Sa mundong puno ng pamamaalam, minsan, ang mga kwento na hindi umabot sa balita ang siyang may pinakamatinding tama. Hindi ito tungkol sa malalaking trahedya na sakop ng camera, kundi tungkol sa tahimik na pagbagsak ng isang batang babae sa loob ng kanyang sariling tahanan—hindi dahil sa galit, kundi dahil sa pagkawala.

Ang kwentong ito ay tungkol kay Ate. Isang dalagitang naging nanay sa edad na labing-anim. Isang anak na iniwan, pero hindi kailanman nang-iwan. Isang kapatid na nagsilbing lahat—sa panahong lahat ay nawala.

Isang Umpisang Walang Paalam

Grade 2 ako nang magsimulang mawala ang mga tao sa paligid ko.

Una sina Mama at Papa. Sabi nila, pupunta sila sa abroad para magtrabaho. Nangako silang magpapadala ng pera. Sabi pa ni Mama, “Baka makauwi kami bago ka mag-grade 3.”

Pero grade 4 na ako, tapos high school na. Walang dumating. Ni sulat, ni tawag, ni padala—wala.

Sa halip na sila, si Ate ang naiwan sa tabi ko. At kahit hindi niya sinabi, alam kong alam niya na hindi na babalik sina Mama at Papa. Pero hindi niya ipinakita na natatakot siya. Hindi siya umiiyak sa harap ko. Laging buo ang boses niya, matatag ang likod niya habang nilalabhan ang uniporme ko o pinupunasan ang tuhod kong galos.

“Huwag kang iiyak, ha? May Ate ka.”

Iyon ang sinabi niya sa akin sa unang gabing wala sina Mama at Papa. Doon nagsimula ang lahat.

Ang Araw-araw na Bayani

Si Ate ang nagturo sa akin kung paano bumasa, kahit siya mismo ay naiwan sa eskwela pansamantala. Si Ate ang gumagawa ng project ko, habang niluluto ang aming hapunan. Siya rin ang nagsusuklay ng buhok ko kapag may program sa school—yung tipong suklay lang ng ballpen ang gamit niya, pero sinisigurado niyang pantay ang hati ng buhok ko.

Kapag may assignment ako, siya ang gumagabay. Kapag nagkakasakit ako, siya ang nagbabantay buong gabi kahit may lagnat din siya. Sa lahat ng bagay, siya ang Ate ko. Pero sa totoo, siya na rin ang nanay ko.

Minsan, pinapagalitan niya ako. Pero kahit bata ako noon, alam kong hindi dahil galit siya—kundi dahil pagod lang siya, o dahil natatakot siya na baka masanay akong hindi marunong tumindig sa sarili ko.

Si Ate ang tahanan ko. Ang gabay ko. Ang kalaban ko sa taguan, kalaro ko sa ulan, tagatimpla ko ng gatas, tagapunas ng luha. Lahat.

Nang Dumating ang Isang Oportunidad

Isang araw, may kumatok sa pintuan namin. Ang principal. May dala siyang liham.

Si Ate, napili bilang isa sa mga bibigyan ng scholarship sa isang unibersidad sa Maynila. Buong tuition, may allowance, at may tutuluyan. Ang kapalit: kailangan niyang magsumikap, maging working student.

Sa isang bahay na kulang na kulang, ang ganitong oportunidad ay parang liwanag sa dulong-dulo ng kuweba.

Pero para sa akin, iyon ang simula ng panibagong pagkawala.

Ayokong umalis si Ate. Sino ang mag-aalaga sa akin? Sino ang magpapaligo, magluluto, magpapasensya?

Pero nakita ko kung paano kumislap ang mata niya habang binabasa ang sulat. Kung paano siya hindi humihinga habang iniisip kung tutuloy siya o hindi.

“Pangarap mo ‘yon, Ate. Kaya mo ‘yon.”
“Oo, pero paano ka?”
“Matututo ako. Pangako.”

Ang Lihim ng Isang Malayong Ate

Umalis si Ate. Nagsimula siyang mag-aral at magtrabaho sa Maynila. Tumatawag siya paminsan-minsan. “Kumain ka, ha?” “Mag-aral kang mabuti.” “May baon ka ba?” Mga tanong na simpleng simpleng pakinggan, pero ramdam mong puno ng pag-aalala.

