Sa gitna ng mainit na pagdinig ng Commission on Appointments, isang nakabibiglang rebelasyon ang bumulaga sa publiko: ang Judicial and Bar Council (JBC), ang kinatawang ahensiya na may tungkuling magsala ng mga kandidato sa hudikatura, ay umano’y lumihis sa sarili nitong mga alituntunin—at tila pabor pa sa ilang aplikanteng may kinakaharap na kaso.

Sa isang matapang na interpelasyon nina Senador Imee Marcos at Cong. Rodante Marcoleta, lumutang ang tila special treatment sa mga personalidad na may kinahaharap na kasong kriminal at disbarment—kabilang si Justice Secretary Boying Remulla, na isinama sa shortlist para sa posisyon ng Ombudsman kahit may mga nakabinbing kaso.

“Hindi ba’t may patakaran kayo?” – Imee Marcos

Tila hindi matanggap ni Senador Marcos ang naging sagot ni dating Supreme Court Justice at kasalukuyang miyembro ng JBC, Justice Mendoza. Ayon sa kanya, kahit pa may mga kasong kriminal o administratibo, maaari pa ring maisama sa shortlist ang isang aplikante, depende sa “diskresyon” ng mga miyembro ng konseho.

“Pero noong 2012, si Leila de Lima ay awtomatikong na-disqualify dahil sa mga disbarment case. Bakit ngayon, biglang iba?” tanong ni Marcos, na agad namang sinundan ng tahimik na tensyon sa silid.

Binanggit ni Mendoza na sa ilalim ng bagong patakaran ng JBC, tanging ang mga kasong kriminal na isinasampa sa korte ang nagdudulot ng automatic disqualification. Samantalang ang mga kasong administratibo—kahit na ito’y disbarment o reklamo mula sa mga ahensiya ng gobyerno—ay maaaring palampasin kung hindi itinuturing na “seryoso o mabigat.”

“May panuntunan, pero binabago depende sa tao?”

Mismong si Cong. Marcoleta ay nagtanong kung bakit tila may kinikilingan ang JBC pagdating sa deadline ng mga dokumento at clearance. Isa sa kanyang mga tinukoy ay si Atty. Logan, na naaprubahan ang aplikasyon kahit huli na ang Ombudsman clearance—na isinumite sa mismong araw ng pagpapadala ng shortlist sa Office of the President.

“Bakit biglang flexible ang deadline? At bakit tila para lang ito sa piling aplikante?” mariing tanong ni Marcoleta.

Sinagot ni Mendoza na may mga kaso raw kung saan inihahabol ang clearance, at ito raw ay tinatanggap basta’t naisumite bago ang botohan. Ngunit hindi ito sapat para kay Senador Marcos.

“Kaya ba natin ipaliwanag ito sa taong bayan, na sa mata ng batas, ang ilang personalidad ay puwedeng palampasin, basta’t may clearance kahit may kasong nakabinbin?” wika ni Marcos.

Ang Kasong Remulla

Isa sa pinakamainit na pangalan sa pagdinig ay si Secretary Boying Remulla. Ayon sa mga senador, may dalawang disbarment case at sworn opposition mula kay Sen. Marcoleta mismo laban kay Remulla. Bukod pa rito, may mga kasong isinampa sina Atty. Paso at Mayor Baste Duterte—lahat ay isinampa bago pa isumite ang shortlist.

“Sa ilalim ng mga dating patakaran, disqualified na siya. Pero ngayon, hindi?” tanong ni Marcos. “Kung siya ay uupo bilang Ombudsman, paano kung siya ay may kinakaharap pang kaso? Paano ang integridad ng mga desisyong ilalabas ng kanyang tanggapan?”

Ayon kay Justice Mendoza, nakakuha umano ng clearance si Remulla sa Ombudsman, at ang mga disbarment case ay “pareho lang ng akusasyon” kaya pinagsama na lang sa isang konsiderasyon. Dagdag pa niya, ang mga miyembro ng JBC ay bumoto nang kumpidensyal kaya’t hindi nila alam kung sino ang bumoto pabor o hindi.

Ngunit sa kabila ng mga paliwanag, nanatiling mabigat ang tanong ng mga mambabatas: Paano kung ang Ombudsman mismo ang may kinakaharap na kasong may kaugnayan sa integridad?

May Kinabukasan Pa Ba ang JBC?

Tila hindi kumbinsido ang ilang miyembro ng Senado na napanatili ng JBC ang kanyang pagiging independent at makatarungan. Ayon sa kanila, malinaw na may paglabag sa prinsipyo ng “recognized probity and independence” na pangunahing requirement ng Konstitusyon.

“Kapag ang pamantayan ay nalalabag dahil sa politikal na konsiderasyon, paano pa tayo magtitiwala sa mga hinirang ng JBC?” tanong ng isang miyembro ng panel.

Ang huling tanong: Kung ang isang aplikante ay ma-appoint at kalaunan ay mapatunayang guilty sa disbarment case, paano ito maaapektuhan gayong impeachable na siya at mahirap nang tanggalin sa posisyon?

Sa kabila ng mga kontrobersiyang ito, mistulang nakaligtas sa mas mabigat na pagsisiyasat ang JBC—sa ngayon.

Isang Hamon para sa Susunod

Sa huli, muling ipinaalala ng mga mambabatas ang importansya ng pananatiling matatag sa mga panuntunan. Sa isang panahong maraming Pilipino ang nawawalan ng tiwala sa mga institusyon, ang simpleng paglabag sa deadline o pagbaluktot ng patakaran ay maaaring magbunga ng malalim na pagdududa sa sistemang panghustisya.

Kung hindi kikilos ang JBC upang ayusin ang sarili nitong proseso, sino pa ang magtitiyak ng patas at makatarungang pagpili ng mga huwes at Ombudsman ng bansa?

Sa isang bansang gutom sa hustisya, ang katiwalian—kahit sa anyong teknikalidad—ay isang uri na rin ng kasalanan.