“Minsan, ang taong umuuwi bilang bayani… ay siya ring pinakamalayo ang naiwang puso.”

Sa isang tahimik na barangay kung saan kilala ng lahat ang bawat yabag, balita agad kapag may dumating na bagong sasakyan. At nang dumaan ang makintab na puting SUV sa makipot na kalsada, alam ng mga kapitbahay na may balikbayan na umuwi. Ngunit hindi nila inakalang ang pagdating na iyon ay magbubukas ng isang kwentong puno ng yabang, pagkaligaw, pagkawasak—at muling paghahanap sa sarili.

Pagbukas ng pintuan ng SUV, tumambad si Jobert Manuel, suot ang mamahaling shades, kumikinang na relo, at mga damit na halatang imported. Ibang-iba sa dating binatang halos di makatingin sa tao, mahiyain, at palaging takot lumabas ng bahay. Ngayon, tumatango-tango lang siya, hindi makapagbigay ng tunay na ngiti. Bitbit ang dalawang malalaking maleta na puno ng pasalubong—o mas tamang sabihing mga bagay na gusto niyang ipagmayabang.

Pagsapit niya sa bakuran, sinalubong siya ng mga kamag-anak—may tuwa, may pagkasabik, may paggalang. Ngunit malamig lang ang kaniyang Oo. Kumusta. Wala man lang yakap, wala man lang paggalaw ng kamay upang makipagkamay sa matatandang minsang tumulong sa kanya noong wala pa siyang pera. Para bang iba na ang mundo niya, at hindi na siya kabilang sa simpleng pamumuhay ng pamilya.

Sa tagpong iyon unang lumabas si Ramil, ang pinsang apat na taon ang bata sa kanya. Naka-puting sando, lumang shorts, hawak ang kahon ng paninda para sa maliit na sari-sari store nila. Pawisan pero nakangiti, masaya sa pagbabalik ni Jobert. Si Ramil ang tipong hindi pinatitibag ng hirap—tahimik ngunit responsable, magalang, masipag, at marunong tumanaw ng utang na loob.

Ngunit kahit gaano kagaan ang ngiti nito, hindi siya napaglaanan ni Jobert ng kahit kumpletong tingin. Para bang wala lang. Para bang hindi sila sabay lumaki sa iisang bakuran, sa iisang araw-araw na pwede sanang maging lakas ni Jobert para maalala kung sino talaga siya.

Siniguro ng tiyahin nilang may simpleng salu-salo: may pansit, pritong manok, at mga pagkaing paborito ni Jobert noong bata. Ngunit pag-upo niya, halata ang inis. Hindi maikubli ang pag-iwas, ang pagkunot-noo, ang pagkasuklam na tila ba hindi na pang-level niya ang inihandang pagkain.

“‘Yun lang?” bulong niya, pero sapat para marinig ng ilan.

At doon unang naramdaman ng buong mesa ang bigat ng pagbabago sa binata. Ang dating kinakapit nilang pag-asa noon, ang batang tumatakbo sa bukid kasama si Ramil, ngayon ay hindi man lang makatingin sa lupa.

Kinabukasan, lumabas si Jobert para magyosi. Mula roon, nakita niya ang sari-sari store ni Ramil—plywood, yero, ilang sitsirya, bote ng soft drinks. Napailing siya, tumawa, may halong pangmamaliit.

“Ito na ’yon? Negosyo? Pang-kanto lang, Ram.”

Hindi iyon biro. Hindi rin biro ang sakit para kay Ramil.

Ngunit kahit iyon, ngumiti pa rin si Ramil. “Maliit lang, kuya Jobert. Pero napapaaral ko na si Lisa, at nakakatulong kay nanay.”

Mas malakas ang tawa ni Jobert. Parang mas malaking katatawanan ang sipag at tiyaga.

“Kung ako sa ’yo, mag-abroad ka. Wala kang mararating diyan. Pangbarya lang ’yan.”

Ngunit bago pa lumala, nagsalita ang tiyahin.

“Jobert, huwag mong maliitin ’yang tindahan. Diyan ka mismo kumakain noon. Dito namin ibinabalot ang baon mo para may pambaon ka sa eskwela.”

Tumama iyon sa masakit na bahagi ng pagkatao ni Jobert. Ngunit imbes matauhan, mas lalo siyang nagalit.

