Sa isang panahong ang politika at internasyonal na hustisya ay tila nagsasalubong, isang matinding rebelasyon ang umusbong nang biglang aminin ni Vice President Sara Duterte ang kahalagahan ng huling bilin ng kanyang ama, dating Pangulong Rodrigo Duterte, bago humarap sa International Criminal Court (ICC). Ang pagbubunyag na ito ay lubos na nagdulot ng ingay sa publiko at naglatag ng bagong tanong: si Pangulong Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. ba ang susunod na taong haharap sa pananagutan?

Sinimulan ni VP Sara ang kanyang pahayag sa isang pribadong usapan na agad na umabot sa mga news outlets at social media platforms. “May iniwan siyang utos tungkol sa ICC na dapat nating sundin,” ang kanyang pag-angkin. Ito’y malinaw at matapang na pahayag na tumama sa natitirang lamig ng usaping human rights violations na bumabalot kay dating Pangulong Duterte. Hindi ito basta-basta: bahagi ito ng isang planong estratehiya na kayang tumulong sa pagharap kay Bongbong Marcos sa mga usaping legal sa hinaharap.

Para sa maraming tagapagsalita sa politika, ang malalim na pagbunyag ni VP Sara ay tanda ng internal na pagtatalo sa loob ng sariling pamilya—at maaaring simbolo rin ng pag-uusig sa kinabukasan ni PBBM. Ang utos ng dating Presidente ay tinatanggap bilang isang tahimik na pahiwatig na isunod sa landas na maiiwan ang usaping ICC nang hindi basta lumihis sa kahalagahan ng katotohanan.

Ayon sa ibang tagamasid, ang naturang rebelasyon ay hindi aksidente. May mga paniniwala na ito’y sinadyang panahon upang muling buksan ang debate ukol sa war on drugs, human rights, at pambansang aspirasyon. Nagdulot ito ng mga diskusyon sa Kongreso, Senate hearings, at iba’t ibang forums kung saan pinag-uusapan ang pagiging accountable ng isang lider ng bansa—laro ng kapangyarihan at responsibilidad.

Marami ring alkalde, advocate, at NGO ang nagpakita ng suporta sa pahayag ni VP Sara, sinasabing “Ito ang matatag na indikasyon na hindi matatapos ang usapin sa ICC; ang huli nating inaasahang pananagutan ay maiuugat sa tadhana ni FPRRD”. Kasabay nito, nagpatuloy ang libo-libong social media users na gumagamit ng hashtags #ICCUtosAtFPRRD #JusticeAhead para patuloy na higpitan ang usapan.

Isa sa mga naging tanong ay tungkol sa pagiging lider ni PBBM: Magdudulot ba ito ng legal na hamon sa kanyang administrasyon? Ito’y hindi simpleng pangyayari. Ang ICC ay may mandato para magsiyasat sa mga suspected na war crimes at human rights abuses. Kung ang utos ni FPRRD ay magbukas ng outlet para sa pagpapatuloy ng imbestigasyon, maaaring magkaroon ng ripple effect sa kung sino pa ang kasangkot—at kabilang dito ang kasalukuyang Pangulo.

Ngunit hindi rin mawawala ang kontra-bakbakan. Lumalabas ang mga argumento na baka inuudyok lamang si VP Sara ng backchannel politics—isang uri ng political maneuver kung saan ginamit ang pangalan ng yumaong lider para sa pagpaparamdam sa oposisyon. May takbo ng intriga sa likod nito—ang posibleng tangka na kontrolin ang impormasyon at baguhin ang landscape ng suporta para kay PBBM.

Sa kabila ng init ng usapan, malinaw pa rin ang papel ng media bilang tagapaghatid at tinig ng mga mamamayan. Hindi lamang ito tungkol sa politikal na barterop, kundi sa tanong kung sino ba talaga ang humahawak ng kapangyarihan sa likod ng mga salita. Ito’y pagkakataon na paramihin ang kaalaman ng publiko ukol sa kahalagahan ng ICC, lalo na sa kung paano ito nakakaapekto sa isang lider ng bansa.

Hindi rin maiiwasan ang tao na magtakda ng timeline: alin kay FPRRD ang iluluto ng hukuman? At si Bongbong Marcos—paano mapapangalagaan ang kanyang integridad habang pinaiimbestigahan? Kahit na may legitimate concerns, marami ang naghihintay sa malinaw na pagbigkas ni VP Sara—kung ito ay susundan ng factual evidence or magiging bahagi ng mas malaking legal strategy.

Ang isyung ito ay pumasok din sa akademya. Lumikha ng mga forums sa mga pampublikong unibersidad upang pag-aralan ang posibilidad ng ICC utos. Kabilang dito ang mga constitutional experts na nagbigay paliwanag: ang ICC ay pinirmahan ng bansa noong 2011, at kahit tumalikod si Pilipinas noong 2019, may mga limitasyon pa rin ito kung paano gagamitin ang evidence at international rulings.

Samantala, ilang international human rights groups ay naglabas ng pahayag ng pagbati sa VP Sara: “Kung totoo ang sinabi niya, ito ay kahanga-hanga. Isang opening para ipakita na walang sinumang opisyal ang ligtas sa batas—kahit na siya pa ang anak ng dating lider.” Ngunit may iba pa rin na naghihintay ng dokumento—mga signed affidavits, voice recordings, at official transcripts.

Kung paguusapan ang susunod na hakbang, nakikita ngayon na maaaring magkaroon ng motion sa ICC case para kilalanin ang hinalang pagpapasa ng utos ni FPRRD. Ito ay magpapasok ng bagong legal scenario kung saan si Bongbong Marcos ay maaaring hinihinalang pinaghirapan sa mga aktibidad na inilunsad sa panahon niya.

Para kay VP Sara Duterte, ang pag-amin sa huling bilin ay maaaring magsilbing protective move—‘di lang para sa imahe ng pamilya, kundi para din sa bayan. Isa itong paraan upang ipakita na ang kanyang pagkilos ay hindi base sa fiction kundi sa aktual na sinasabi ng ama. Maaaring makita ito bilang pagpayag sa accountability—baka maging unang hakbang tungo sa isang mas malalim na usapang moral at legal.

Sa bahagi naman ng administrasyon ni PBBM, naglabas na ng pansamantalang pahayag na nagsasabing ito pa ay hindi opisyal—at lahat ay dapat hintayin ang kumpirmasyon mula sa ICC at mula sa opisyal na transkripsyon ng mga sinabi ni VP Sara. Nagdagdag ang Palasyo na mahalaga pa rin ang pahinga ng bayan sa gitna ng kinahaharap na pandemiya at iba pang national issues.

Sa huli, ang rebelasyong ito ni VP Sara Duterte ay isa sa mga pinaka-mainit na fragment ng politika sa kasaysayan ng bansa. Nag-umpisa ito bilang isang matapang na pahayag at patuloy na umuusbong bilang legal at moral na hamon sa pamahalaan. Ang tanong ng madla ay hindi pa rin nauubos: sino nga ba ang pinapasan ngayon ang gatong ng utos ni FPRRD—at ano nga ba ang magiging epekto nito sa kinabukasan ng Pilipinas?