“Minsan, ang gutom ay hindi lang sa tiyan, kundi sa pagnanais na maramdaman na tayo ay kabilang.”

Tahimik ang umaga sa baryo ng San Sebastian. Tila natutulog pa ang buong nayon maliban sa kalansing ng sidecar ni Mang Bert, na binabayo ng malamig na hangin habang minamaneho niya ito sa makipot na daan. Sa bawat pag-ikot ng gulong ay kasabay ang mahinang daing ng pagod, tila musika ng araw-araw na pakikibaka ng isang ama.

Si Mang Bert, limampu’t dalawang taong gulang, ay isang ulilang asawa. Tatlong taon na ang nakalipas mula nang bawian ng buhay ang kanyang kabiyak dahil sa isang aksidente. Noon, may katuwang siya sa lahat—sa pag-aalaga ng mga anak, sa pagtawa sa kabila ng hirap, at sa pag-asa sa bukas. Ngunit ngayon, mag-isa na lamang siyang lumalaban sa buhay, tangan ang bigat ng mundo at ang pangarap para sa kanyang mga anak.

Sa kanyang mukha, makikita ang malalim na bakas ng panahon. Ang bawat guhit ay kwento ng pagpupunyagi, ng puyat, ng pawis, at ng dasal. Ngunit sa kabila ng lahat, may kakaibang lambing pa rin sa kanyang mga mata—ang uri ng lambing na tanging isang amang mapagmahal ang kayang magtaglay.

May dalawa siyang anak: si Alyana, siyam na taong gulang, at si Louis, pitong taong gulang. Pareho silang nasa elementarya, parehong sabik matuto sa kabila ng kakulangan sa gamit at sa baon. Si Alyana ay tahimik, seryosa, at masinop. Sa murang edad, alam na niya kung paano unawain ang bigat ng buhay. Marunong siyang tumulong sa bahay, nagluluto ng kanin kapag gabi, at nag-aalaga sa kapatid kapag wala ang ama. Sa kabilang banda, si Louis ay masiyahin ngunit maramdamin—madaling magutom, mabilis magreklamo, ngunit puno ng inosenteng pag-asa.

Araw-araw, ang sidecar ni Mang Bert ang kanilang sandigan. Minsan ay tatlong daan lang ang kinikita niya sa maghapon, minsan apat na raan kung sinusuwerte. Ngunit bihira ang pasahero sa kanilang baryo, lalo na kapag umuulan o hindi araw ng palengke. Ang bawat pisong kanyang maiuuwi ay pinagkakasya niya para sa bigas, sardinas, at instant noodles—mga simpleng ulam na para sa kanila’y biyaya na.

Gabi-gabi, bago matulog, tinitingnan ni Alyana ang kanyang lumang notebook na halos maubos na ang pahina, at lapis na kasing-ikli na ng kanyang daliri. Kasabay nito, naririnig niya ang pag-ubo ng ama sa labas habang nililinis ang sidecar. Sa bawat ubo, dama niya ang pagod, ngunit dama rin niya ang katatagan. Doon, sa katahimikan ng gabi, ipinapangako niya sa sarili: balang araw, babayaran ko lahat ng sakripisyo ni Papa.

Isang umaga, habang kumakain sila ng tinapay na may kaunting palaman at mainit na tubig na parang kape, bumulong si Mang Bert, “Mga anak… pupunta tayo sa piyesta sa kabilang bayan.”

Agad na lumiwanag ang mga mata ni Louis. “Piyesta po, Tay? May pagkain po doon, ‘di ba?”

Ngumiti si Alyana, ngunit bakas sa kanyang mga mata ang pag-aalala. “Papa, hindi po ba magastos?”

Umiling si Mang Bert. “Nando’n ang pinsan kong si Solidad. May kaya sila. Baka sakaling makalibre tayo ng pagkain ngayon… kahit isang araw lang na busog kayo, mga anak.”

Tahimik lang si Alyana, ngunit nangiti rin siya. “Sige po, Tay. Excited na po kami.”

Bago sila umalis, tumingala si Mang Bert sa langit at mahinang nagdasal: “Panginoon, kahit minsan lang… sana maging masaya ang mga anak ko ngayon.”

Hindi niya alam na ang dasal na iyon ang magiging simula ng isang kabanatang babago sa kanilang buhay.

Pagdating nila sa kabilang bayan, sinalubong sila ng makulay na mga banderitas, tugtugan, at halakhakan. Ang hangin ay amoy adobo, menudo, at pansit—mga pagkaing madalang nilang matikman. Si Louis ay halos mapalunok sa gutom habang humahawak sa laylayan ng damit ng kanyang ama.

“Tay, ang bango po. Nakakagutom po,” sabi niya, sabik na sabik.

