Sa gitna ng patuloy na baha’t pagbaha sa maraming bahagi ng bansa, isang tanong ang bumabalot sa isip ng mga Pilipino: Saan nga ba napupunta ang napakalaking pondo para sa mga proyekto sa kontrol ng baha at imprastruktura? Ang sagot sa tanong na ito ay humihimok ngayon ng seryosong pagsusuri sa loob ng Senado, partikular sa pag-galaw ng pondo ng Department of Public Works and Highways (DPWH).

Ano ang “Unprogrammed Appropriations”?
Ang tinatawag na “unprogrammed appropriations” ay mga pondo sa pambansang badyet na hindi kasama sa regular na linya-item ng mga proyekto. Sa madaling salita: hindi pa malinaw ang detalye kung ano ang eksaktong gagawin, saang lokasyon, at kung kailan ito magsisimula. Ayon sa mga ulat, umabot sa P50 bilyon ang inilabas ng DPWH noong 2024 mula sa unprogrammed funds—kabilang ang P30 bilyon na napunta sa mga proyekto sa flood control.

Hindi bahagi ng master plan?
Sa isang pagdinig sa Senado, inilahad ng mga opisyal na maraming proyekto ng DPWH ang hindi kabilang sa pambansang master plan para sa pag-kontrol ng baha at iba pang imprastruktura. Malaki ang pondong inilaan ngunit tila walang katiyakan kung tama ang destinasyon nito. Makikita rito ang malaking puwang sa transparency at pagkakaayos ng programa.

Matinding pagtaas ng pondo ngunit may matinding tanong
Narito ang ilang makabuluhang datos:

Ayon sa tala, ang DPWH ay mayroong lumagyang P165 bilyon na hindi pa nagamit noong 2024—sa kabila ng napakalaking pondo nito.

Nakita rin ang pagbaba sa savings na maaaring makuha sa bidding process ng mga proyekto—dapat sana’y may 10% savings sa ideal na bidding, pero marami ang nagsasabing maliit lang ang natitipid.

Dagdag pa rito, may pagtuligsa rin sa pagkaltas ng pondo sa Engineering and Administrative Overhead (EAO) ng DPWH kung saan humigit-kumulang P94 bilyon ang umabot mula 2022-2025—ito ang pondo para sa testing, quality control, at mga pre-construction activities.

Mga anomaliya sa flood control projects
Ang mga flood control projects ay mahalaga lalo na sa panahong madalas nating nararanasan ang malakas na ulan at pagbaha. Ngunit ayon sa mga senador, may mga proyekto na nasa linya ng unprogrammed funds na “ghost project” — mga proyektong tila nasa papel lamang ngunit walang konkretong pagsasakatuparan. Halimbawa, may mga kontraktor sa Bulacan na nakakuha ng kontrata sa mga flood control projects na may malaking pagtataas sa budget, at pondo ay galing sa unprogrammed funds.

Sino ang may pananagutan?
Sa isang senate hearing, tinanong kung sino ang nag-request ng unprogrammed funds sa DPWH. Ayon sa sagot, tanging ang Kalihim lamang ang may kapangyarihan at maaaring mag-request ng unprogrammed funds sa ilalim ng mga umiiral na alituntunin. Ngunit nananatiling mahirap tukuyin ang konkretong batayan at proseso ng pagpili ng mga proyekto—kung ang mga ito ay dumaan sa feasibility study, bidding, at maayos na pagsusuri.

Ano ang epekto nito sa mamamayan?
Para sa ordinaryong Pilipino, ang mga ilan-lilang numero ay nagmumukhang abstrakto—pero ang epekto ay napaka-tunay: kapag nadaya ang pondo o hindi naayos nang maigi ang proyekto, pagbaha ang resulta o kaya ay mga proyektong hindi natutuloy. Kahit na may inilabas na malaking pondo para sa flood control, patuloy pa rin ang pagbaha sa maraming lugar—palatandaan na hindi sapat ang pag-lalaan kung kulang sa plano at tamang pagpapatupad.

Anong gagawin ngayon?

Mas higpit na pagsusuri at pamamahala – Hinihikayat ng Senado na ang mga proyekto, lalo na yaong may malaking pondo at hindi gaanong klarong detalye, ay dapat matutukan at maging transparent sa publiko.

Pag-alis ng unprogrammed funds para sa infrastructure – May panukalang tanggalin na ang unprogrammed funds para sa mga infrastructure projects at ilaan na lamang ito sa mga programang may malinaw na proseso at oversight.

Pag-digitalize ng bidding process – Isa sa mga inirekomenda ay ang paggamit ng internet-based o e-bidding systems para sa mas malinaw at mas patas na kompetisyon sa pagkuha ng kontrata.

Pananagutan ng mga namumuno – Mahalagang malaman kung sino ang humiling, pumapirma, at nagpapatupad ng mga proyekto—mula kalihim hanggang district engineer.

Ang hamon para sa susunod
Ang pagbibigay-pugay sa malaking pondo ay hindi sapat kung hindi rin makikita ang resulta. Ang hamon ngayon ay kung maisosolusyonan ba ng pamahalaan ang lumalaking tiwala na nawawala sa sistema. Maraming Pilipino ang nagtataka: bakit malaki ang pondo pero pareho pa rin ang problema?
Sa huli, ang malalaking numero at pondo ay dapat magsilbing instrumento para sa tunay na pagbabago—hindi bilang daan para sa katiwalian o proyekto na hindi malinaw ang implementasyon. Kung hindi ito maaayos, ang tiwalang nasira ay maaaring hindi na mabuo pa.

Sa susunod na pagbabaha, huwag na nating itanong lang kung malakas ang ulan—tanungin natin kung saan napunta ang pondo para rito.