Sa gitna ng mga pagdinig sa Senado, muling sumiklab ang matinding isyu tungkol sa malalim at sistematikong katiwalian sa dalawang napakahalagang ahensya ng gobyerno: ang Bureau of Customs at ang Department of Public Works and Highways (DPWH). Ang mga rebelasyong ito ay nagbukas ng pinto para makita ng publiko ang mga lumang problema na hanggang ngayon ay tila walang katapusan at walang makitang solusyon.

Nagsimula ang pagdinig sa paglantad ng katiwalian sa Bureau of Customs. Hindi na ito simpleng alegasyon kundi isang opisyal na obserbasyon na galing pa sa US State Department. Ayon sa kanila, isa ang customs sa mga ahensyang may matinding suliranin sa katiwalian, na siyang dahilan kung bakit maraming dayuhang negosyante ang nagrereklamo at nag-aalinlangan sa kanilang negosyo sa Pilipinas.

Tinungo ng Senado ang bagong commissioner ng Bureau of Customs upang tanungin kung paano nila haharapin ang mga alegasyong ito at kung anong reporma ang kanilang isinusulong. Ang sagot ng commissioner ay isang matapat na pag-amin: hindi mawawala ang katiwalian hangga’t hindi ganap na nade-digitalize ang sistema. Ipinaliwanag niya na ang solusyon ay ang pagpapalit ng manu-manong proseso ng digital na sistema na walang direktang interaksyon sa pagitan ng opisyal at kliyente. Sa ganitong paraan, maiiwasan ang “lagayan” at iba pang hindi tamang gawain.

Ginamit niya ang halimbawa ng Singapore kung saan ang customs ay halos walang tao at lahat ng proseso ay digital at paperless. Ngunit ang malaking problema, naibunyag din, ay hindi pa rin ito naipapatupad sa Pilipinas dahil sa isang matagal nang legal na kaso na nag-uumpisa pa noong 2015. Isang kumpanya ang nanalo sa bidding para sa computerization ng customs ngunit kinansela ang kontrata kaya ito ay nagdemanda. Hanggang ngayon, halos isang dekada na ang lumipas, hindi pa rin ito nareresolba.

Dahil dito, hindi makagalaw ang customs na magmodernisa at maging digital, kaya patuloy ang manu-manong sistema na nagreresulta sa bilyon-bilyong pisong nawawala sa irregularidad. Dagdag pa rito, inamin ng commissioner na ang teknolohiyang dati sana’y solusyon ay luma na at hindi na angkop sa kasalukuyang pangangailangan. Ngunit may pag-asa pa dahil ang kasalukuyang isinusulong ay isang public-private partnership kung saan isang pribadong kumpanya ang magpapasigla sa digitalization ng customs system. Maganda ang balita dahil kabilang sa mga nag-aalok ay ang kumpanyang dati nagdemanda, kaya maaaring matapos na ang matagal na gusot.

Habang umiikot ang usapin sa customs, bumagsak naman sa Senado ang mas nakakabinging rebelasyon tungkol sa DPWH. Sa kabila ng pag-apruba sa budget ng ahensya para sa 2026, isang congressman ang tumindig upang ilahad ang potensyal na Php150 billion na kickback na nakatago sa loob ng budget. Ayon kay Congressman Leandro Leviste, ang sistemang ito ay built-in na sa proseso ng DPWH, kung saan ang sobrang pondo sa mga proyekto ay sadyang pinalalaki para mapunta sa mga opisyal bilang suhol.

Sa isang matapang na panukala, iminungkahi ni Leviste na ibaba ng 25% ang presyo ng lahat ng proyekto ng DPWH. Sa ganitong hakbang, mababawasan ang malawak na kickback at direktang matutulungan ang mga probinsya, partikular sa Timog Katagalugan, na nakakatanggap lamang ng maliit na bahagi ng pondo sa kabila ng malaking populasyon at kontribusyon sa ekonomiya.

Ngunit kahit na may mga matatalinong mungkahi at imbestigasyon, isang senador naman ang nagbabala na tila nilalaro lamang ang buong proseso. Ayon kay Senate Minority Leader Alan Peter Cayetano, ang mga imbestigasyon ay ginagawang palabas na puro palabas lang ang mga inakusahan—mga menor de edad na tauhan lang ang sinusunog habang ang mga tunay na utak ng katiwalian ay nananatiling ligtas sa dilim.

Ipinaliwanag niya ang isang tusong estratehiya: hayaang mag-away-away ang mga tauhan sa ibaba, pabayaan silang magbatuhan ng sisi upang madumihan at malito ang publiko, samantalang ang mga mastermind ay patuloy na nanonood at kumikita mula sa mga anomalya. Dahil sa lawak ng kanilang kinita, may kakayahan silang sirain ang ebidensya at manipulahin ang media upang pagtakpan ang kanilang mga krimen.

Binigyang-diin din ni Cayetano ang kahalagahan ng isang mas matalino at mas puspusang pag-iimbestiga. Kailangan munang kumpletuhin ang listahan ng lahat ng flood control projects mula 2024 at 2025 habang sariwa pa ang mga ebidensya. Pagkatapos, isa-isang tawagin ang lahat ng sangkot mula sa pinakamababang antas hanggang sa pinakamataas para sundan ang daloy ng pera.

Makikita sa mga rebelasyong ito ang dalawang magkaibang klase ng problema: ang Bureau of Customs ay tila na-paralyze ng isang dekadang legal na gulo na pumipigil sa modernisasyon, samantalang ang DPWH naman ay may sistemang sadyang nilikha para sa anomalya, kung saan ang kickback ay hindi opsyon kundi bahagi ng proseso.

Ang pinaka-masakit na katotohanan ay ang kakayahan ng mga nasa likod ng mga katiwalian na manipulahin at guluhin ang proseso ng paghahanap ng solusyon, gamit ang pagod at pagkadismaya ng publiko bilang sandata upang mapanatili ang kanilang kapangyarihan at pera.

Sa kabila ng mga solusyong inilatag—digitalization para sa customs, pagbaba ng presyo sa DPWH, at mas seryosong pag-imbestiga—ang tanong ay nananatiling iisa: Sino sa mga pinuno ang may tapang na basagin ang mga lumang sistema at ipatupad ang mga tunay na pagbabago? Hanggang kailan natin hahayaan na ang laro ng “yoyo” sa imbestigasyon ay magpatuloy, habang ang kinabukasan ng bansa ay nakakadena sa mga kamay ng iilan?

Ang oras ay tumatakbo. Ang mga mastermind ng katiwalian ay patuloy na nagmamasid, naghihintay ng pagkakataon upang muling makalusot. Ngayon ang panahon para tayo, bilang mga mamamayan, ay humiling ng pagbabago at manindigan para sa isang mas malinis, mas matatag na Pilipinas.