May mga salita na kapag binitiwan, hindi na maibabalik. May mga desisyon na kapag ginawa, hindi na basta-basta mababawi. At minsan, kahit ang pinaka-matatapang na lider ay nagkakamali rin — hindi lang basta pagkakamali, kundi isang hakbang na yayanig sa buong bansa.

Sa isang tila payak ngunit matapang na pahayag, maraming Pilipino ang napa-isip: “Ito na yata ang pinakamalaking pagkakamali na nagawa ni dating Pangulong Rodrigo Duterte sa buong buhay niya.”

Hindi ito tungkol sa droga, hindi ito tungkol sa giyera — ito ay tungkol sa mismong haligi ng kanyang pamumuno: pagpili ng kanyang tagapagmana.

Matagal nang tahimik si Duterte matapos bumaba sa puwesto. Nagkulong sa Davao, iniiwasan ang spotlight, at para sa marami, isa na lang siyang “dating presidente” na nagmarka ng kasaysayan. Pero ngayong bumalik siya sa eksena at may ilang matitinding salitang binitiwan — laban mismo sa mga dati niyang kaalyado — napaisip ang marami: mali nga ba ang naging huling desisyon niya bilang lider?

Isa sa pinakamatinding usap-usapan ngayon ay ang patuloy na pagkabiyak ng dating solidong alyansa nina Duterte at Marcos. Noong 2022, halos di matibag ang tambalang BBM-Sara. Ngunit makalipas lamang ang isang taon, ang dating matibay na tambalan ay unti-unting bumibitaw, at ang dati’y iisang sigaw ng suporta ay nagiging dalawang magkaibang tinig.

Ayon sa mga tagasunod ni Duterte, isa sa kanyang mga “pinakanapakasakit na leksyon” ay ang pagtitiwala sa maling tao. Ang pagbitaw niya ng suporta sa ilang personalidad, na dati niyang itinuring na kaalyado, ay nagpapakita ng kanyang panghihinayang. May mga nagsasabi na kung siya ay muling makakapili, hindi na niya uulitin ang parehong hakbang. At kung tatanungin siya ngayon? “Malaki ang pagsisisi.”

Ang tanong ngayon: Ano nga ba ang naging pagkakamali?

Ayon sa mga insider at mga kilalang political analyst, ang pagpili ni Duterte na suportahan si Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. bilang susunod na pangulo ay maaaring isa sa pinaka-kontrobersyal — at, ayon sa ilan, pinakamaling desisyon sa kanyang karera.

Noong panahon ng kampanya, tila buong puso ang suporta. Bitbit ng tambalang BBM-Sara ang basbas ng Duterte machinery — isang galaw na para sa iba ay sinelyuhan na ang tagumpay. Ngunit ngayon, tila nagbago ang ihip ng hangin. Mula sa pananahimik ay nagsimulang magbitaw ng maaanghang na salita si Duterte, at sa kanyang mga pahayag, tila hindi na niya kinikilala ang administrasyong sinusuportahan niya noon.

Para sa mga ordinaryong Pilipino, nakakalito ito. Bakit biglang bumaligtad? Ano ang nangyari sa likod ng mga pinto ng Malacañang? Sino ang tunay na nagbago — ang pinili, o ang pumili?

Habang umiinit ang mga isyu, maraming netizen ang nagpahayag ng sama ng loob. Ang ilan, nalungkot dahil sa tila pagkawasak ng isang alyansang dating puno ng pangako. Ang iba, galit — dahil pakiramdam nila’y ginamit lang ang suporta ng masa, at ngayon, wala nang pananagutan.

Ngunit sa kabila ng lahat, isa lang ang malinaw: Ang desisyong ginawa ng isang dating Pangulo ay may bigat na hanggang ngayon ay ramdam ng buong sambayanan.

Maaaring hindi natin alam ang buong kwento. Maaaring may mga lihim na usapan, hindi nailabas na dokumento, o mga personal na sakit na hindi kailanman isiniwalat. Pero para sa marami, sapat na ang mga nangyari upang masabing: “Ito na nga yata ang pinakamalaking pagkakamali na nagawa ni Duterte.”

Pero gaya ng sinasabi ng marami, ang tunay na lakas ng isang lider ay hindi lang nasusukat sa dami ng kanyang tagasuporta, kundi sa tapang niyang tanggapin kung kailan siya nagkamali.

Maging leksyon man ito sa mga susunod na lider, o babala sa mga kasalukuyang nasa kapangyarihan, ang mensahe ay malinaw: Ang tiwala ng taumbayan ay sagrado — at sa bawat maling hakbang, may kapalit na ingay na hindi madaling patahimikin.

Sa mga darating na taon, maaaring magbago pa ang ihip ng politika. Maaaring may mga muling magkaisa, o tuluyang magkawatak-watak. Pero ang isang ito — ang desisyong ito — ay mananatili sa isipan ng mga Pilipino bilang isa sa mga pinakamatitinding sandali sa kasaysayan ng ating pulitika.

At sa huli, baka nga tama ang karamihan:
“Hindi droga, hindi giyera… kundi ang pagpili ng maling tao — iyon ang tunay na pinakamalaking pagkakamali ni Duterte.”