Isang tahimik na umaga sa Basilan ang nauwi sa trahedya noong Hulyo 2019. Sa loob ng isang elementary school, nagulantang ang mga guro at estudyante sa putok ng baril na yumanig sa buong paaralan. Sa gitna ng school grounds, nakahandusay ang katawan ng guro na si Jenny Manahlang, habang ang asawa niyang si Ramil, isang tricycle driver, ay nakaluhod sa tabi niya—hawak pa ang baril at paulit-ulit na umiiyak, “Hindi ko na kinaya.”

Ang trahedyang ito, na kalaunan ay umikot sa social media at mga balita, ay nagsimula hindi sa isang iglap, kundi sa mga gabi ng pagdududa, pananahimik, at mga lihim na unti-unting bumuo ng isang emosyon na hindi na napigilan.

Ang Simula ng Pagkawala ng Tiwala

Si Ramil at Jenny ay kilala sa kanilang barangay sa Isabela, Basilan bilang isang simpleng, maayos, at masayang mag-asawa. Si Ramil ay isang tahimik na tricycle driver, habang si Jenny ay guro sa isang pampublikong paaralan. Para sa marami, sila ang huwarang mag-asawang masipag at walang sabit.

Ngunit sa likod ng mga ngiti, unti-unting pumasok ang malamig na hangin ng pagdududa. Isang gabi habang naghapunan, napansin ni Ramil na tila wala sa sarili ang asawa. Nang tanungin niya, ang sagot ni Jenny ay simpleng “Pagod lang, ang daming pinapagawa ni Sir.” Ang tinutukoy niya ay ang principal ng kanilang paaralan, si Sir Dela Cruz.

Hindi nagkomento si Ramil, pero sa loob niya, may kakaibang kaba. Sa mga sumunod na araw, mas madalas nang ginagabi si Jenny sa pag-uwi. Palaging may “meeting” o “paperwork” kasama si Sir. Hanggang sa isang gabi, nakita ni Ramil ang asawa niyang ihinatid ng kotse ni Principal Dela Cruz.

Ngumiti si Jenny at sinabing, “Nagkataon lang, sabay kaming pauwi.” Tumango si Ramil, pero sa loob niya, may apoy nang unti-unting sumisindi.

Ang Mga Mensaheng Nagpatibay ng Hinala

Isang umaga, habang nag-aalmusal si Ramil, napansin niya ang cellphone ni Jenny na naiwan sa mesa. Wala sa plano niyang halungkatin iyon, pero may pumasok na mensahe:
“Good morning, Ma’am Jen. Don’t forget our meeting later. Coffee’s ready. – Sir Dela Cruz.”

Napako ang tingin ni Ramil sa mensaheng iyon. Hindi niya alam kung alin ang mas nakasakit—ang pagiging sweet ng tono o ang ideya na may ibang lalaking gumigising sa umaga ng kanyang asawa. Mula noon, hindi na nawala sa isip niya ang mga tanong na dati niyang iniiwasan.

Sa mga sumunod na araw, lalo pang tumibay ang hinala niya. Laging naka-lock na ang cellphone ni Jenny, laging may dahilan kapag ginagabi. Hanggang isang araw, may estudyante siyang nasakyan na nagsabing, “Si Ma’am Jenny po, lagi kong nakikitang magkasama si Sir. Lagi silang sabay umuuwi.”

Parang biglang bumigat ang hangin kay Ramil. Wala siyang sinagot, pero sa isip niya, malinaw na ang larawan.

Ang Desisyon

Kinabukasan, sinundan ni Ramil ang asawa sa paaralan. Doon, nakita niya mismo si Jenny at si Principal Dela Cruz na nagtatawanan, nagkakape, at sa isang sandali—nagkahawak ng kamay. Mabilis lang iyon, pero sapat para tuluyang madurog ang puso ng isang lalaking matagal nang tinitiis ang sakit.

Pag-uwi niya, tahimik lang siya. Walang sigawan, walang komprontasyon. Sa gabing iyon, habang tulog si Jenny, matagal lang siyang nakatitig sa kisame, inuulit sa isip ang mga nakita. Ang galit at sakit na matagal niyang pinipigilan ay unti-unting naghalo hanggang sa naging malinaw sa kanya ang isang bagay: tapos na.

Kinabukasan, hindi na siya pumasada. Sa halip, binuksan niya ang lumang baul ng kanyang tiuhin—isang dating sundalo. Sa loob nito, naroon ang lumang baril na matagal na niyang hindi hinahawakan. Nilinis niya ito, pinunasan, at tahimik na nagpasya.

