“Ang pamilya ang ating kanlungan… pero paano kung ang kanlungang iyon ang siyang nagtutulak sa iyo sa pinakamalalim na bangin ng pag-iisa?”

Handa na ba ang inyong mga puso para sa isang kwentong yayanig sa inyong damdamin at susubok sa inyong pananaw tungkol sa pagpapatawad? Samahan niyo akong buksan ang aklat ng buhay ni Sinag—isang batang sinalubong ng dilim at trahedya, ngunit naglakbay patungo sa liwanag upang muling matagpuan ang sarili.

Ang amoy ng kandilang nauupos ang tanging laman ng hangin sa loob ng kanilang bahay. Hindi ito amoy ng masarap na pagkain, hindi rin ng bulaklak. Para kay Sinag, labing-anim na taong gulang, ang amoy na iyon ay amoy ng kalungkutan. Isang taon na mula nang kinuha ng langit ang kanyang mga magulang, at ang gabing iyon—ang unang anibersaryo ng kanilang pagkawala—ay mas malamig pa kaysa sa malakas na ulan na humahagupit sa kanilang bubungan.

Nasa kabisera ng mahabang lamesa si Lola Dolores. Ang kanyang mukha ay kasing tigas ng lumang kahoy na nara. Walang mababakas na emosyon. Sa bawat subo ni Sinag ng kanin at kaunting pritong isda, ramdam niya ang titig ng matanda na tila tumatagos sa kanyang kaluluwa. Tapos na ang rosaryo kanina, at ang mga bisita—mga tiyahin at tiyuhin na minsan lang niyang nakita—ay nagsiuwian na rin.

Ngunit silang dalawa na lang ang natira sa katahimikan.

“Sinag!” basag ni Lola Dolores sa katahimikan. Ang boses niya ay walang bahid ng lambing. “May kailangan kang malaman.”

Itinigil ni Sinag ang kanyang pagkain at tumingin sa lola. May munting pag-asang sumisilip sa kanyang puso. Baka yayakapin siya nito. Baka sasabihin nitong huwag siyang mag-alala, na nandito lang ito para sa kanya.

Ngunit ang pag-asa ay agad na naglaho nang may isang makapal na folder ng mga dokumento ang inilapag ni Lola sa lamesa. Kumalansing ang mga kubyertos.

“Ano po yan, Lola?” tanong niya. Ang boses ay halos pabulong.

“Mga utang ng mga magulang mo,” maikli at madiin ang sagot ng matanda. “Akala ko may iniwan sila para sa’yo, pero wala. Wala silang iniwang testamento. Ang bahay na ito, ang lupang ito, lahat ng ari-arian… sa akin mapupunta bilang kabayaran sa lahat ng utang nila sa akin.”

Hindi naintindihan ni Sinag ang mga salitang “testamento” o “ari-arian.” Ang tanging naintindihan niya ay ang lamig sa boses ng kanyang lola.

Nakita niya ang maliit niyang repleksyon sa mga mata nito—isang batang walang muwang, nalilito, at natatakot.

“Pero… pero sabi po ni Papa, ‘Dito na po ako lalaki,’” pabulong niyang sabi. Ang luha ay nagsisimulang mamuo sa gilid ng kanyang mga mata. “Ito po ang bahay natin.”

Isang mapaklang na ngiti ang gumuhit sa labi ni Lola Dolores. Ngunit sa halip na pag-ukulan ng habag, nagbago ang lahat.

“Wala ka nang babalikan dito. Ngayon, kunin mo ang mga damit mo. Lumayas ka.”

Ang huling salita ay parang kulog na bumasag sa buong mundo ni Sinag.

“Lola, saan po ako pupunta?” humagulgol siya. Hindi na napigilan ang mga luhang matagal niyang pinipigilan.

“Lola, huwag po. Maawa po kayo. Huwag niyo po akong itaboy. Magsisipag po ako. Magpapakabait po ako. Dito lang po ako.”

Ngunit parang bingi si Lola Dolores sa kanyang dalangin. Tumayo ito at walang awang hinila siya mula sa silya, kinaladkad patungo sa kanyang maliit na kwarto. Ibinato nito sa kanya ang isang lumang bag at itinuro ang aparador.

“Bilisan mo. Ayokong makita pa ang pagmumukha mo sa pamamahay na ito.”

Sa gitna ng kanyang pag-iyak, nanginginig na inilagay ni Sinag ang ilang piraso ng damit sa loob ng bag. Ang tanging mahalagang bagay na kanyang kinuha ay ang naka-frame na litrato ng kanyang mama at papa, ang kanilang ngiti na tila nagyeyelo sa oras.

Hinila siyang muli ni Lola palabas ng bahay, patungo sa pinto. Lumuhod si Sinag sa sahig na malamig at niyakap ang mga binti ng kanyang lola.

