang siyang unang sumaklolo. Ang mga shares ay dumami, na may iisang layunin: na makarating ito sa tamang mga awtoridad, sa mga non-government organization, o sa sinumang may kakayahang kunin ang lola mula sa mapanganib na sitwasyon.

Ang ginawa ni Willie Damasco ay isang paalala na sa panahon ng kawalang-pakialam ng mga nasa paligid, ang isang simpleng “share” o “post” ay maaaring maging isang boses para sa mga hindi na kayang magsalita.

Ang insidenteng ito ay nagbubukas ng isang mas malalim at mas madilim na usapin na madalas nating itago sa ilalim ng kumot ng “away-pamilya”—ang talamak na problema ng “elder abuse” o pag-aabuso sa mga nakatatanda.

Ang mismong source ng kwento ay nagsimula sa isang paalala: “Ang magulang ang nag-aruga sa atin… Maraming sakrispisyo ang kanilang ginawa… Kaya nararapat lamang na sila ay mahalin at alagaan sa kanilang pagtanda.”

Ang Pilipinas ay may kultura ng “utang na loob.” Ipinagmamalaki natin ang ating “close family ties.” Hindi tayo katulad ng ibang kultura, sabi natin, na iniiwan ang mga magulang sa mga “home for the aged.” Dito sa atin, ang mga lolo at lola ay kasama sa bahay, inaaruga, at nirerespeto.

Ngunit ang kwento ni lola, at ang marami pang hindi naibabalita, ay isang masakit na sampal sa paniniwalang ito.

Ang pag-aabuso sa nakatatanda ay maraming anyo. Mayroong pisikal, tulad ng pananakit. Mayroong emosyonal, tulad ng paninigaw at pagpapahiya. At mayroong pinansyal—ang pangingikil ng pera, ang sapilitang pagkuha ng pensyon, ang pagtrato sa magulang bilang isang ATM.

Ang sinapit ni lola ay isang kombinasyon ng lahat ng ito. Nagsimula sa pinansyal na pag-aabuso (paghingi ng pera), nauwi sa sukdulang emosyonal at pisikal na pag-aabuso (pagbuhos ng kaning baboy), at nagtapos sa kapabayaan at pag-abandona (pagpalayas).

Bakit ito nangyayari? Maraming dahilan. Minsan, ito ay dahil sa stress ng tagapag-alaga. Minsan, ito ay dahil sa impluwensya ng droga o alak, na nagdudulot ng pagiging “basagulero.” At minsan, sa pinakamasakit na dahilan, ito ay dahil sa purong kasakiman at kawalan ng pasasalamat.

Ang kaso ni lola ay isang malinaw na larawan ng anak na hindi marunong tumanaw ng utang na loob. Ang ina, na sa loob ng 85 taon ay malamang na ginugol ang halos buong buhay niya sa pag-aaruga, ay itinuring na isang bagay na walang silbi noong hindi na ito makapagbigay ng pera.

Ang kwento, sa huli, ay nag-iwan ng maraming tanong. Ano na ang nangyari kay lola? Nakuha ba siya ng DSWD? Nasaan siya ngayon? Ang viral post ay nakatulong upang maikalat ang kanyang kalagayan, ngunit ang susunod na hakbang—ang aktwal na pagligtas at pagbibigay ng hustisya—ay nananatiling malabo.

Ang imahe ng lola na puno ng kaning baboy ay mananatiling isang peklat sa ating kolektibong kamalayan. Ito ay isang paalala na ang tunay na halaga ng isang lipunan ay hindi nasusukat sa taas ng mga gusali nito, kundi sa kung paano nito tratuhin ang mga pinaka-bulnerableng miyembro nito: ang mga bata, at higit sa lahat, ang mga matatanda.

Ang sigaw ni Willie Damasco para sa tulong ay hindi lang para sa isang lola. Ito ay isang sigaw para sa lahat ng mga lolo at lola na tahimik na nagdurusa sa kamay ng sarili nilang mga anak, sa likod ng mga nakasarang pinto. Ito ay isang hamon sa bawat isa sa atin: kapag tayo naman ang nakakita ng ganitong kawalang-hiyaan, tayo ba ay tatalikod din dahil sa takot na “madamay,” o tayo ba ay magiging isang Willie Damasco na handang manindigan para sa tama?

Ang sagot natin sa tanong na iyan ang magdidikta kung anong klaseng lipunan talaga tayo.