Ang Trahedya

Madalang pa ang araw nang lumabas si Ramil ng bahay, bitbit ang lumang bag na karaniwang ginagamit niya sa pamamasada. Sa loob nito, maingat na nakatago ang baril. Dumiretso siya sa paaralan kung saan nagtuturo si Jenny.

Paglapit niya sa gate, ngumiti pa siya sa gwardya. “May ihahatid lang po kay Ma’am Jenny,” sabi niya habang nagpapakita ng supot ng pandesal. Pinapasok siya nang walang pagdududa.

Sa loob ng campus, nakita niyang masayang nag-uusap si Jenny at si Principal Dela Cruz sa tapat ng faculty room. Lumapit siya at mahinahon na tinawag ang asawa, “Jen.”

Nagulat si Jenny. “Pa? Anong ginagawa mo dito?”
“Dinalhan lang kita ng almusal,” sagot niya nang kalmado.

Pero sa likod ng kanyang mga mata, malinaw ang lungkot at sakit. “Ang dali mo palang mapangiti, Jen,” sabi niya sa mababang tinig. “Pero bakit sa akin, hindi mo na magawa?”

Nagulat si Jenny. “Pa, huwag kang gumawa ng eksena. Maraming estudyante.”

At sa sandaling iyon—isang putok ang umalingawngaw. Napatili ang mga guro, nagsitakbuhan ang mga bata. Si Jenny, bumagsak sa sementadong lupa. Si Ramil naman, hindi tumakbo. Lumapit siya sa asawa, hinawakan ang kamay nito, at sa gitna ng luha ay bumulong, “Sana kinausap mo na lang ako.”

Nang dumating ang mga pulis, tahimik lang siya. Isinuko niya ang baril, umupo sa tabi ng asawa, at walang imik na sumama sa mga awtoridad.

Ang Pag-amin at Pagsisisi

Sa presinto, tinanong siya ng imbestigador, “Inaamin mo bang ikaw ang bumaril sa asawa mo?”
Tahimik siyang tumango. “Oo, ako nga. Pero hindi ko gustong mangyari ‘yon. Nasaktan lang ako, sir. Niloko ako ng taong pinag-alayan ko ng lahat.”

Kumalat agad ang balita. Sa loob ng ilang oras, headline sa mga radyo at pahayagan: “Guro, binaril ng mister sa loob ng paaralan sa Basilan.”

Iba-iba ang reaksyon ng mga tao. May mga naawa kay Ramil, sinabing biktima siya ng emosyon at pagtataksil. Pero marami rin ang nagsabing walang dahilan para kitilin ang buhay ng isang tao. Sa huli, parehong talo. Ang pamilya ni Jenny nawalan ng anak at ina. Si Ramil, tuluyan namang nakulong—bitbit ang panghabambuhay na pagsisisi.

Ayon sa mga nakakakilala kay Ramil, tahimik na lamang daw ito sa loob ng selda. Hawak palagi ang rosaryo na minsang ibinigay ni Jenny noong ikinasal sila. “Para daw safe ako sa biyahe,” sabi niya sa isang imbestigador, bago tuluyang mapaiyak.

Nang dalawin siya ng ina ni Jenny, umiiyak itong nagtanong, “Bakit mo ginawa? Akala ko mahal mo ang anak ko.”
Tumingin lang si Ramil at mahina ang sagot, “Mahal ko siya. Kaya nga hindi ko kinaya.”

Isang Paalala

Ang trahedya sa Basilan ay hindi lang kwento ng pagtataksil o selos. Isa itong paalala sa mga mag-asawa na minsan, ang katahimikan ay hindi laging kapayapaan. Sa likod nito, maaaring may mga sugat na matagal nang hindi pinapansin—mga salitang hindi nasabi, at mga damdaming kinimkim hanggang sa sumabog.

Kung sana’y pinili nilang mag-usap kaysa maghiganti, baka buhay pa si Jenny, at si Ramil ay patuloy pa ring namamasada, nag-aalay ng pandesal sa kanyang asawa tuwing umaga.

Pero ngayon, tanging pag-asa na lang ni Ramil ay kapatawaran. Hindi mula sa korte, kundi mula sa taong minsan niyang minahal ng buong puso—at siya ring naging dahilan ng kanyang pagkawasak.