“Huwag niyo na akong balikan sa kahirapan ko noon! Iba na ako ngayon. Hindi ko na kailangan ’yan!”

Tumahimik ang paligid. Nahulog ang bigat ng boses niya sa lahat. Si Ramil, kahit sugatan, ay yumuko na lang at bumalik sa tindahan. Samantalang ang tiyahin ay marahang nagpaalala:

“Anak, hindi masamang umasenso… pero masama ang makalimot.”

At doon siya tuluyang sumabog. Umalis siyang mabigat ang hakbang, dala-dala ang init ng ulo. Hindi niya alam, iyon ang unang paglayo niya sa sarili.

Sa kaniyang pag-iwas sa pamilya, mas lalo siyang lumapit sa mga bagong barkada—mga sanay sa mamahaling alak, magagarbong nightlife, at mabilis na gastos. Isang gabi, dinala siya ng mga ito sa isang casino.

Sa pagpasok pa lang, nabighani na siya sa liwanag, sa musika, sa tunog ng slot machines. Sa unang taya niya, nanalo siya ng malaki—halos doble ng dala niyang pera.

“Swerte ka, bro! Sa ’yo ang gabi!”

At doon nagsimula ang pagbagsak na hindi niya napansin. Habang tumatagal, araw-araw na siyang nandun. Ang perang pinaghirapan sa abroad, naging parang baryang kaybilis ilabas. Hindi na tungkol sa saya. Naging habol ito sa ilusyon na palagi siyang panalo.

Dito siya lalong nalunod.

Unti-unti niyang napabayaan ang sarili niyang negosyo. Hindi pumapasok, hindi tumatawag sa suppliers, hindi inaasikaso ang empleyado. Habang lumalalim ang gabi sa pagsusugal, unti-unting lumulubog ang buhay na pinaghirapan niyang buuin.

Hanggang isang gabi, natalo siya ng malaki—higit sa inakala niya. Wala nang natira. Wala nang ipagmamalaki. Wala nang masasabi kundi katahimikan.

Naupo siya sa parking lot ng casino, hawak ang ulo, nanginginig ang kamay. Doon niya tunay na naramdaman ang kabigatan ng pagkakamali. Wala siyang matakbuhan. Wala siyang masandalan. Ang mga kaibigang kasama niya? Nawala na.

At sa gitna ng katahimikan, biglang sumagi sa isip niya ang boses ng tiyahin.

“Huwag kang makalimot…”

At ang mukha ni Ramil—na kahit ilang beses niyang nilait, ay hindi siya tinapunan ng masamang salita.

Kinabukasan, umuwi siya. Walang SUV—isinanla na niya. Bitbit lang ang sarili, ang pagod, at ang pagkatalo.

Pagpasok niya sa bakuran, nakita niya si Ramil, nag-aayos ng paninda. Pawisan. Simple. Pareho pa rin.

Hindi agad siya makapagsalita. Ngunit nakita ni Ramil ang paglapit niya at agad na tumigil sa ginagawa.

“Kuya…?”

At doon tuluyang bumigay si Jobert. Hindi sigaw. Hindi yabang. Kundi iyak na ilang taon na niyang kinulong.

“Pasensya na, Ram… Naligaw ako…”

Tahimik si Ramil sa una. Pero ang sagot niya, simple lang, totoo, at sapat.

“Kuya… umuwi ka. At dito, hindi ka namin iiwan.”

Mula roon, nagsimula ang mabagal ngunit matatag na pagbangon ni Jobert. Tinulungan siya ng tiyahin. Tinulungan siya ni Ramil. Hindi niya agad nabayaran ang mga pagkakamali, pero araw-araw, tinatayuan niya ang bagong pagkatao.

At sa huling pagtingin niya sa sari-sari store ni Ramil, hindi na niya ito nakita bilang “pang-kanto lang.”

Nakita niya ito bilang paalala—na ang tunay na yaman, hindi nakikita sa relo, sa damit, sa sasakyan, o sa casino.

Kundi sa mga taong handang umalalay… kahit sinaktan mo na sila.

Sa huli, tumingin si Jobert sa langit at nagpakawala ng malalim na buntong-hininga.

“Kung minsan, kailangan mo munang mabasag… para muling mabuo.”

At noon niya tunay na naintindihan—ang pag-uwi, hindi palaging tungkol sa lugar. Minsan, pag-uwi ito sa sarili.