“May mga sugat na hindi mababayaran ng salapi—at may mga puso na hindi mabubuhay sa pangakong mali.”

Isang hapon sa baryo Amihan, ang langit ay nagkulay kape, tila sinasabi ng kalangitan na ang isa na namang araw ay malapit nang lamunin ng dilim. Nakaupo si Hiraya Santos sa lumang bangkito sa loob ng kanilang maliit na barong-barong. Abala ang mga kamay niya sa pagsusul ng uniporme ng panganay niyang anak na si Sinag. Sa bawat tulo ng ulan mula sa butas-butas na bubong na yari sa pawid, isang butil din ng pawis ang pumapatak mula sa kanyang noo.

Sa tabi niya, ang bunsong si Tala ay mahimbing na natutulog sa lumang papag, habang pinagmamasdan ni Hiraya ang dalawang anghel ng kanyang buhay. Sa loob ng pitong taon, sila ang naging dahilan kung bakit siya bumabangon, bakit siya lumalaban. Sila ang kanyang lakas, ang kanyang lahat. Maingat niyang kinumutan ang mga anak gamit ang isang manipis ngunit malinis na kumot, habang nagbubuntung-hininga at muling ibinabalik ang tingin sa kanyang palad. Naroon ang ilang barya, sapat na ba para sa bigas at tuyo mamayang hapunan? Sana… kailangan lang magkasya.

Sa katahimikan ng paligid, isang pamilyar ngunit kakaibang ugong ang gumambala—ang tunog ng mamahaling makina ng sasakyan. Napatingin si Hiraya sa labas ng bintana. Sa dulo ng kanilang maliit na daan, huminto ang isang kulay-itim na kotse. Tila dambuhalang halimaw sa gitna ng payak na kubo. Bumukas ang pinto sa driver’s side at lumabas ang lalaking suot ang mamahaling Amerikana, maingat na iniiwasan ang mga lubak na puno ng tubig-ulan.

Nanigas si Hiraya. Kilala niya ang tindig na iyon. Kilala niya ang bawat galaw—kahit pitong taon na ang lumipas. Ang lalaki ay si Alon Montenegro. Ang lalaking minsang nangako ng habang buhay sa dalampasigang iyon, at siya ring tumalikod at iniwan siya nang walang paalam.

Tumigil si Alon sa tapat ng pintuan ng barong-barong. Sa unang pagkakataon sa loob ng pitong taon, muling nagsalubong ang kanilang mga mata. Walang salitang namutawi; ang mga mata lamang nila ang nag-usap. Mga matang puno ng tanong, sakit, pangungulila, at galit na naipon sa loob ng maraming taon.

Pagkatapos ng ilang saglit, bumasag si Alon sa katahimikan. Kumuha siya ng isang puting sobre mula sa loob ng Amerikana. “Ito para sa inyo… para makapagsimula kayo ulit,” garalgal niyang sabi.

Hindi gumalaw si Hiraya. Ang kanyang mga mata ay nanatiling nakatitig sa mukha ni Alon bago dahan-dahang tinanggap ang sobre. Ngunit nang makita ang napakalaking halaga na nakasulat doon, dahan-dahang bumilis ang tibok ng puso niya. Para sa iba, ito ay kayamanan, pero para kay Hiraya, ito’y insulto—isang pagtatangkang bayaran ang pitong taon ng kanyang pagdurusa.

Dahan-dahan, may diin, pinunit ni Hiraya ang tseke sa gitna, muli at muli, hanggang sa maging maliliit na piraso lamang. Binitiwan niya ang mga ito, hinayaan itong liparin ng hangin at bumagsak sa maputik na lupa. “Pitong taon kaming nabuhay nang wala ang pera mo, Alon,” malamig at matatag niyang boses.

Napanganga si Alon, hindi makapaniwala sa ginawa ni Hiraya. Ang tingin niya ngayon ay lumihis sa kanya at napunta sa dalawang maliliit na mata sa likuran ng palda ni Hiraya—ang mga mata nina Sinag at Tala, puno ng pagtataka at takot. Ang biglang pagkatanto ay mas malakas pa sa anumang sampal.

“Ang mga anak ko… ba sila?” ang boses ni Alon, mahina at tila bulong, sumabit sa hangin. Mas mabigat pa ito sa bagyo para kay Hiraya. Pitong taon ng paglimot, pitong taon ng tahimik na pakikibaka, at ngayon, ang tanong na iyon ay parang kutsyang masakit pa sa lahat.

Ngunit hindi nag-atubiling tumindig si Hiraya. Isang mapait na ngiti, hindi para sa Alon, kundi bilang pader sa pagitan ng kanyang mga anak at ng nakaraan. “Ang mga anak ko, Mariing sagot ni Hiraya. Ang bawat salita ay puno ng bigat. Ng pitong taong pag-iisa, kailangan ng magpahinga. Pagod na sila.”

Lumapit si Sinag, buong tapang, mahigpit ang kapit sa palda ng ina. Si Tala, mahinhin at natatakot, ay nagtago sa likod ng kanyang ina, may mahinang paghikbi. Pinagtibay ni Hiraya ang mga anak, dahan-dahang umatras papasok sa barong-barong. Bago isinara ang pinto, nagbigay siya kay Alon ng isang huling tingin—isang tingin na nagsasabing tapos na ang lahat.

Ang marahang ngunit matunog na pagsara ng pinto ay tila tuldok sa kanilang naudlot na nakaraan. Naiwan si Alon sa labas, basang-basa sa ulan, mamahaling sapatos nababalot ng putik, buhok ginugulo ng hangin, tanong na nanatiling walang sagot. Ang mga piraso ng tseke ay nilulunod ng putik, at sa bawat pagdampi ng putik sa mga piraso, parang pinapakita ni Hiraya na ang kanilang pamilya ay hindi matitinag.

Sa loob ng maliit na barong-barong, huminga si Hiraya nang malalim. Sa kabila ng lahat, may kapayapaan siya ngayon. Hindi lahat ng sugat ay maghilom, at hindi lahat ng pagkawala ay mababalikan. Ngunit ang pagmamahal niya sa kanyang mga anak ay sapat, matatag, at walang halong alinlangan.

Muling tinitingnan ni Hiraya sina Sinag at Tala, nakangiti sa kanila ng tahimik. Sa kabila ng dilim at ulan, may liwanag sa kanyang barong-barong—isang liwanag na hindi kayang patayin ng kayamanan o kapangyarihan ng isang taong iniwan sila. Sa gabing iyon, sa gitna ng ambon at pagpatak ng ulan, natutunan niyang minsan, ang totoong yaman ay hindi nasusukat sa salapi kundi sa pusong nagmahal at hindi kailanman nagbigay ng dahilan upang mawalan ng pag-asa.