Sa isang kaganapan na matagal nang pinakahihintay ng bayan, humarap na si dating House Speaker at Leyte First District Representative Martin Romualdez sa Independent Commission for Infrastructure (ICI). Ang kanyang pagdalo ay bilang resource person sa gitna ng malalim na imbestigasyon hinggil sa mga maanomalyang flood control projects na kinasasangkutan ng bilyun-bilyong pisong pondo ng gobyerno.

Ang paglutang na ito ni Romualdez—na itinuturing ng marami bilang isa sa mga pangunahing indibidwal na konektado sa malawakang isyu—ay pumukaw ng napakatinding emosyon at pag-uusap sa buong bansa, lalo na sa social media. Ngunit sa halip na magdulot ng ginhawa, tila mas lalong nag-alab ang pagdududa at pag-aalinlangan ng mga Pilipino, na nagtanong: bakit ngayon lang, at bakit sa isang ahensya na binuo mismo ng kasalukuyang administrasyon?

Ang Pagsipot na Binalutan ng Kontrobersiya

Pormal na sumipot si Romualdez sa tanggapan ng ICI. Ito ang kauna-unahan niyang pormal na pagdalo sa gitna ng mga pagdinig at imbestigasyon, kung saan siya ay hayagang idinawit bilang utak, o ang tinatawag na “mastermind at pasimuno,” ng mga itinuturong “ghost projects” sa bansa.

Buo ang kanyang loob na humarap sa komisyon, at sa harap ng media, nagpahayag siya ng kanyang intensyon na makipagtulungan nang buong-puso. Aniya, handa siyang ibahagi ang anumang impormasyon na kanyang nalalaman, upang mapabilis ang paglutas at mahanap ang katotohanan sa likod ng malaking anomalya.

“I will share any and all information to help determine the truth and to give all the facts and information. I will be here to help in any way to speed up the resolution of the resolution,” ang kanyang pangkalahatang pahayag. Tiniyak niya na ang layunin niya ay bigyang-linaw ang mga isyu, at para sa kanya, ang maghahayag ng katotohanan ay ang “ebidensya at hindi ang ingay sa pulitika o walang batayang mga akusasyon.”

Gayunpaman, para sa marami, ang kanyang pagdalo ay huli na at ang venue ay kaduda-duda. Matatandaang orihinal siyang ipinatawag noong nakaraang buwan, sinulatan muli pagkatapos, at ngayon lamang siya tuluyang sumipot. Ang timing na ito ay nagbigay-daan sa mas matinding haka-haka sa publiko.

Ang Mistersyo ng ‘Ghost Projects’ at ang Taumbayan

Hindi maikakaila na ang isyu ng maanomalyang flood control projects ay pumutok na tila isang malaking bomba sa gitna ng bayan. Ang mga proyekto, na dapat sana’y magsisilbing proteksyon sa buhay at ari-arian ng mga Pilipino, lalo na sa panahon ng tag-ulan at baha, ay nauwi lamang sa mga “ghost projects”—mga imprastraktura na naglahong parang bula o hindi kailanman nakumpleto, ngunit nabayaran na ng gobyerno.

Ang laki ng pera na pinag-uusapan ay hindi na matatawaran. Ito ay pera ng taumbayan—buwis na dapat sana’y napunta sa mga kalsada, ospital, at eskwelahan. Kaya naman, ang pagkakadawit ng isang dating mataas na opisyal tulad ni Romualdez ay nagdulot ng matinding galit at pagkadismaya.

Ang mga akusasyon ay matitindi, at ang mga nag-iimbestiga, tulad ng ilang mumaambabatas sa Kongreso at Senado, ay paulit-ulit na itinalaga si Romualdez bilang sentro ng kontrobersiya. Sa harap ng napakalaking pagnanakaw na ito sa kaban ng bayan, ang pagiging “resource person” ni Romualdez sa ICI ay hindi sapat para patahimikin ang nag-aalab na damdamin ng mga Pilipino.

Bakit Sa Isang ‘Independent Body’ Ibinigay ang Katotohanan?

Ito ang pinakamalaking puntong inaalmahan ng ating mga kababayan, lalo na ng mga aktibong netizen at ilang religious group: ang pagpili ni Romualdez na humarap sa ICI sa halip na sa nagpapatuloy na pagdinig sa Senado o Kamara.

Ang Independent Commission for Infrastructure (ICI) ay isang ahensya na binuo sa ilalim ng kasalukuyang administrasyon. Para sa mga kritiko, hindi ito maituturing na “independent” dahil ang Pangulo mismo ang nagtalaga ng mga imbestigador at komisyoner. Nagbunsod ito ng malawakang pagdududa: paano magiging patas at walang kinikilingan ang imbestigasyon kung ang mismong komisyon ay produkto ng kasalukuyang ehekutibo, at ang iimbestigahan ay dating kasamahan sa puwesto?

Marami ang nagtanong: bakit noong kasagsagan ng pormal at bukas na pagdinig sa Kongreso, kung saan naibubunyag ang mga detalye at nakikita ng buong bansa ang proseso, ay hindi siya sumipot? Bakit mas pinili niyang “lumutang” sa isang forum na tila mas kontrolado at limitado ang detalye?

