Sa paglalakbay ng politika sa Pilipinas, matagal nang nakatutok ang mata ng publiko kay Rodrigo “Digong” Duterte at ang kanyang anak na si Sara Duterte—dalawa sa pinaka-maimpluwensyang personalidad sa bansa. Gayunpaman, kamakailan lamang, lumitaw ang mga usap-usapan na tila may mga kakaibang senyales na nagpapahiwatig ng hindi pagkasiguro sa kanilang emosyonal at mental na kalagayan. Ang mga palatandaang ito ay nagsisimulang magdulot ng malalim na pagdududa kung sila ba ay talagang nasa tamang estado ng pag-iisip, at kung ano nga ba ang nadarama sa likod ng kamera at pulitika.

Bukod sa mga tradisyonal na pagtatangka sa pampublikong imahe, may mga naturang kilos at pananalita na hindi inaasahan mula sa mga taong kilalang kontrolado at determinadong ipagtanggol ang kanilang reputasyon. Madalas makita sina Digong at Sara sa publiko na may biglaang kilos—maaaring isang pagpuna, isang matinding emosyonal na kilos, o isang hindi naka-iskedyul na paglabas na parang walang sapat na preparasyon. Ang ilan ay nagsasabi na minsan, tila “hindi na sila ganap na sila.”

Sa isang pag-uusap sa social media, may ilang user ang naglahad ng mga partikular na pangyayari: “Napansin ko si Digong na biglaang humirit ng mga matitinding salita na hindi niya kailangang sabihin,” sabi ni isang account. “At si Sara, sa isang rally, bigla siyang nagkaron ng kakaibang titig—parang wala sa sarili.” Mayroon ding mga nakababatang miyembro ng kanilang kampo na nagkuwento ng ilang mga eksena sa likod ng kamera—tulad ng biglaang paglalakad palabas ng silid ng isang pulong nang hindi man lang nagpapaalam, o pag-iyak nang walang malinaw na dahilan.

Ipinapakita rin sa ilang video at larawan ang mga pagkakataong tila nag-aalinlangan si Digong—halimbawa, sa harap ng mga lider ng ibang bansa, bigla siyang mapagtripan ng kanyang pananalita na magulo, pagkatapos ay tila pinamimilipit ang dila. At sa isa pang pagkakataon, si Sara ay nailarawan na nag-iilang sandali sa isang entablado, hindi nakikihalubilo sa ibang politiko kahit nakatakda siya, na parang nag-iisip ng iba, malalim.

Ang pinakamasalimuot sa isyung ito ay ang moggigil ng tala: tila ba naguguluhan ang kanilang mga desisyon—ang pag-alis sa ilang mahalagang policy meeting, ang pag-shift ng kanilang mensahe, o ang pagpapa-move forward ng kanilang mga personal na hakbang nang mabilis at hindi gaanong pinaghahandaan. Ang ilan ay nagsasabing ito ay dahil sa matinding pressure, ngunit ang iba ay nag-iingat na baka ito ay sintomas ng sakit o pinilit na pagtakbo.

Ang tensiyon ay nagpapatuloy. Para sa mga tagasuporta, ang anumang puna tungkol sa kanilang kalagayan ay tila isang pambabastos o isang partisanship; para sa kritiko naman, ito ay isang napakabigat na tanong: “Hindi ba dapat mas matino ang mga mamuno ng bansa?” Hindi basta-basta ang patunay ng kalakasan ng isipan—lalo na sa entablado ng pambansang politika.

Sa kasalukuyan, siya lamang ang Dalawang Duterte ang umiiral: ang babaeng pinagmamalaki ang determinasyon, at ang pulitiko na kilala sa paggamit ng matapang na salita. Ngunit ngayon, tila may anino ng hindi inaasahan—isang anino ng pag-aalinlangan. May mga tanong sa likod: paano natin sukatin ang kalusugan ng isang lider? Ano ang dapat ituring nating “normal” sa mundong malayo sa pribadong kwarto?

Maraming eksperto sa larangan ng psychology at mental health ang tumatawag na dapat may transparency at probisyon ng pag-aaral—lalo na ang isang mental health checkup—kapag ang isang nasa mataas na posisyon ay nagkakaroon ng mga palatandaang malayo sa kanilang karaniwang imahe o pagkilos. Hindi nila sinasabing sakit agad ang dapat ipalagay, ngunit marapat lang daw itong siyasatin, lalo kung ang kanilang pag-uugali ay may direktang epekto sa bansa.

Sa huli, ang pinakamahalaga ay ang hamon sa publiko: maging mapanuri ngunit gumamit ng respeto, magtanong ngunit umiwas sa malisyoso; magpansin pero huwag maghusga nang walang sapat na impormasyon. Sapagkat kung totoong may problema, hindi iisang tao lang ang mababahala—milyun-milyon na mamamayan ang nakataya. Hindi biro ang kalusugan ng isipan sa harap ng pambansang tungkulin.