Nagulat ang publiko nang kumalat sa social media ang balitang nawawala umano ang bangkay ni Zaldy Co, isang personalidad na ilang ulit nang nasangkot sa mga alegasyong may kinalaman sa katiwalian. Habang patuloy ang espekulasyon tungkol sa kanyang tunay na kalagayan, naglabas ng utos si Pangulong Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. na imbestigahan ang mga ulat hinggil sa mga umano’y kurakot sa pondo ng bayan—lalo na sa mga proyektong pang-edukasyon.

Sa gitna ng kontrobersiyang ito, isang pagdinig sa Senado ang nagbunyag ng mga nakakabahalang detalye tungkol sa gastusin sa pagpapatayo ng mga silid-aralan sa bansa. Lumitaw ang matinding agwat ng presyo at kalidad ng mga classroom na ipinapatayo ng mga pribadong organisasyon kumpara sa mga proyekto ng gobyerno.

Sa presentasyong ibinahagi ng Partnership for Hope, ipinaliwanag ng kanilang kinatawan na simula pa noong 2014 ay nakapagpatayo na sila ng 144 classrooms gamit ang 100% ng kanilang kinita mula sa produktong Hope in a Bottle. Ang halaga ng bawat silid-aralan ay maingat na ginugol, at lahat ng proyekto ay dumadaan sa bukas na bidding at regular na audit para matiyak ang transparency. Ang bawat classroom ay kumpleto sa pasilidad, maaliwalas, at may kasamang palikuran—isang bagay na madalas kulang sa mga proyektong pinondohan ng gobyerno.

Samantala, inilatag din ng Angat Buhay Foundation ni dating Bise Presidente Leni Robredo ang kanilang kontribusyon sa sektor ng edukasyon. Simula 2016, nakapagtayo na sila ng 95 classrooms, at inaasahang madaragdagan pa ito ngayong taon. Ayon sa kanilang ulat, ang halaga ng bawat silid-aralan ay umaabot lamang sa humigit-kumulang ₱862,500—mas mababa ng halos kalahati kumpara sa mga classroom na pinatatayo ng ilang ahensiya ng gobyerno na umaabot ng milyon kada silid.

Ibinunyag din ng grupo na isa sa pinakamalaking balakid sa pagpapatayo ng mga paaralan ay ang kawalan ng malinaw na land titles ng mga lupang pag-aari ng DepEd. Maraming proyekto ang naaantala ng ilang buwan o taon dahil dito. Dagdag pa, maraming paaralan sa mabababang lugar ang paulit-ulit na binabaha, dahilan upang masira agad ang mga gusali at maantala ang pag-aaral ng mga bata.

Sumunod na tumestigo ang Federation of Filipino Chinese Chamber of Commerce and Industry, na ipinagmamalaki ang kanilang record sa pagtatayo ng mahigit 13,000 classrooms mula pa noong 1961. Ang nakakagulat, ayon sa kanilang ulat, nagkakahalaga lamang ng ₱800,000 hanggang ₱1 milyon ang bawat dalawang silid-aralan—malayong-malaya sa presyo ng mga proyektong isinasagawa ng mga kontratista ng pamahalaan na umaabot sa ₱36,000 bawat metro kuwadrado.

Ayon kay Senator Bam Aquino, “Kung kaya ng mga NGO at pribadong sektor na makapagtayo ng de-kalidad na classroom sa kalahati ng presyo, bakit tila napakamahal kapag galing sa pondo ng gobyerno?” Sinang-ayunan ito ng ilang senador at iminungkahing pag-aralan ang modelo ng mga pribadong grupo bilang posibleng alternatibo sa kasalukuyang sistema.

Samantala, umani rin ng papuri ang Yellow Boat of Hope Foundation, na nakatuon sa pagtatayo ng tinatawag nilang “starter classrooms” sa mga liblib na lugar. Sa halagang ₱250,000 lamang, nakapagtatayo sila ng matitibay na silid na gawa sa kombinasyon ng semento at lokal na materyales. Ang mga magulang at residente mismo ang tumutulong sa konstruksyon sa pamamagitan ng bayanihan, kaya’t mabilis matapos ang mga proyekto sa loob lamang ng apat hanggang anim na linggo.

Kasabay nito, ipinrisinta ng Security Bank Foundation ang kanilang mga nagawa sa larangan ng edukasyon—mahigit 900 classrooms sa 92 lungsod at bayan, pati na rin ang pagsasanay sa libu-libong guro at principal upang mapaangat ang kalidad ng pagtuturo.

Sa kabila ng mga magagandang halimbawa ng mga NGO at pribadong institusyon, nananatiling mabigat ang tanong: bakit tila mas mabagal, mas magastos, at mas komplikado kapag gobyerno na ang kumikilos?

Habang lumalalim ang imbestigasyon sa mga diumano’y nawawalang pondo, mas lumilinaw sa taumbayan na ang tunay na biktima ay ang mga batang Pilipino—mga mag-aaral na patuloy na nag-aaral sa ilalim ng sira, tagas, at kulang-kulang na mga silid-aralan.

Sa puntong ito, nananawagan ang ilang senador ng mas mahigpit na audit at transparency sa lahat ng proyekto ng Department of Education at Department of Public Works and Highways. Iminumungkahi rin ang pakikipagtulungan sa mga organisasyong napatunayan nang tapat at mahusay sa paggamit ng pondo.

Habang patuloy ang mga tanong tungkol sa pagkawala ng bangkay ni Zaldy Co, mas malalim na tanong ang bumabalot sa isyung ito—ilang bangkay pa ng pangarap at pag-asa ng kabataang Pilipino ang kailangang ilibing bago tuluyang gisingin ang sistemang matagal nang pinamugaran ng katiwalian?

Ang hamon ngayon sa administrasyong Marcos ay hindi lamang hanapin ang nawawalang bangkay, kundi buhayin ang tiwala ng taumbayan—sa pamamagitan ng isang gobyernong tunay na tapat, maayos, at may malasakit sa edukasyon ng bawat Pilipino.