Ayon sa mga netizen, mas gusto nila ang pagdinig na isinasagawa ng Senado at Kamara dahil ito ay:

Pampubliko at Live: Naipapalabas sa telebisyon at internet, na nagbibigay-daan sa mga Pilipino na masaksihan ang bawat detalye ng pag-iimbestiga.
Mas Matindi ang Kapangyarihan: Ang mga pagdinig sa Kongreso ay may mas malawak na kapangyarihang magpatawag at mag-subpoena.

Ang inaalmahan ng marami sa ICI ay ang pagiging pribado at hindi pampubliko ng kanilang isinasagawang imbestigasyon. Sa ganitong set-up, naniniwala ang publiko na maaaring mayroong mga detalye at katotohanan na maitago o hindi tuluyang mailabas sa liwanag, na lalo pang nagpapalakas sa paniwala na maaaring may “White Wash” na magaganap.

Ang Depensa na Hindi Tumalab sa Galit ng Publiko

Sa gitna ng kritisismo, nanindigan si Romualdez sa kanyang depensa. Iginiit niya na wala siyang dapat itago. Ipinunto pa niya na hindi siya bahagi ng Bicameral Conference Committee, isang mahalagang punto na tila nagsasabing hindi siya direktang kasali sa pagbabago ng pondo.

Sa kabila nito, ang kanyang mga pahayag ay sinalubong ng matinding batikos. Para sa mga Pilipino, ang posisyon niya bilang House Speaker, o kahit ang dating koneksyon niya sa mga mambabatas, ay sapat na upang siya’y magkaroon ng malaking impluwensya sa mga desisyon sa pambansang badyet.

Maging ang kanyang pagiging “masaya” (very very happy) sa pagkakataong maibahagi ang kanyang panig ay tila lalong nagpainit sa damdamin ng mga kritiko. Para sa kanila, ang pagiging “masaya” sa gitna ng isang napakalaking anomalya na nagpahirap sa maraming Pilipino ay nagpapahiwatig ng kawalan ng sensitivity at seryosong pag-unawa sa bigat ng isyu.

Idinagdag pa ni Romualdez na ang mga testimonya laban sa kanya, tulad ng sinabi ng isang testigo mula sa pagdinig ni Senador Mark Villar, ay “discredited already” at ang kanilang mga pahayag ay naitanggi na. Ngunit ang pagtangging ito ay hindi sapat para burahin ang pagdududa, lalo na’t mayroon siyang co-accused na hanggang ngayon ay hindi pa lumalabas.

Ang Pagkawala ni Zaldy Co at ang Budget Process

Hindi lamang si Romualdez ang sentro ng usapin. Nakadawit din sa kontrobersya si dating Ako Bicol Party-list Representative Zaldy Co, na itinuturong kasabwat. Ngunit sa pagdalo ni Romualdez sa ICI, nananatiling palaisipan kung nasaan na si Co.

Ayon sa mga balita, nagbitiw na si Co sa kanyang puwesto bilang mambabatas at lumabas ng bansa, kaya hindi siya nakarating sa pagdinig ng ICI. Nang tanungin si Romualdez tungkol dito, sinabi niya na umaasa siyang ang sinumang resource person na inimbitahan ay “expected to return.” Ang pagkawala ni Co ay lalo pang nagpalaki sa alingasngas at pagdududa ng publiko sa kakayahan ng gobyernong panagutin ang lahat ng may kinalaman.

Bukod kina Romualdez at Co, kasama ring humarap sa ICI si Department of Budget and Management (DBM) Secretary Amenah Pangandaman. Ang kanyang pagdalo ay upang ipaliwanag ang proseso ng pambansang badyet—mula sa National Expenditure Program (NEP) hanggang sa ito ay maging General Appropriations Act (GAA). Ang paliwanag na ito ay mahalaga upang makita kung paano dumaan ang mga pondo ng flood control, at kung saan eksakto naganap ang manipulasyon.

Hamon ng Katotohanan: Maglilitaw ba ang Liwanag?

Sa huli, ang pagdalo ni Martin Romualdez sa ICI ay isang bahagi pa lamang ng matagal at masalimuot na paghahanap sa hustisya. Ang kaganapan ay nagmistulang labanan ng salita at persepsiyon: sa isang banda, ang paggiit ni Romualdez na siya ay lumabas upang magbigay-linaw at katotohanan; sa kabilang banda, ang matinding pagdududa ng publiko na naniniwalang may tinatago at may nagaganap na pagtatakip.

Ang matinding pagtutol ng mga netizen at ang pag-aalinlangan sa ICI ay malinaw na hudyat na ang taumbayan ay uhaw sa tunay at walang-kinikilingang pananagutan. Hindi sila makukuntento sa mga pribadong pagdinig at hindi pampublikong paliwanag. Ang hamon ngayon sa ICI at sa lahat ng ahensyang sangkot sa imbestigasyon ay patunayan sa mga Pilipino na ang katotohanan ay mas matimbang kaysa sa “politic noise,” at na walang sinuman—gaano man kataas ang posisyon—ang makatatakas sa kamay ng batas.

Ang bansa ay nakatutok, naghihintay, at umaasa na sa wakas, lilitaw ang liwanag at mananaig ang katotohanan sa likod ng isa sa pinakamalaking anomalya sa imprastraktura ng Pilipinas. Ang tanong ay nananatiling nakabitin sa hangin: magiging patas ba ang laban? O mauuwi lamang sa isa na namang kuwento na hindi nabigyan ng hustisya?