Isang mainit at tensyonadong pagdinig sa Senado ang naging eksena nitong linggo matapos ilantad ni Rep. Rodante Marcoleta ang umano’y talamak na anomalya sa Department of Public Works and Highways (DPWH), na tinawag niyang “taba ng sistema.” Ayon sa kanya, posibleng umabot sa ₱1 trilyon ang sobrang pondo sa national budget na hindi malinaw kung saan napupunta — isang halagang sobrang laki para balewalain.

Sa kanyang pagtindig sa Blue Ribbon Committee hearing, pinuna ni Marcoleta ang tila hindi makatwirang pagbagsak ng proposed 2026 expenditure program ng DPWH mula ₱880 bilyon patungong ₱625.7 bilyon. Ngunit sa halip na masabing “nabawasan na ang taba,” malinaw umano na may mga natitirang pondo pa ring hindi matukoy kung saan talaga nakalaan.

Taba ng Budget: Nasaan ang Higit sa Ceiling?

Binalikan ni Marcoleta ang pagkakaiba ng NEP (National Expenditure Program) at ang General Appropriations na tila may laging tinatawag na “over and above” allocations. Sa kanyang pagsusuri, umabot daw sa halos ₱1 trilyon ang dagdag na pondo na hindi sakop ng orihinal na budget ceiling.

Aniya, may mga kategorya gaya ng “allocables”, “leadership allocations”, at “unprogrammed funds” na isinisingit umano matapos ang budget bicam (Bicameral Conference). Ito raw ang nagpapa-bloat sa budget taon-taon.

Hindi Pantay-pantay: Pondo ng Distrito, Niluto?

Mas lalo pang uminit ang usapin nang ilahad ni Marcoleta ang hindi pantay na alokasyon ng pondo sa mga distrito. May mga distrito raw na tumanggap ng ₱11 bilyon, habang ang iba ay halos ₱1 bilyon lang — na walang malinaw na batayan o indicator kung bakit ganoon kalaki ang agwat.

“Paano mo ipapaliwanag ang ganitong sistema kung walang solidong dahilan?” tanong ni Marcoleta. “Walang makabuluhang pagkakaiba sa laki o pangangailangan ang ibang distrito, pero meron silang napakalaking budget.”

Nagbigay rin siya ng halimbawa mula sa party-list system, kung saan karaniwang nakakatanggap lamang ng ₱150 milyon kada taon — kahit pa nationwide ang constituency.

Asset Preservation: Bumagsak Tuloy ang mga Kalsada’t Tulay

Pinunto rin ni Marcoleta ang patuloy na pagbaba ng pondo para sa asset preservation program, na mula ₱153 bilyon noong 2025 ay bumaba sa ₱105 bilyon sa panukalang 2026 budget. Sa kabila nito, sunod-sunod ang mga kaso ng bumagsak na kalsada at tulay — tulad ng San Juanico Bridge, Bukidnon-Buda Road, at ilang tulay sa Cagayan.

Giit niya, pinapabayaang mabulok ang mga imprastraktura dahil sa paggamit ng substandard materials tulad ng rocknet na galing China — mas mura nga raw pero “parang sapot ng gagamba” sa hina.

Real-Time Monitoring? Wala!

Dito na pumasok ang panukala ni Marcoleta na gamitin ang Philippine Space Agency para sa real-time monitoring ng mga proyekto gamit ang satellite technology. Sa kanyang pagsusuri gamit ang data na mismo raw galing sa pangulo, nakita niyang may mga discrepancy ng coordinates ng proyekto na umaabot sa 67–477 meters — patunay umano na niloloko ang sistema gamit ang maling encoding ng larawan at progreso ng proyekto.

Ang dahilan? Ginagamit lang daw ng mga encoder ang cellphone na may mahinang signal, at nag-u-update lang sila kada buwan. Wala talagang real-time na tracking, kaya malayang naiiba ang aktwal sa sinasabi sa papel.

Kontraktwalisasyon ng Katiwalian?

Nagpahayag din si Marcoleta ng pagkabahala sa engineering districts, kung saan nagsisimula umano ang maraming anomalya. Sa rekomendasyon ng Blue Ribbon, iminungkahi niya ang posibilidad ng pag-alis o streamline sa mga engineering districts upang maputol ang impluwensiya ng ilang congressman sa appointment at pagtanggal ng mga district engineers.

Dison: “Handa Akong Maglinis”

Sa harap ng lahat ng ito, mariing nagpahayag ng kahandaan si DPWH Secretary Don Dison na linisin ang departamento. Bagong talagang opisyal lamang siya ng mahigit isang buwan, pero tiniyak niyang hindi siya umupo para “makipaglokohan” kundi para baguhin ang sistemang dekada nang may problema.

Ani Dison, ito ay direktiba mismo ni Pangulong Marcos — at handa siyang tumanggap ng tulong mula sa Senado, Philippine Space Agency, at kahit mula sa mga foreign partners tulad ng JICA, ADB, at World Bank para sa auditing at engineering support.

Biro Na May Laman

Sa dulo ng kanyang pananalita, pabirong sinabi ni Marcoleta na baka isang araw ay mapag-alaman na rin kung nasaan nakatago ang pera ng flood control fund sa pamamagitan ng satellite — isang biro na may halong lungkot at realidad.

Sa Loob ng Departamento, May Laban na Umiinit

Ang pagdinig na ito ay malinaw na indikasyon na hindi basta-basta matatapos ang usapin ng korupsyon sa DPWH. Ang tanong ngayon: sa dami ng isiniwalat na “taba” at anomalya — may magbabago ba sa sistema? At sino ang mananagot?

Ang hamon ng mga mambabatas ay malinaw: alisin ang ‘taba’ sa budget, bigyan ng katarungan ang pondo ng bawat distrito, at isulong ang teknolohiyang makapagpapigil sa katiwalian. Pero sa isang sistemang dekada nang sirang-sira, sapat ba ang dalawang taon para sa tunay na pagbabago?