Sa isang bansa kung saan ang bawat sentimo ng pondo ng bayan ay dapat iniingatan, isang nakakabiglang rebelasyon ang sumambulat sa Senado. Isang contractor diumano ang nag-withdraw ng daan-daang milyong pisong cash mula sa bangko—hindi isang beses, kundi dalawang beses sa magkaibang buwan. At sa parehong pagdinig, isang dating security escort ang lumantad at isiniwalat na siya mismo ang naghatid ng maleta-maletang cash sa mismong bahay ng dating House Speaker Martin Romualdez.

Hindi ito script mula sa isang pelikula—ito ay totoo, at ang bayan ang pinakabiktima.

Milyon-Milyong Cash, Walang Cheke, Walang Digital Trail

Nagsimula ang lahat nang igisa ni Senator Francis “Kiko” Pangilinan ang isang contractor na si Sally Santos ng SYMS Construction sa Senate hearing. Tanong ng senador: “Magkano ang wini-withdraw mo?” Mabilis ang sagot, “₱457 million po, cash.” Hindi lang isang beses, kundi dalawang beses sa magkasunod na buwan—March 24 at July 3.

Agad na umalingawngaw ang tanong: Bakit cash? Walang tseke, walang bank transfer, walang official receipt. Ilang truck ang kailangan para ilabas ang ₱457 milyon?

Sa panahong halos lahat ng transaksyon ay idinadaan na sa digital at traceable na paraan, ang laki ng cash withdrawal na ito ay tila isang insulto sa mismong batas ukol sa Anti-Money Laundering.

Landbank Manager, Kumasa sa Senado

Tinawag sa harap ng Senado si Lily Betlim, manager ng Landbank Malolos branch. Ayon sa kanya, dumaan naman daw sa proseso ang transaksyon. Ang withdrawal ay ni-report nila bilang Covered Transaction Report (CTR) sa Anti-Money Laundering Council (AMLC) dahil lumagpas ito sa ₱500,000 na threshold.

Pero para sa mga senador, hindi ito sapat. “Kapag ordinaryong tao nagwi-withdraw ng isang milyon, tinatawagan pa ng branch manager. Eh ₱457 million, dalawang araw magkasunod?” tanong ni Senator Ping Lacson. “At cash lahat. Ni walang kahit isang tseke?”

Ipinakita pa ni Lacson ang ledger ng SYMS Construction: ₱180 million, ₱141 million, ₱299 million, ₱65 million—lahat cash withdrawals. Kahit payroll ngayon, digital na. Pero bakit tila cash economy pa rin ang galawan pagdating sa mga proyekto ng gobyerno?

AMLC Walang Alarm?

Senator Raffy Tulfo naman ang bumira sa AMLC. Kung halos kalahating bilyong piso ang wini-withdraw na cash, bakit hindi ito na-flag bilang suspicious transaction?

Ayon sa AMLC, CTR lang ang automatic. Ang Suspicious Transaction Report (STR) ay nasa “discretion” ng bangko. Kung wala raw kahinahinalang behavior, hindi ito itinuturing na red flag.

Sa ibang bansa, tulad ng U.S., kahit lumampas lang ng $10,000, may automatic report na. Sa Europe, mas mababa pa. Pero dito sa atin, ₱457 million ay pwedeng dumaan na parang regular lang na transaksyon. Pera ng bayan, pero parang galing sa sariling pitaka.

Maleta ng Bilyon, Testigong Lumantad

Sa kalagitnaan ng usapan tungkol sa cash withdrawal, lumantad si Orley Gotesa—isang retiradong Navy master sergeant at dating security escort. Ayon sa kanya, siya mismo ang nag-deliver ng mga maleta ng cash sa bahay ni Martin Romualdez, dating House Speaker.

Tatlong beses raw siyang naghatid: una, 35 maleta; ikalawa, 13 maleta; ikatlo, 15 maleta. Lahat daw ay puno ng pera. May mga post-it notes pa raw sa bawat maleta na nakalagay ang halagang nasa loob—₱48 million bawat isa.

Gamit ang mga government vehicles at red-plated vans, ibiniyahe nila ang mga maletang tila ginto ang laman. Hindi raw ito basta ordinaryong bahay ang pinagdadalhan nila. Isa sa Nara Street, isang dating property umano ni Michael Yang; isa sa Aguado Street; at isa pa sa Forbes Park.

Tinukoy rin ni Gotesa ang isang babaeng nagngangalang “Polang” na siyang bumubukas ng gate sa bawat pagdating nila. Ayon sa kanya, ito ang laging sumasalubong kapag may “duty basura” sila—ang kanilang code para sa maletang may laman.

“Wala Akong Binago”

Habang tinutuligsa sa Senado, mariing pinanindigan ni Gotesa ang kanyang pahayag. “Wala akong binago. Wala akong dinagdag. Lahat ng sinasabi ko, naranasan ko mismo.” Dagdag pa niya, mula nang lumabas siya sa media, wala na raw siyang naririnig sa dati niyang mga kasamahan. “Hindi na nila ako kinokontak. Wala nang message, wala na ring tawag.”

May mga tanong kung bakit siya napaaga sa pagre-retire, kung may kaugnayan ba ito sa mga operasyong ayaw na niyang patuloy na mapasama. Ngunit tumanggi siyang direktang sagutin, at iginiit lamang na may mga “oportunidad” sa labas ng serbisyo.

Mas Lalim pa ang Usapin

Ang tanong ng bayan: Saan galing ang ganitong kalalaking pera? Contractor ba ang pinagmulan? Pondo ba ito ng mga proyektong pinapatakbo ng gobyerno? At kung ang mga ito ay inihatid sa mismong bahay ng isang makapangyarihang politiko, ano ang ibig sabihin nito sa integridad ng pamahalaan?

Kapag cash ang galawan, walang trail. Walang record kung sino ang binayaran, kanino napunta ang pera, o kung may sobra ba sa halaga ng proyekto. Kapag cash, mas madaling gumawa ng ghost projects, overpricing, o diretsong nakawan.

At kung mismong bangko ay hindi tumitingin ng kahina-hinalang aktibidad dahil galing sa gobyerno ang pondo, mas lalong nakakatakot. Dahil ibig sabihin, mismong sistema natin ang butas—at bukas ito sa abuso.

Isa Lang ang Sigurado

Sa gitna ng lahat ng testimonya, dokumento, at katanungan, isa lang ang sigurado—ang perang inilalabas, nililipat, at nawawala ay hindi kanila. Ito ay pera ng bayan. Pera mo, pera ko, at pera ng susunod na henerasyon.

Ang mga maletang puno ng salapi ay hindi lang simbolo ng yaman, kundi simbolo ng kawalang-hiyaan at kawalan ng takot sa accountability. At habang nanonood ang taumbayan, ang tanong na bumabalik-balik: Ilan pa ang hindi nahuli? Ilan pa ang hindi pa nalalantad?

At sa pinakamasakit na bahagi: gaano na kalalim ang pagkabulok ng sistemang dapat sana’y nangangalaga sa interes ng bawat Pilipino?