“Minsan ang pinakamadilim na bahay ang siyang may pinakaliwanag na puso—at ang pinaka-pinagtatawanan ay may tinatagong kayamanang hindi kayang bilhin ng sinuman.”

Sa kaloob-looban ng Barangay Santa Lucia, may isang tahanang halos sumuko na sa panahon—isang barong-barong na yari sa pinagtagpi-tagping yero, plywood, at kahoy na halos maagnas. Sa unang tingin, iisiping pulubi ang nakatira roon. Ngunit sa likod ng maruruming dingding ay namumuhay ang isang mag-asawang may pusong mas matibay pa sa sementong pinapangarap nilang mabili.

Doon nakatira sina Mang Luis at Aling Nida, kasama ang aso nilang si Dado—maingay, matapat, at tanging saksing nakakakita sa tunay nilang buhay. May anak silang OFW sa Qatar, si Rico, ngunit kung titignan mo lamang ang bahay nila, hindi iisiping may kamag-anak silang nasa ibang bansa. Araw-araw, tanaw sa kanila ang mga matang mapanghusga, at tanaw nila ang mga kapitbahay na mas mabilis magpintas kaysa tumulong.

Habang naghuhugas ng plato si Aling Ly sa tapat ng bahay nito, lumingon siya kay Aling Nida at may halong pang-uuyam na nagtanong.

“Aba, Nida… si Rico ba? Totoo bang OFW ang anak mo?”

“ Oo, Letty,” sagot ni Aling Nida, pilit nagngingiti. “Madalas siyang tumawag. Lagi siyang nagpapadala.”

Napakunot ang noo ni Belma na abala sa pagsasampay. “Eh bakit barong-barong pa rin ang bahay niyo hanggang ngayon? Ilang taon na ang anak mo sa abroad, ’di ba? Pero parang hindi man lang kayo nakaipon pangpintura.”

“Baka naman pinapadala nga, pero pinangsusugal lang,” dagdag ni Cora, sabay tawa na parang may ipinagdiriwang.

Hindi kumibo si Aling Nida. Hindi dahil wala siyang pangontra, kundi dahil alam niyang walang saysay makipagtalo. Mas mahalaga sa kanya ang totoo kaysa pumatol sa walang kwentang salita.

Sa loob-loob niya, “May araw rin kayo…”

Pagbalik niya sa bahay, agad niyang inilabas ang lumang lata ng gatas. Maingat niyang sinusing gamit ang susi at dahan-dahang binilang ang laman—mga perang pinapadala ni Rico buwan-buwan, lahat nauuwi sa kahulugang tila walang nakakaalam. Sa kabila ng init, gutom, at panlalait, ni isang sentimo ay hindi nila ginagastos para sa sarili.

Iniipon nila. Para sa anak nilang iniibig nila higit sa sarili.

Habang si Aling Nida ay nag-aayos ng lata, dumating si Mang Luis, pawis, hingal, at may dalang ilang tirang gulay na hindi naibenta sa palengke. Tumutunog ang kanyang tuhod sa bawat hakbang, ngunit sanay na siya sa hirap.

“Luis,” salubong ni Aling Nida, “may pinadala na naman si Rico. Sabi ko huwag na muna. Pero ayaw makinig. Nagpadala ulit ng limang libo.”

“Napakabait talaga ng anak natin,” mahina ngunit puno ng pagmamalaki ang tinig ni Mang Luis. “Sana huwag siyang nahihirapan sa trabaho. Sobrang init daw sa disyerto.”

Habang kumakain sila ng lugaw na may kaunting asin, naririnig nila ang halakhakan ng mga kapitbahay sa labas.

“Nakita mo si Nida kanina? Ang kapal pa sumagot. Pero bahay nila parang tambakan,” bulong ni Letty.

“Naku, pinabayaan na sila ng anak. Sigurado ako,” dagdag ni Belma.

“Meron ’yan ibang babae sa Qatar,” hirit ni Cora.

