Tahimik ang gabi noong Agosto 17, 1976, sa timog-kanlurang bahagi ng Mindanao. Habang ang ilan ay mahimbing ang tulog at ang iba’y abala sa pangingisda, isang bagay ang unti-unting nabubuo sa kailaliman ng dagat—isang napakalakas na lindol na magpapabago sa kasaysayan ng rehiyon. Sa loob lamang ng ilang segundo, yumanig ang Cotabato Trench at naglabas ng isang sakunang nagpabagsak sa libo-libong buhay.

Ngunit ang mas nakakabahala: halos 50 taon na ang lumipas, at nananatili itong tahimik.

Ngayon, muling nabubuksan ang diskusyon tungkol sa Cotabato Trench—isang “tulog” na halimaw sa ilalim ng dagat na maaaring magising anumang oras. At ang tanong: handa na ba tayo?

Isang Gabi ng Bangungot

Ang lindol noong 1976 ay tumama bandang alas-dose ng hatinggabi. May lakas itong magnitude 7.9, na naging sanhi ng matinding pinsala sa maraming bahagi ng Mindanao. Ngunit hindi pa ito ang pinakamatinding bahagi ng trahedya. Ilang minuto lang matapos ang lindol, dumating ang dambuhalang tsunami. Sa ilang lugar, umabot ito sa taas na 10 metro.

Walang babala. Walang sirena. Walang teknolohiya noon para abisuhan ang mga tao. At dahil sa oras ng pangyayari, karamihan ay hindi na nakaligtas. Inanod ang mga bahay, simbahan, paaralan, at bangka. Mahigit 8,000 katao ang nasawi—marami sa kanila ay hindi na muling nakita.

Ano ang Cotabato Trench?

Ang Cotabato Trench ay matatagpuan sa Moro Gulf, sa timog-kanlurang bahagi ng Mindanao. Dito nagtatagpo ang Sunda Plate at Philippine Sea Plate. Sa unang tingin, simpleng paggalaw lamang ng lupa sa ilalim ng dagat. Ngunit sa katotohanan, bawat sentimetrong pagdulas ng mga plate ay nag-iipon ng matinding tensyon sa kailaliman. Kapag hindi na ito kayang pigilan, puputok ito sa isang lindol—na minsan ay sinasabayan pa ng tsunami.

Ang problema, ang Cotabato Trench ay sobrang lapit sa baybayin. Mula sa sandali ng lindol, maaaring tumama ang tsunami sa loob lamang ng limang minuto. Sa ganitong bilis, kahit gising ka pa, mahirap makaligtas kung wala kang alam o plano kung paano at saan tatakbo.

Henerasyong Nakalimot?

Isa sa mga pinakamalaking problema ngayon ay ang paglimot ng mga tao. Isang henerasyon na ang lumipas mula nang huling gumalaw ang Cotabato Trench. Marami sa mga kabataan ngayon ay walang alam sa trahedyang iyon. Hindi nila alam kung gaano kabilis sumugod ang tubig, kung paano inanod ang buong komunidad sa isang iglap, at kung paanong libo-libong pamilya ang nawasak sa isang gabi.

Habang tumatagal, lumalabo ang alaala ng panganib. Marami ang naninirahan na ngayon sa baybayin—malapit sa mga lugar kung saan pwedeng direktang tumama ang tsunami. Ang mga dating baryo ay naging mga siyudad, at ang populasyon ay mas malaki na ngayon. Mas maraming buhay ang nakataya.

Kulang na Kahandaan

Kahit may warning system na ngayon, aminado ang mga eksperto na kulang pa rin ito lalo na sa mga malalayong komunidad ng Mindanao. Ayon sa mga pag-aaral, ang Cotabato Trench ay maaaring maglabas ng malalakas na lindol tuwing 50 hanggang 100 taon. At ngayong 43 taon na ang lumipas, lumalaki ang posibilidad na gumalaw na naman ito.

Ang masaklap, kung sakaling mangyari ulit ang isang magnitude 8 na lindol, mas malala ang epekto nito ngayon. Simulation ng mga eksperto ang nagpapakita na ang tsunami ay maaaring umabot sa taas na 15 hanggang 30 talampakan. At dahil mas maraming gusali, bahay, at tao na ang nasa baybayin ngayon, mas marami ang maaaring madamay.

Babala Mula sa Nakaraan

Ang nangyari noong 1976 ay hindi lang isang bahagi ng kasaysayan. Isa itong babala. Ipinakita nito kung gaano kabilis ang lahat: mula lindol, hanggang tsunami, hanggang kamatayan. Ilang minuto lang ang pagitan—at kung hindi ka handa, wala ka nang magagawa.

Ang mga eksperto ngayon ay patuloy sa kanilang pananaliksik. Ang PHIVOLCS ay naglalagay ng mga monitoring station, gumagawa ng hazard maps, at nagsasagawa ng tsunami drills. Pero kung ang mga tao mismo ay walang pakialam, kulang pa rin ang lahat ng ito.

Anong Dapat Gawin?

Hindi na sapat ang maghintay. Dapat na tayong kumilos. Narito ang mga dapat gawin:

Alamin ang lokasyon ng fault lines at trench na malapit sa inyo.
Lalo na kung kayo ay nasa General Santos, Zamboanga, Cotabato, Davao Gulf, at mga karatig na isla.

Magkaroon ng emergency plan.
Dapat alam ng bawat miyembro ng pamilya kung saan tatakbo at ano ang gagawin sa oras ng lindol.

Maghanda ng emergency bag.
May lamang tubig, pagkain, flashlight, baterya, radio, gamot, at mga mahahalagang dokumento.

I-educate ang kabataan.
Ituro sa mga bata kung ano ang kahulugan ng biglang pag-urong ng tubig sa dagat. Turuan silang huwag maghintay ng babala—umalis agad kung may naramdamang malakas na lindol.

Iwasan ang pagtatayo ng bahay sa baybayin.
Oo, maganda ang tanawin, pero mas mahalaga ang buhay. Ang mga lugar na ito ang unang tatamaan kapag may tsunami.

Ang Kakatwang Katahimikan

Tahimik ang Cotabato Trench ngayon. Wala itong iniingay. Pero ang katahimikang ito ay hindi kapayapaan—isa itong babalang may tinatagong galit. Kapag gumalaw ito muli, maaaring mas malala pa ang mangyari.

Hindi natin hawak ang kalikasan. Hindi natin kayang pigilan ang lindol o tsunami. Pero kaya nating maghanda. Kaya nating magplano. At higit sa lahat, kaya nating iligtas ang sarili at pamilya natin—kung kikilos tayo ngayon.

Ang tanong: handa ka na ba kung biglang gumalaw ang Cotabato Trench ngayong gabi?