“Ang Larawan sa Loob ng Mansion”
Isang batang inulila ng tadhana, ngunit dinala ng pagkakataon sa bahay na magbubunyag ng mga lihim ng kanyang nakaraan.

Sa isang lumang baryo sa Laguna, kung saan ang mga bahay ay yari sa kahoy at ang mga bubong ay kalawangin na yero, doon lumaki si Lira — isang batang payat, maamo ang mukha, at may mga matang puno ng lungkot at pag-asa. Labing dalawang taong gulang pa lamang siya, ngunit ang kanyang mga palad ay may kalyo na tila tanda ng maraming taong pagtitiis.

Simula nang pumanaw ang kanyang lola — ang tanging pamilya niyang natitira — napilitan si Lira na maghanap ng trabaho sa Maynila. Hindi dahil gusto niya, kundi dahil kailangan. “Para lang may makain sa araw-araw,” madalas niyang sambitin sa sarili.

Habang nag-aayos ng gamit, tinanong siya ni Aling Nena, ang matandang kapitbahay na tumulong sa kanya, “Lira, sigurado ka ba diyan anak? Ang Maynila, hindi basta-basta.”
Ngumiti siya, pilit na pinipigil ang luha.

“Opo, Nay. Sabi nila, mabait daw ang amo ko. Sa mansion daw po ako magtatrabaho.”

Hinawakan ni Aling Nena ang kanyang mga kamay. “Anak, maging masipag ka, pero huwag kang basta-basta magpapaloko. Sa mga mayayaman, madalas mabigat ang kamay pero marupok ang tiwala.”
Tumango si Lira, at sa kanyang puso, may isang pangakong mahigpit niyang hinawakan:

“Balang araw, hahanapin ko ang mama ko. Hindi ako titigil hanggang malaman ko kung bakit niya ako iniwan.”

Pagdating sa Maynila, sinalubong siya ng amoy ng usok at matinding init. Hindi sanay si Lira sa mga gusaling mataas, sa mga businang walang tigil, at sa mga taong nagmamadali. Isang itim na SUV ang huminto sa kanyang harapan. “Ikaw ba si Lira?” tanong ng driver.

“Opo,” mahina niyang sagot.
“Sakay ka. Ipinapakuha ka ni Madam.”

Tahimik si Lira sa biyahe. Sa bawat kanto ng siyudad, tila lalo siyang lumiliit. Ngunit nang huminto ang sasakyan sa harap ng De Almonte Mansion, napamulagat siya. Parang palasyo — may fountain sa gitna, mga hardin na puno ng imported na bulaklak, at mga pader na puting-puti na tila hindi nadadapuan ng alikabok.

Pagbukas ng pinto, sinalubong siya ni Aling Corazon, isang may edad na kasambahay na may mabait na mukha. “Ito ba yung bagong alila? Ang bata mo pa!” sabi nito, habang tinitingnan siya mula ulo hanggang paa. “Tara, ipapakilala kita kay Madam.”

Sa loob, naamoy ni Lira ang halimuyak ng mamahaling pabango. Sa sala, naroon si Madam Letia De Almonte, maganda at elegante kahit may edad na. Ngunit malamig ang kanyang mga mata.

“Yan ba si Lira?” tanong nito, hindi man lang siya tinitingnan nang direkta.
“Opo, ma’am. Galing po sa Laguna,” sagot ni Aling Corazon.
“Bata pa pero mukhang masipag.”
“Huwag kang tatamad-tamad ha, Lira,” wika ni Madam Letia. “Dito, hindi kami tumatanggap ng pa-easy-easy. Kung gusto mong manatili, patunayan mong karapat-dapat ka.”

“Opo, ma’am,” sagot ni Lira habang nakayuko.

Simula noon, mabigat na ang bawat araw. Alas singko pa lang ng umaga, gising na siya — naglilinis ng hardin, nagluluto ng almusal, nag-aalaga ng mga aso, at nag-aayos ng kama ng mga anak ni Madam. Madalas siyang pagtawanan ng ibang kasambahay, lalo na ni Mina, ang mayabang na dalaga na matagal nang nagtatrabaho roon.

