Naglalagablab na usapin sa Senado: Bakit tila binabali ang sariling patakaran ng Judicial and Bar Council (JBC) para sa iilang aplikante? Ito ang tanong na gumugulo ngayon sa isipan ng marami matapos ang mainit na pagdinig sa Senado kung saan si Justice Mendoza ay humarap upang ipaliwanag ang naging proseso sa pag-shortlist ng mga kandidato sa Ombudsman — kabilang na si Secretary Boying Remulla at Atty. Logan — na kapwa may kinahaharap na mga reklamo.

Sa pagbubukas ng pagdinig, agad na kinwestyon ni Senator Imee Marcos kung ang JBC ay gumaganap lamang ng ministeryal na tungkulin o kung ito ay may discretion sa pagpili. Ayon kay Justice Mendoza, malinaw na ito ay hindi basta checklist lamang — may kalayaan at pagsusuri ang bawat miyembro sa pagpili ng karapat-dapat.

Ngunit sa kabila nito, lumitaw sa mga tanong at sagot na tila may mga kasong isinantabi, binigyan ng “special consideration,” o hindi sapat na naimbestigahan. Isa sa mga pinakapinagtatalunang isyu ay kung bakit isinama sa shortlist si Secretary Remulla kahit may naka-pending na dalawang disbarment cases at sworn opposition mula sa mismong mga mambabatas.

Binago ang Patakaran Para sa Ilan?

Lumabas sa talakayan na si Atty. Logan ay isinama rin sa shortlist kahit na ang kanyang Ombudsman clearance ay naisumite lamang sa mismong araw ng deliberasyon — isang patakarang hindi karaniwang pinapayagan para sa ibang aplikante. Sa mga ordinaryong hukom, malinaw ang deadline: kailangan kumpleto na ang lahat ng dokumento bago ang deliberasyon.

Nang tanungin kung bakit may “special treatment,” sinabi ni Justice Mendoza na pinapayagan pa rin umano ang pagsusumite ng clearance basta’t bago ang botohan. Ngunit hindi iyon ang nakagawiang proseso, kaya’t hindi maiwasang itanong ng mga senador: may paboritismo ba sa JBC?

Remulla: Walang Kaso o May Kaso Pa Rin?

Ayon sa JBC rules, awtomatikong disqualified ang sinumang may pending criminal o administrative case sa Ombudsman. Ngunit sa kaso ni Secretary Remulla, kahit na may disbarment complaints at mga reklamong isinampa ng mga kilalang personalidad gaya ni Mayor Baste Duterte at mismong si Senator Marcos, isinama pa rin siya sa shortlist.

Paliwanag ni Justice Mendoza, nakakuha si Remulla ng clearance mula sa Ombudsman — at ang ilang kasong isinampa ay itinuturing na “duplicate” ng mga naunang na-dismiss. Ngunit kinuwestyon ito ni Senator Marcos, iginiit na ang mga kaso ay “ongoing” at hindi pa tapos — kaya’t dapat hindi ito binabalewala.

“Paano Kung Siya ang Magdesisyon sa Sariling Kaso?”

Isa sa mga pinaka-nakakabahalang tanong na lumutang: kung si Remulla ang magiging Ombudsman, paano kung ang mga kasong kinahaharap niya ay umusad? Kaya ba niyang i-inhibit ang sarili — at kahit pa gawin niya ito, paano masisiguro ng publiko na hindi siya makakaimpluwensiya sa kanyang mga deputy?

Kinilala naman ni Justice Mendoza ang pangamba, at sinabing “tao lang din” ang mga miyembro ng JBC — may kanya-kanyang pananaw, at may kanya-kanyang basehan sa pagboto. Ngunit nang ipaalala ni Senator Marcos na noong 2012, si Leila de Lima ay agad na-disqualify sa parehong sitwasyon, lalong lumalim ang tanong: bakit iba ngayon?

Palakasan?

Walang direktang inamin ang JBC na may pinaboran. Ngunit kapansin-pansin na may mga deadline na “inextend,” may mga patakarang “na-revise,” at mga reklamong “hindi sapat” — kahit na sa mata ng ilan, malinaw na mabigat ang mga ito. Lalo pang nagdagdag ng duda ang pagiging “secret voting” sa shortlist — hindi malaman kung sino ang bumoto pabor kay Remulla, at sino ang hindi.

Ilang mambabatas ang nagsabi na tila may labis na pagpapaluwag at extraordinary leniency ang ipinakita ng JBC sa mga partikular na aplikante. Para sa kanila, ito ay isang seryosong banta sa integridad at kredibilidad ng proseso ng paghihirang sa mga pinaka-sensitibong posisyon sa gobyerno.

AI sa Hudikatura: Isang Side Issue na Nagpasilip sa Hinaharap

Sa gitna ng tensyon sa pagdinig, isang interesanteng tanong ang lumutang: dapat na bang gamitin ang Artificial Intelligence (AI) sa judiciary? Ayon kay Justice Mendoza, personal niyang ginagamit ito para sa grammar correction ngunit hindi pa umano siya tiwala sa law research gamit ang AI.

Sinabi rin niya na may mga hakbang na ginagawa ang Supreme Court sa pag-aaral ng AI integration, ngunit wala pa ring sapat na legal framework. May mga panukalang batas na plano na raw ihain para magtakda ng malinaw na guidelines sa paggamit ng AI sa judiciary.

Bakit Dapat Tayong Magmalasakit?

Ang Ombudsman ay hindi basta-basta. Isa itong makapangyarihang opisina na may tungkuling magsampa ng kaso laban sa mga tiwaling opisyal ng gobyerno. Kung ang mismong uupo dito ay may kinahaharap na kaso, may tanong sa integridad, at may posibilidad ng conflict of interest — paano natin masisiguro na hindi ito magagamit sa pansariling interes?

Hindi ito simpleng “away ng mga politiko.” Ito ay usapin ng tiwala sa sistema. Kung ang mga patakaran ay nababago para sa ilan, paano na ang ordinaryong mamamayan na umaasa sa hustisya?

Huling Salita

Sa dulo ng pagdinig, nagpasalamat si Senator Imee Marcos ngunit iniwang bukas ang tanong: “Handa ba tayong hayaang mawasak ang tiwala ng taumbayan para lang sa kagustuhan ng iilan?”

Ang sagot ay hindi lang nasa kamay ng JBC, kundi nasa atin ding lahat — sa ating panawagan para sa tunay na katarungan.