Sa gitna ng isa sa pinakamainit at pinakamahabang pagdinig ng Senado ngayong taon, muling nabuksan ang malalaking tanong tungkol sa sistema ng badyet, accountability ng mga opisyal, at kung paano nagiging arena ng tensyon ang pagitan ng Department of Justice (DOJ) at ilang mambabatas. Ang pagharap ni Prosecutor General Richard Fadullon sa Senado—sa gitna ng imbestigasyon tungkol sa proseso at pamamahala sa mga proyektong imprastraktura—ay humantong sa matinding balyahan ng opinyon, legal na interpretasyon, at paninindigan.

Sa dami ng karakter, isyu, at datos na tumambad, maraming Pilipino ang nalito, nagalit, at nagtanong: Ano ba talaga ang nangyayari? Bakit tila hindi nagkakasundo ang sangay ng pamahalaan na inaasahang magtulungan para sa katotohanan? At ano ang epekto nito sa napakalaking pondong inilalabas taon-taon para sa mga proyektong dapat ay nakikinabang ang publiko?

Sa artikulong ito, babalikan natin ang kritikal na bahagi ng naging pagdinig—mula sa tensyon sa pagitan ng senador at DOJ, hanggang sa malalaking butas sa proseso ng pagpaplano ng imprastraktura—upang maintindihan kung bakit naging sentro ng pambansang diskusyon ang araw na iyon.

1. Ang Pagpasok ng Prosecutor General at Ang Unang Sigalot

Mula pa lamang sa umpisa, ramdam na ang tensyon sa pagitan ng ilang senador at ng panig ng Department of Justice. Isa sa mga batayang tanong: Bakit tila nalilimitahan ang pagsasalaysay ng mga testigo? At bakit tila may “interference” umano ang DOJ?

Ngunit mahinahong ipinaliwanag ni Prosecutor General Fadullon na hindi ito dahil sa kagustuhan nilang pigilan ang salaysay, kundi dahil nakatali sila sa Republic Act 6981 o Witness Protection Law—at malinaw dito ang limitasyon sa pagsisiwalat habang may aplikasyon pa ang testigo para sa proteksyon.

Ayon sa kanya, kung lalabag sila rito, maaaring maantala o maapektuhan ang buong kaso.

Sa kabila nito, hindi napigilan ang salitang “selective prosecution” mula sa isa sa mga senador—isang pahayag na nagpasiklab lalo ng tensyon at nagtulak kay Fadullon para depensahan ang DOJ. Para sa kanya, ang batas ang sinusunod nila; hindi pulitika, hindi personal.

2. Ang Mainit na Tanong: Bakit Hindi Masagot?

Sumunod ang isa pang kritikal na punto—ang simpleng tanong tungkol sa “gaano kalaki ang kabuuang halaga ng mga proyektong sangkot sa kontrobersiya?”

Para sa ilang senador, dapat mabilis at diretso ang sagot. Ngunit para sa DOJ, kailangan itong ibatay lamang sa dokumento at ebidensiya, hindi sa haka-haka, upang maiwasan ang paglabag sa confidentiality rules.

Ayon sa DOJ, maaari itong ilahad kung ito ay simpleng matematikal na computation batay sa affidavit—at pumayag naman sila rito. Ngunit umigting ang tensyon dahil sa kasiya-siya o hindi kasiya-siyang timing at detalye ng paliwanag.

Dito lalong umusbong ang impresyon ng publiko: bakit ang daming bawal sabihin? Sino ang pinoprotektahan?

3. Pagbubunyag Tungkol sa ‘Allocable Funds’ at Proyektong Walang RDC Approval

Sa testimonya ng dating opisyal at mga engineer mula sa DPWH, lumabas ang nakagugulat na detalye na nagbago raw ang landscape simula 2023: mas marami na umanong proyektong nanggaling direkta sa proponents—na maaaring kabilang ang ilang mambabatas o opisyal—kaysa sa mga proyektong dumaan sa Regional Development Council (RDC), na siyang tamang proseso para sa pagpaplano ng imprastraktura.

Ibig sabihin, may mga proyektong isinusulong na hindi dumadaan sa lokal na konsultasyon o teknikal na pag-aaral.

Nagbunsod ito ng tanong mula sa senador:
Bakit may flood control sa hindi binabaha? Bakit may mga gusaling nakatayo pero hindi tugma sa pangangailangan ng komunidad? Bakit kakaunti ang natatapos na classroom?

Ayon sa ilang opisyal:
– minsan daw walang koordinasyon;
– minsan natetengga dahil late ang release;
– at minsan, iba ang inuuna—batay sa hindi klarong pamantayan.

Para sa publiko, sapat na ang mga sagot na iyon para makaramdam ng pagkadismaya.

4. Mga Paratang, Paglilinaw, at Mga Numero

Sa loob ng pagdinig, ilang bahagi ng affidavit ng testigo ang tinalakay—kabilang ang mga porsyento, proyekto, at mga numerong iniuugnay sa iba’t ibang opisyal. Ngunit paulit-ulit na iginiit ng DOJ na ang anumang alegasyon ay kailangang patunayan, suportahan, at kumuha ng corroborating evidence bago maging basehan ng kaso.

Sa madaling sabi: may mga lumulutang na pangalan, may lumulutang na halaga, ngunit hindi ito sapat para maghain agad ng kaso sa korte.

Pero para sa publiko, sapat na ang mga salitang iyon para magkaroon ng alinlangan.

5. Paano Magmamaniobra ang DOJ? Kailan Lalabas ang Kaso?

Sa gitna ng mainit na batuhan ng tanong, nagbigay ng malinaw na timeline ang DOJ:

– May limang kasong naka-preliminary investigation, magsisimula agad ang pagdinig.
– Target: mid-December para sa initial resolutions.
– By end of the year, inaasahang makapaghahain na sa Ombudsman para sa karampatang aksyon.

Iginiit ni Fadullon na hindi nila isasakripisyo ang kalidad ng kaso kapalit ng bilis.

Para sa ilan, sapat ang paliwanag na iyon. Para sa iba, hindi ito nakakabawas sa pangamba na baka mauwi sa wala ang mga pagsisiyasat.

6. Ang Sentimyento ng Publiko: Pagod, Pero Umaasa

Sa huli, binigyang-diin ng isang senador ang mabigat na tanong na dala ng marami:

Sa panahon ng bagyo, taas-presyo, at krisis, may pag-asang makakamit ba ang hustisya bago matapos ang taon?

Ito ang tanong na hindi masasagot sa isang pagdinig. Ngunit malinaw na ipinakita ng araw na iyon: may higanteng puwang sa proseso ng badyet at pagpapatupad ng imprastraktura—at ang puwang na iyon, ngayon lamang muling nahuhukay nang ganito kalalim.

Kung saan hahantong ang imbestigasyon, wala pang nakaaalam. Ngunit isa lang ang sigurado: tuloy ang pagtutok ng publiko.