“Hoy, probinsyana! Akala mo prinsesa ka rito ha? Linisin mo muna ‘tong banyo, dali!”
Ngumiti lang si Lira. “Opo, Ate Mina.”

Ngunit sa bawat ngiti niya, may kirot na itinatago. Tuwing gabi, sa maliit niyang kwarto sa likod ng bahay, kausap niya ang hangin.

“Ma, nasaan ka na? Alam mo bang nagtatrabaho na ako rito? Sana naririnig mo ako.”

Sa tabi ng kanyang kama, nakapatong ang kupas na litrato — larawan ng isang babaeng nakangiti, yakap ang isang sanggol. Tanging iyon na lamang ang naiwan niya mula sa kanyang ina.

Lumipas ang mga linggo. Napansin ni Madam Letia ang kasipagan ng bata. Tahimik, masipag, hindi nagrereklamo. Naging paborito niya ito, bagay na ikinainis ni Mina.

“Masyado nang napapansin ng madam ang batang yan,” sumbat ni Mina sa mga kasamahan. “Tingnan niyo, bibigyan ko ‘yan ng trabahong di niya kakayanin.”

At dumating nga ang pagkakataon. Tinawag si Lira ni Aling Corazon.

“Lira, may espesyal na utos si Madam. Ikaw daw ang maglilinis sa opisina ni Don Severino.”

Natigilan si Lira. Alam ng lahat na ang opisina ng Don ang pinakamahigpit na lugar sa buong mansyon. Wala pang kasambahay ang nakakapasok doon.

“B-bakit po ako? Baka magalit si Sir…”
“Utos ni Madam. Linisin mo lang. Huwag kang mag-usisa.”

Kinabukasan ng umaga, bitbit ni Lira ang timba, basahan, at walis. Dahan-dahan niyang binuksan ang malaking pintuan ng opisina. Ang loob ay amoy mamahaling pabango at lumang libro. Sa paligid ay mga retrato ng mga nakaraang henerasyon ng De Almonte.

Habang naglilinis siya, napansin niya ang isang larawan sa gilid ng mesa. Isang babaeng nakangiti, mahaba ang buhok, yakap ang isang sanggol. Nanlaki ang kanyang mga mata.

“Hindi ako pwedeng magkamali…” bulong niya, nanginginig ang kamay.
“Si… si Mama?”

Nanginig ang kanyang tuhod. Parang huminto ang oras. Ang larawang iyon — ang parehong larawan na nasa tabi ng kanyang kama — ay naroon sa opisina ng Don Severino De Almonte, ang pinakamayamang tao sa bahay na iyon.

Hindi niya alam kung iiyak o tatawa. Sa isang iglap, naghalo ang pagkalito at takot.

“Bakit narito ang litrato ni Mama? Ano ang kinalaman ng pamilyang ito sa kanya?”

Sa mga sumunod na araw, hindi mapakali si Lira. Sa bawat sulyap niya kay Don Severino, pakiramdam niya’y may bigat ang mga titig nito — parang kilala siya. Isang gabi, kinausap siyang muli ni Aling Corazon.

“Anak… huwag kang matakot. Lahat ng bahay na ito may tagong lihim. At minsan, ang mga lihim na ‘yan ay kaugnay ng mga taong hindi natin inaasahan.”

“Ano pong ibig niyo sabihin, Nay?” tanong ni Lira, nanginginig ang boses.

Ngumiti lang si Aling Corazon at mahinang bumulong,

“Basta tandaan mo, Lira… minsan, ang paghahanap mo ng iyong ina ay magbubunyag ng katotohanang magbabago ng buong buhay mo.”

At doon, nagsimula ang isang kwento ng pagtuklas — ng pag-ibig, pagkakakilanlan, at mga lihim na itinago ng panahon.

Sa harap ng larawan, tahimik na nakatayo si Lira, hawak ang basahan ngunit nanlalamig ang mga kamay. Hindi pa man niya alam, ngunit ang pagpasok niya sa mansion ng mga De Almonte ay hindi lamang simula ng bagong trabaho — ito ang simula ng katotohanang matagal nang inaantay na mabunyag.