Isang Panibagong Anomalya: Pera ng Bayan, Naging Kalsadang Nawawala

Akala ng marami, ang “Farm to Market Roads” ay daan patungo sa kaunlaran ng mga magsasaka. Ngunit sa isang nakakagulat na imbestigasyon ng Senado, lumabas ang isang realidad na masakit tanggapin: ang ilan sa mga proyektong ito ay ginawang “Farm to Pocket Roads” — mga kalsadang hindi para sa publiko kundi para sa bulsa ng iilan.

Sa isang pagdinig na inaasahang tatalakay lang sa budget ng Department of Agriculture (DA), unti-unting lumabas ang isang pambihirang kwento ng overpricing na halos hindi kapani-paniwala. Sa mismong harap ng mga senador, nilatag ang mga dokumentong nagsisiwalat ng proyektong higit 20 beses ang presyo kumpara sa normal.

Gulat Mula sa Gobyerno Mismo

Sa tanong ni Senador Sherwin Gatchalian kung maituturing na overpriced ang ₱15,000 kada metro para sa isang sementadong kalsada, sumagot ang kalihim ng DA ng, “Yes, Mr. Chair.” Ibig sabihin, kahit ang ₱15,000 ay mahal na, paano pa kaya ang mga proyektong umabot ng ₱348,000 kada metro?

Ayon sa datos, may kalsada sa Tacloban City na umabot sa halagang iyon. Sa Camarines Sur, ₱263,000 kada metro. Sa Mayantoc, Tarlac — halos ₱193,000 kada metro. Ang tanong ng bayan: nasaan ang perang ito? Nasaan ang kalsadang dapat ay matagal nang natapos?

Sistematikong Pandaraya

Hindi pa natapos doon ang rebelasyon. Inamin ng mismong kalihim ng DA na ang kanilang ahensya ay hindi pumirma o pumayag sa mga nasabing proyekto. Ibig sabihin, sila mismo ay na-bypass — nilaktawan, isinantabi, at pinatahimik habang ang ibang sektor ng gobyerno ay nagsagawa ng implementasyon.

Gamit ang parehong modus na nakita sa flood control scam, ginamitan din umano ng shortcut ang mga FMR projects. Hindi dumaan sa masusing pag-aaral. Hindi isinangguni sa DA kung saan ito tunay na kailangan. Basta na lamang pinondohan at itinuloy — kahit walang konkretong plano, kahit kaduda-duda ang halaga.

Tinatayang Halaga ng Pandaraya: ₱10.3 Bilyon

Isipin mo ito: Sa loob ng dalawang taon lang, 2023 hanggang 2024, umabot sa ₱10.3 bilyon ang halaga ng mga “overpriced” na kalsada. Ayon kay Gatchalian, ang halagang ito ay sapat para gumawa ng kalsada mula Maynila hanggang Aparri — isang konkretong daang kayang magdulot ng tunay na kaunlaran. Pero ang masakit, ang perang ito ay tila nauwi lang sa bulsa ng mga opisyal at kontratista.

Ghost Projects at Politisya ng Katahimikan

Hindi lang overpriced. May mga proyekto ring tinaguriang “ghost projects” — mga proyektong pinondohan, pero hindi matunton, hindi makita, o hindi talaga nagawa. Sa mga lugar tulad ng Davao Occidental at Zamboanga City, may mga “kalsadang” tila umiiral lamang sa papel.

Ayon sa mga ulat, may contractor na konektado umano sa isang kilalang opisyal ng Kamara. At doon na lalong tumindi ang hinala: ito ba ay simpleng kapalpakan o isang organisadong plano ng pagnanakaw?

Paninira sa Testigo

Habang lumalabas ang mga detalye, isang hindi na ikinagulat ng marami ang nangyari: ang pangunahing testigo, si Bryce Hernandez, ay sinampahan ng kasong perjury. Ang kanyang dating mga pahayag na taliwas sa kanyang kasalukuyang testimonya ay ginamit upang sirain ang kanyang kredibilidad.

Ayon sa kanyang abogado, ito ay isang taktikang legal para ibasura ang kanyang salaysay. Ayon sa ilang senador, ito’y malinaw na porma ng paghihiganti upang takutin ang ibang testigo na maaaring maglabas pa ng katotohanan.

Ang Ombudsman: Tagapagtanggol o Tagapagtakip?

Kasabay ng eskandalong ito, ang pagkakatalaga ng bagong Ombudsman ay nagdulot ng tanong: Magiging tagapagpatupad ba siya ng hustisya, o isang insurance policy ng mga makapangyarihan? Ayon sa ilang eksperto, ito ay tila bahagi ng estratehikong hakbang upang protektahan ang kasalukuyang administrasyon at sirain ang mga kalaban nito sa pulitika.

Sa halip na katiyakan, ang mga pahayag ng bagong ombudsman ay nagdulot ng mas malaking pangamba. Paano kung ang mga kaso ng katiwalian ay hindi umusad? Paano kung ang mga sangkot ay protektado ng sistemang sila rin ang may kontrol?

Boses ng Pangulo, Anino ng Ama

Sa isang panayam, ibinahagi ng Pangulo na sa mga panahon ng pagdududa, maririnig niya sa kanyang isipan ang boses ng kanyang yumaong ama — isang dating pangulo na kilala sa disiplina at tapang. Ngunit para sa ilan, ito ay tila pagbuhay ng paghahambing: Kung ang ama ay nakilala sa aksyon, ang anak ay nasasangkot sa pagdududa.

Hindi patas ang direktang pagtutulad — magkaibang panahon, magkaibang hamon. Ngunit hindi rin maiiwasan ang tanong: Anong klase ng liderato ang kailangan natin ngayon?

Ano ang Susunod?

Habang ang mga kalsadang para sana sa mga magsasaka ay naging daan ng korapsyon, ang bayan ay muling napilitang maniwala sa lakas ng imbestigasyon, transparency, at accountability. Ngunit sapat ba ang mga pagdinig at talumpati kung hindi naman umaabot sa kulungan ang mga tunay na salarin?

Sa huli, ang tanong ay hindi lang kung sino ang may kasalanan. Ang mas mahalagang tanong: Paano natin babawiin ang tiwala ng taumbayan? Paano natin matitiyak na ang pondo ng bayan ay hindi mapupunta sa bulsa ng iilan?

Ang Hustisya ay Hindi Lang Salita

Ang hustisya ay hindi lang dapat naririnig sa senado, sa media, o sa press conference. Dapat itong maramdaman sa mga barangay na inaasahan ang tulong mula sa gobyerno. Sa mga magsasaka na umaasang makakarating ang kanilang ani sa palengke sa tamang oras, sa tamang presyo.

Ang ₱10.3 bilyon ay hindi simpleng numero. Ito ay kinabukasan ng mga Pilipinong umaasa. At kung hindi natin mabawi ang perang ito, baka hindi lang kalsada ang mawala — kundi ang tiwala ng buong sambayanan.