Hindi kumibo ang mag-asawa. Sa halip, mas hinigpitan ni Aling Nida ang pagpunas sa pawisang likod ni Mang Luis.

“Hindi mahalaga ang gandang bahay kung malayo naman ang anak,” mahina ngunit matatag niyang sabi. “Gusto ko lang siyang makauwi. Habang kaya pa nating yakapin.”

Sa altar nilang gawa sa kahoy na pininturahan pa ng lumang puti, nakasabit ang litrato ni Rico—naka-hard hat, pawisan, ngunit nakangiti. Doon nila ibinubuhos ang pag-asa, bawat araw ng panalangin.

Sa kabilang panig ng mundo, sa gitna ng init ng disyerto ng Qatar, nakatayo si Rico sa isang malaking platform. Suot ang welding mask at makapal na gear, halos hindi na niya maramdaman ang simoy ng hangin. Anim na taon na siyang senior welder; anim na taong pawis, pagod, at pangungulila.

“Pre, pauwi ka na ba next month?” tanong ni Jomar, kapwa Pinoy.

“Hindi ko pa alam,” sagot niya, punasan ang batok. “Nakakainis. Ang tagal ko na dito. Pero ang bahay namin—wala man lang pagbabago.”

Nang dumating siya sa barracks, binasa niya ang mensahe ng ina.

“Anak, salamat sa padala. Huwag mo na munang problemahin ang bahay. Ingat ka palagi.”

Napangiwi si Rico.

“Hindi problema? Wasak na nga!”

Sa galit, gusto na sana niyang magreply ng masakit, ngunit binura niya ito. Tumahimik. Ngunit sa puso niya, unti-unting naglalagablab ang galit.

Nang magbukas siya ng Facebook, tumama sa kanang mata niya ang post sa group ng barangay:

“May anak sa abroad pero barong-barong pa rin. Kawawang magulang.”

Gumulong ang init sa loob niya. Kilala niya ang nagpost—si Letty.

“Pinag-uusapan pala ako…”

Sa inis, tinawagan niya ang ina.

“Nay, ano ginagawa niyo sa mga padala ko?! Bakit ganyan pa rin bahay natin?!” sigaw niya.

Tahimik si Aling Nida.

“Nay… isinusugal niyo ba?!” dagdag niya, halos humihikbi sa galit.

“Anak… hindi gan—”

Pero pinutol niya ang tawag.

Sa labas ng baraks, naglalakad siyang parang binigatan ng mundo. Hindi niya alam kung saan itatapon ang sakit, galit, at pangungulila. Kahit ang dating nobya niyang si Myen ay may dagdag na gatong.

“Rico… sabi ng mga tao, pinapabayaan mo raw sila.”

Mas lalo siyang nalito, mas lalo siyang nasaktan.

Habang sa Pilipinas, gising pa rin si Aling Nida. Nakaupo sa harap ng altar, tangan ang rosaryo, at umiiyak nang hindi naririnig ng asawa. Paminsan-minsan ay pinupunasan niya ang luha, pilit tinatago ang pighati.

“Nida…” mahina ang tinig ni Mang Luis na may ubo. “Okay ka lang?”

“Oo, mahal,” sagot niya, pilit ngumingiti. “Iniisip ko lang si Rico. Konti na lang… at makakasama na natin siya.”

Tinignan niya ang kahong nakatago sa ilalim ng aparador. Doon naroon ang lahat—ang ipon mula sa unang padala ni Rico, hanggang sa pinakahuli. Lahat nakatupi, nakalagay sa sobre, kasama ang mga resibo, kontrata ng maliit na lupang plano nilang bilhin, at blueprint ng welding shop na gagawin nila… para sa anak nila.

Tahimik nilang isinakripisyo ang gutom, ang init, ang sarap ng buhay.

Lahat, para pag-uwi ni Rico—

Hindi na siya muling aalis pa.

Dahil ang barong-barong na iyon…
Ay hindi tanda ng kahirapan.

Kundi pruweba ng pag-ibig na marunong mag-ipon, magtiis, at maghintay.