Maiinit ang usapan: muling napunta sa sentro ng kontrobersiya ang mag-asawang tinaguriang “Diskaya” dahil sa umano’y partisipasyon nila sa malawakang anomalya sa DPWH — mula sa ghost projects hanggang sa serye ng sinasabing padulas na bidding. Lumabas sa mga pag-uusap ng mga opisyal ng gobyerno, kasama si dating DOJ spokesperson na ngayon assistant ombudsman, na malabong maluluwag ang posisyon ng mag-asawa at halos sigurado na hindi na sila magiging state witnesses dahil sa ipinakitang hindi pakikipagtulungan.

Sa madaling salita: kung mananatili silang walang kooperasyon, hindi lang sila maiiwan sa utak ng imbestigasyon—maaari silang makulong. At hindi lang ito banta; seryoso ang pahayag mula sa mga tagausig na nangangahulugang hahabulin ang kaso laban sa kanila at posibleng ibang kasangkot na mas mataas ang posisyon.

Bakit ‘di na posibleng maging state witness?

Ang konsepto ng state witness o state witness program ay nagbibigay proteksyon at iba pang benepisyo kapalit ng tapat na kooperasyon — pagbigay ng impormasyon, pangalan ng ibang sangkot, at pagtutulong sa paghahain ng kaso laban sa mas malalaking utak ng krimen. Pero ang punto na inuulit-ulit ng mga nag-uulat: naging “hostile” daw ang mag-asawa—hindi sila nag-cooperate, nagbigay ng mga pahayag na kontra sa imbestigasyon, at tila mas pinipili pang magligtas ng sarili kaysa tulungang ilahad ang buong istorya.

Dahil dito, ayon sa mga tagausap, “absolutely no chance” na mapasama pa sila sa Witness Protection Program (WPP) o maging state witnesses. Ang kawalan ng kooperasyon ang nagbubura sa posibilidad na gawing sandigan sila para abutin ang mas malalaking figura sa likod ng modus operandi.

Ano ang nakataya kung mapasok sila sa WPP?

Isa sa pinakamalaking pangamba ng marami: kapag nabigyan ng proteksyon ang sinumang nagnakaw at hindi nagbayad restitusyon, ang mga ninakaw ay mawawala nang hindi maibabalik. Ang WPP, kapag naaprubahan bilang bahagi ng proseso ng state witness, ay may kasamang memorandum of agreement at iba pang kondisyon—kung hindi susundin, posibleng mawalan ng pagkakataon ang gobyerno na mabawi ang pera o ari-arian. Kaya ang ibang opisyal ay tumututol na bigyan ng proteksyon ang mga taong tila takot magbigay ng tamang impormasyon.

May mga nagbabantang porma ng “bargaining” mula sa mag-asawang Diskaya — parang nagbabantang hindi sila magsasalita hangga’t hindi isinasama sa WPP. Ito raw ay hindi katanggap-tanggap dahil para bang pinipilit nilang diktahan ang proseso; sila na ang nagnakaw, sila pa ang magtatalaga ng kondisyon.

Malawak at sistematikong akusasyon

Hindi maliit ang sinasabing saklaw ng anomalya. May mga pahayag na umaabot sa libo-libo ang biddings na sinalihan ng grupong ito—mahigit 4,000 bids daw sa iba’t ibang bahagi ng bansa—at may pattern na tila umiikot sa mga proyekto na hindi natapos o hindi nagkaroon ng aktwal na trabaho. May ulat din na mga completion documents ang lumabas, pero may kasamang report na walang aktwal na ginawa sa site. Ibig sabihin, may mga papel na ginagamit para gawing lehitimo ang isang proyekto kahit walang aktwal na trabaho.

Dahil dito, hindi lang mismong district engineers at assistant district engineers ang target. Malinaw na may posibilidad na mas malalaking pangalan ang kailangang maimbestigahan—mga legislator, opisyal ng DPWH, at maging mga nasa committee level na may kinalaman sa pag-apruba ng pondo. Dito pumapasok ang pagbanggit sa mga mas mataas na opisyal tulad ni Usec. Bernardo at ang posibleng papel ng appropriations o bicameral committees. Kung totoo ang sistematikong pag-aayos ng pondo, hindi sapat na maipit lang ang mga maliliit—dapat maabot ang ugat.