Ngunit nang tumingin sila sa kanilang sarili, malinaw ang pagkakaiba. Si Alyana ay suot ang lumang palda at blouse na hiniram lamang sa kapitbahay. Si Louis ay naka-tshirt na may butas, at si Mang Bert ay nakasapatos na may punit sa gilid. Ngunit sa kabila ng kanilang kasuotan, dala nila ang pag-asang matatanggap sila nang may pagmamahal—lalo pa’t kamag-anak naman nila si Aling Solidad.

Sa malaking bahay na kulay beige, may malawak na gate at mga sasakyang nakaparada sa labas—SUV, van, at mamahaling kotse. Nag-doorbell si Mang Bert. Lumabas ang kasambahay, tinitigan sila mula ulo hanggang paa, bago tumalikod para tawagin ang amo. Mula sa loob, nakita nila si Aling Solidad—maganda, marangya, abala sa pagtanggap ng mga bisita. Sandali lang siyang kumaway sa kanila bago muling lumingon sa mga kausap.

Napangiti si Mang Bert. Sa isip niya, sapat na iyon. Pinaupo sila ng kasambahay sa gilid ng veranda, sa maliit na bangkong kahoy. Lumipas ang lima, dalawampu, hanggang tatlumpung minuto.

“Tay…” mahinang sabi ni Alyana. “Bakit po ‘yung mga bagong dating, pinapapasok na agad? Pero tayo po hindi?”

Pinilit ni Mang Bert na ngumiti. “Marami kasing tao, anak. May inaasikaso lang siguro.”

“Tay, tumutunog na po ‘yung tiyan ko…” bulong ni Louis, habang hinahaplos ang sikmura.

Magsasalita pa lang si Mang Bert nang lumapit ang kasambahay. “Pasensya na po. Sabi po ni Ma’am Solidad, naubusan na raw po ng pagkain. Pantay na lang daw po ulit.”

Parang may sumabog na katahimikan. Napayuko si Alyana. Kinagat niya ang labi niya para hindi maiyak. Si Louis naman ay nagtanong, halos pabulong, “Eh Tay… bakit sila may pagkain pa po? Ang dami pong handa.”

Tumingin si Mang Bert sa loob. Nakita niya si Solidad, nakangiti, may hawak na mamahaling baso, at napapaligiran ng mga taong busog at masaya. Walang lumingon sa kanila. Walang nagtanong kung kumain na ba sila.

Doon niya naramdaman ang kirot. Hindi dahil sa gutom, kundi dahil sa hiya—ang uri ng hiya na pumapatay sa puso ng isang ama. Tumayo siya, hinawakan ang kamay ng mga anak, at mahinang sabi, “Tara mga anak… umuwi na lang tayo.”

Ngunit pumiglas si Louis, umiiyak. “Tay… hindi pa po tayo kumakain.”

Nilunok ni Mang Bert ang sakit. “Pasensya na ha… maraming bisita ang tiyahin niyo.”

Ngunit si Alyana, tahimik lang. Alam niyang hindi iyon ang totoo. Alam niyang hindi sila gusto ro’n. Sa sandaling iyon, nagliyab sa puso niya ang isang pangako: Hindi na ako babalik sa lugar na hindi kami tinatanggap. Mag-aaral ako. Aangat kami. Hindi ko na muling makikitang nahihiya si Papa.

Habang sila’y naglalakad pauwi, nakayuko si Mang Bert, pinupunasan ang pawis at luha. Tahimik si Alyana, mahigpit ang hawak sa kamay ng kapatid. Ang sidecar ay mahinang umuugong sa kalsada, at sa bawat ikot ng gulong ay tila sinusulat ang isa pang pahina ng kanilang buhay—pahina ng sakit, ngunit puno ng pag-asa.

Pagdating sa bahay, agad silang nagbihis. Si Louis ay tuluyang umiyak habang si Alyana naman ay yumakap sa ama. “Tay… okay lang po. Basta magkasama tayo.”

Ngumiti si Mang Bert, kahit ang luha ay tuloy-tuloy nang bumabagsak. “Oo, anak… magkasama tayo. At ‘yun ang mahalaga.”

Sa gabing iyon, habang tahimik ang buong baryo, muling tumingala si Mang Bert sa langit. Walang salita, tanging buntong-hininga lang ang lumabas sa kanyang bibig. Sa loob-loob niya, nagdasal siyang sana balang araw, hindi na niya kailangang humingi ng awa para lang makakain ang kanyang mga anak.

At sa kabila ng lahat, sa puso ni Alyana, may apoy na nagsimula—maliit ngunit matindi. Isang apoy ng pangarap, ng laban, ng pag-asa.