Habang lumilipas ang mga buwan, bihira na siyang tumawag. Sabi niya, wala siyang load. Sabi niya, laging pagod. Minsan, may ubo siya, pero hindi siya nagpapatingin—kasi daw sayang ang pera.

Minsan, naririnig ko ang pagod sa boses niya, pero pilit niyang pinapalitan ng tawa. Ayaw niyang maramdaman kong mahirap ang kalagayan niya. Ayaw niyang mag-alala ako.

Ang Tawag na Hindi Ko Inasahan

Isang gabi, habang niluluto ko ang instant noodles ko, tumunog ang lumang cellphone namin. Hindi si Ate. Hindi rin principal.

Isang kaklase niya. Umiiyak.

“Nahulog si Ate sa hagdanan ng dorm. Hindi siya nakakain buong araw. Napuyat. Nawalan ng malay. Hindi na siya na-revive.”

Hindi ko alam kung paano ko nabitawan ang cellphone. Hindi ko alam kung paano ako napaupo sa sahig. Ang alam ko lang, parang tinanggalan ako ng puso. Parang pinutol ang buhay ko sa gitna ng isang maingay na katahimikan.

Wala si Mama. Wala si Papa. Ako lang. At isang kahon ng abo.

Isang Kutsarang Walang Katawan

Ngayong fourth year high school na ako, may maliit kaming altar sa bahay.

May larawan ni Ate. Kandila. At isang post-it note na isinulat niya bago siya umalis:

“Pagbalik ko, ihahanda ko ‘yung spaghetti mo. Wag kang lalaki nang hindi mo ako inaantay.”

Araw-araw, kumakain akong mag-isa. Pero may kutsarang extra sa tabi ng plato ko. Hindi para sa bisita. Hindi para sa isa pang tao. Para sa kanya.

Para sa spaghetti na hindi niya kailanman naihain.

Hindi Siya Nai-feature sa TV, Pero Siya ang Bayani Ko

Hindi naging viral ang kwento ni Ate. Walang interview, walang coverage. Hindi siya tinawag na “working student hero” sa media. Pero para sa akin, siya ang pinakamatinding bayani sa mundong ito.

Habang ang iba’y naghahabol ng grado sa unibersidad, siya ay naghahabol ng oras para buhayin kaming dalawa. Habang ang iba’y iniiyakan ang pagkabigo sa pag-ibig, siya’y lumalaban para lang may mailutong sinangag sa umaga.

Sa murang edad, naging ina siya. Hindi perpekto. Hindi palaging mahinahon. Pero totoo. Buo. Walang kapalit.

Hindi Pa Rin Ako Sanay

Hanggang ngayon, hindi pa rin ako sanay na wala siya. Kapag may magandang balita ako, instinct ko pa rin ay tumawag sa kanya. Kapag natatakot ako, gusto ko pa rin siyang yakapin. Kapag gutom ako, iniisip ko pa rin na baka may spaghetti siya sa ref.

Pero wala.

Ang meron lang ay mga alaala. Mga pangako. At isang kutsara sa tabi ng pinggan.

Ang Ate Ko, Ang Ina Ko, Ang Mundo Ko

Marami akong natutunan sa pagkawala niya. Natutunan kong maglaba. Magluto. Mag-ipon. Magpatawad. Pero higit sa lahat, natutunan kong magmahal nang buo, gaya ng pagmamahal niya sa akin.

Hindi ko alam kung makikita ko pa si Mama o si Papa. Pero kung sakali man, hindi ko na sila sisingilin. Dahil sapat na ang isang taong tulad ni Ate. Sapat na ang pagmamahal na ibinuhos niya sa akin.

At araw-araw, sa bawat kutsarang inilalagay ko sa tabi ng aking plato, ipinapaalala ko sa sarili kong mahal ako. Hindi iniwan. Hindi kinalimutan.

Dahil may Ate ako.

At kahit wala na siya, hindi niya ako kailanman iniwan.