“Lola, parang awa niyo na po. Huwag niyo po akong itaboy,” hiling niya.

Ngunit ang naramdaman niya ay ang marahas na pag-alis ng matanda mula sa kanyang pagkakayakap, para bang isa siyang maruming basahan.

“Hindi kita kailangan. Mabigat ka lang,” mahabang boses ni Lola bago tuluyang buksan ang pinto.

Agad sumalubong sa kanya ang malakas na hangin at ulan. Giniginaw ang kanyang buong katawan. “Lola!” sigaw niya. Ngunit ang tanging sagot ay ang malakas na pagbagsak ng pinto.

Narinig niya ang pag-ikot ng susi sa siradura—isang tunog na tuluyan ng nagsara hindi lang ng isang pinto kundi ng buong pagkabata niya. Nakatayo si Sinag sa gitna ng unos, basa at nanginginig, niyakap ang bag sa kanyang dibdib. Ang litrato ng kanyang mga magulang ang tanging nagbibigay ng kapiraso ng init.

Hindi niya alam kung saan siya pupunta. Ang bawat patak ng ulan sa kanyang mukha ay kasabay ng bawat luhang dumadaloy mula sa kanyang mga mata. Naglakad siya ng walang patutunguhan, pinipilit na huminga sa lamig at gutom. Ang mga ilaw mula sa mga bahay ng kapitbahay ay tila mga bituing imposibleng maabot.

Dinala siya ng kanyang mga paa sa isang madilim na eskinita. Doon, sumandal siya sa pader sa ilalim ng isang sirang silong. Tuluyan nang nawala ang lakas niya. Niyakap niya ng mahigpit ang litrato.

“Mama, Papa… tulungan niyo po ako,” bulong niya sa hangin.

Ang mga ngiti sa litrato ang huling bagay na nakita ng kanyang nanlalabong mga mata bago siya nilamon ng kadiliman. Bumagsak ang kanyang maliit na katawan sa basang semento, walang malay.

Ngunit sa gitna ng kawalang-malay, isang pamilyar na amoy ang gumising sa kanyang pandama—amoy ng tinolang manok na may dahon ng sili, laging niluluto ng kanyang mama kapag may sakit siya. Dahan-dahan niyang iminulat ang mga mata, ngunit ang kisame ng lumang kwarto ay napalitan ng kisameng gawa sa kawayan at yero. Malambot ang kanyang hinihigaan at nakabalot siya ng makapal na kumot.

Napabalikwas siya at biglang sumabog ang takot. Nasaan siya? Anong nangyari? Ang huling natatandaan niya ay ang lamig ng semento at ang walang katapusang buhos ng ulan.

Bumukas ang pinto at isang lalaking nasa katanghalian ng edad, may mabait na mukha at nakangiting mga mata, ang pumasok. May dala siyang tray na may mangkok ng mainit na sabaw at baso ng tubig.

“Gising ka na pala, ihho,” malumanay na sabi ng lalaki. “Ako si Lando. Nakita kita kagabi sa eskinita, walang malay, kaya dinala na muna kita rito.”

Umatras si Sinag, mapsandal sa dingding, yakap-yakap ang kanyang mga tuhod. Ang alaala ng pagtataboy ni Lola Dolores ay sariwa pa.

Ngunit hindi pinilit ni Mang Lando na lumapit. Maingat niyang inilapag ang tray sa maliit na mesa.

“Huwag kang matakot. Wala akong gagawing masama. Kumain ka muna. Ang mga tanong, pwedeng maghintay.”

Tinitigan ni Sinag ang pagkain. Kumakalam ang sikmura niya. Ang amoy ng sabaw ay parang paanyaya mula sa isang pamilyar at masayang nakaraan. Dahan-dahan siyang gumapang papalapit sa mesa. Nang hawakan niya ang kutsara, nanginginig ang kanyang mga kamay.

Sa unang higop ng mainit na sabaw, isang init ang dumaloy sa kanyang buong katawan, at kasabay nito, ang mga luhang hindi niya namalayang bumagsak muli. Hindi nagsalita si Mang Lando. Hinayaan lang siya nitong umiyak habang kumakain. Isang tahimik na pag-unawa, isang pag-aaruga na hindi niya kailanman naranasan mula sa sariling lola.

Sa gabing iyon, sa ilalim ng yelong ulan at lumang kisame ng silong, unti-unti siyang natutong muli na maniwala sa kabutihan, sa pangalawang pagkakataon ng pag-ibig at malasakit. At sa bawat higop ng sabaw, sa bawat yakap ng kumot, natutunan ni Sinag na kahit sa pinakamadilim na unos, may liwanag na naghihintay sa kanya—isang liwanag na siya rin ang kailangang hanapin sa kanyang sariling puso.