Ang tono ng panawagan: huwag “i-baby” ang mga akusado

Sa mga pag-uusap, ramdam ang galit at pagka-inis ng ilan sa mga tagapag-imbestiga. Hindi nila ikinakaila ang pangangailangang maging matapang at ipatupad ang batas nang hindi pumapabor o nagpapahina. Ang argumento: hindi dapat payagan na ang mga nagsilaktang opisyal ang magdikta ng kondisyon; hindi sila dapat “bilugan” o bigyan ng espesyal na pagtrato dahil lamang nakikipag-ayos sila. Kung patutunayan na nagnakaw, dapat managot at hindi bigyan ng pagkakataong gawing legal ang ninakaw sa pamamagitan ng proteksyon.

May mga matalas na pananalita na naglalarawan sa kanila bilang “pampered” o “brat-like” — mga taong kapag binigyan ng konting kapangyarihan, lalong magpapakita ng kahinahunan o pag-aaway. Ito ang nag-udyok sa panawagan na ipakita ang “kamay na bakal” pero laging sinusundan ng paalala: dapat laging may due process. Ibig sabihin, matapang pero patas: ipatupad ang batas, huwag basta-basta magpagalaw sa presyur, pero sundin ang legal na proseso.

Ano ang susunod? DOJ na ang hahawak ng preliminary investigation

Sa kasalukuyan, inirekomenda ng Ombudsman na ang Department of Justice ang humawak ng preliminary investigation sa mga kaso. Kasama rito ang testimonya ng ilang pangunahing mga testigo tulad nina Bryce Hernandez, Henry Alcantara, at JP Mendoza. May diin sa pagtuturo na hindi lang basta pag-aresto ang gagawin; kailangan ding siyasatin ang lawak ng network at sistemang ginamit para mailabas ang mga behemoth na posibleng nasa likod.

Ang balitang ito ay nagbibigay pag-asa sa ilang nagmamasid: kung seryoso ang DOJ, maaaring magtapos sa mas malalaking pangalan ang imbestigasyon. Pero malinaw din na kung hindi magko-cooperate ang mga suspek, magpapatuloy ang kaso, at posibleng mauwi sa pagkakakulong ng mga pangunahing suspek.

Ang moral na panawagan: ipatupad ang batas nang patas at matatag

Ang pangkalahatang mensahe mula sa nag-uumapaw na talakayan: huwag hayaang kontrolin ng mga nareklamong opisyal ang proseso. Huwag bigyan ng espasyo ang paniniwalang puwede silang makipagsabwatan, magbargain, o manipulahin ang sistema para maiwasan ang pananagutan. Kung may ebidensya, habulin ito nang buo; kung may hukay na kailangan paglapiin ng mga responsable, gawin.

Ngunit may isa pang mahalagang linya: ang proseso ay dapat manatiling patas at sumusunod sa batas. Hindi dapat lumihis sa due process; ang paghahain ng kaso ay dapat matibay sa ebidensya at hindi lamang batay sa galaw ng publiko o emosyon. Ito ang hamon sa DOJ at sa Ombudsman: magpakita ng determinasyon, pero panatilihing malinis at mapanagot ang pamamaraan.

Ano ang epekto sa publiko?

Para sa maraming mamamayan, ang mga pahayag na ito ay nagpapakita ng isang reaktibong estado—may hangarin na habulin ang katiwalian, ngunit may pag-aalinlangan kung sapat ba ang awtoridad at ang koponan para abutin ang pinakamalalaking suspek. Ang takot na may mga willful attempts na gawing batas ang kawalan ng pananagutan ay nananatili. Samantalang ang galit at pagkasuklam sa sinasabing “bargaining” mula sa mga nasasakdal ay nagbubuo ng malawak na panawagan: seryosohin ang kaso, huwag hayaang magtanim ng kondisyon ang mga lumabag.

Konklusyon: hindi trabaho ng batas na mag-bargain sa nagkasala

Sa huli, malinaw na hangarin ng mga taga-imbestiga at ng marami sa publiko na ang batas ang maghari. Hindi dapat ang mga nagnakaw ang magdikta kung anong proteksyon ang kanilang matatanggap habang nakikipagsanib-lakas sa paghahain ng kaso. Kung hindi magko-cooperate, asahan ang habol at posibleng pagkakakulong. Kung magkooperate naman ng tapat, puwede pa ring maging daan ang WPP—pero hindi sa pamamagitan ng panggigipit o pagtatakda ng kondisyon ng mga suspek.

Ang mag-asawang Diskaya ngayon ay nasa ilalim ng matalim na liwanag: itutuloy ba nila ang pagtanggi at pagbibigay ng hadlang sa katarungan, o pipiliin nilang tumulong at haharapin ang mga legal na kahihinatnan? Anuman ang mangyari, isang paalala ang nananatili: sa usaping pangkatarungan, ang publiko ay naghahangad ng malinaw na resulta—hindi bargains, kundi pananagutan.