“Minsan, hindi ang panahon ang naghihilom ng sugat—kundi ang katotohanang matagal mong hinintay marinig.”

Sa likod ng bawat ngiti ay may mga lihim na pilit tinatago. Sa likod ng mga mata ng isang anak ay may mga tanong na hindi kailanman nasagot. At sa isang lumang tindahan sa Muntinlupa, isang simpleng araw ang magiging simula ng kwentong mag-uugnay sa nakaraan at kasalukuyan — isang kwento ng pagkawala, pagtitiis, at muling pagkikita.

Araw-araw, alas singko ng umaga pa lamang ay gising na si Claris Guevara, isang cashier sa lumang grocery store sa gilid ng kalsada. Bago pumasok, inaalagaan muna niya ang inang si Aling Rosing, na ngayo’y nakaratay sa banig matapos ang isang matinding stroke. Tahimik, masipag, at palangiti si Claris — ngunit sa likod ng mga ngiting iyon ay may nakatagong kirot na hindi maipaliwanag.

Lumaki siyang walang ama. Bata pa siya nang sabihin ni Aling Rosing na iniwan sila nito. Simula noon, tinanggap na lamang ni Claris na patay na o tuluyang naglaho ang lalaking iyon. Ang alam lang niya, hindi na ito babalik.

Ngunit isang hapon, habang nag-aayos na siya ng mga paninda bago magsara ang tindahan, pumasok ang isang matandang lalaki. Maputi ang buhok, matikas ang tindig, at sa simpleng barong ay halatang may pinanggalingang karangyaan. Tahimik itong pumili ng mga delata, gatas, at ilang gamot sa parmasya. Walang kibo, walang kibit-balikat — hanggang sa humarap ito kay Claris sa cashier.

Habang binibilang ni Claris ang mga pinamili, napansin niyang binuksan ng lalaki ang kanyang pitaka. Isang lumang larawan ang bahagyang sumilip. At doon, tila huminto ang kanyang mundo.

Ang larawang iyon — iyon mismo ang larawan ng kanyang ama.

Nanlamig ang kanyang mga kamay. “S-sir… sino po ‘yung nasa litrato?” mahinang tanong niya.

Napatigil ang matanda. Sandaling tumitig sa kanya, saka marahang isinara ang pitaka. Sa pagitan nila, naghari ang katahimikan. Parang may biglang gumuhit na koneksyon sa kanilang dalawa — isang lihim na parehong hindi nila alam kung paano sisimulan.

“Pasensya na, iha,” tanging nasabi ng matanda bago siya tumalikod. Iniabot ang bayad, tinanggap ang sukli, at umalis. Iniwan si Claris sa gitna ng mga bote at resibo — nanginginig, naguguluhan, at may pusong binubuksan ng isang larawan.

Kinagabihan, hindi nakatulog si Claris. Paulit-ulit niyang binabalikan sa isip ang mukha ng matanda, ang larawan sa pitaka, at ang bigat ng tingin nito. Hinanap niya sa lumang kahon ang tanging larawan ng kanyang ama — ang larawang matagal nang itinago ng kanyang ina. Nang maikumpara niya ito sa naalala niyang larawan, tumulo ang kanyang luha.

Hindi siya maaaring magkamali.
Iyon ang parehong tao.

Kinabukasan, mas maaga siyang pumasok. Sa bawat pagbukas ng pinto ng tindahan, napapatigil siya. Umaasang muling lilitaw ang matanda. Ngunit lumipas ang maghapon, wala ito. Naiwan siya sa tanong: Sino siya? Bakit niya hawak ang larawan ng aking ama?

Pag-uwi, ipinakita niya kay Aling Rosing ang larawan ng matanda. Napatitig ito nang matagal, halatang may hinahanap na lakas bago nagsalita.

“Anak… may mga bagay akong itinago sa’yo noon,” mahina nitong sabi habang pinupunasan ang mga luha. “Ang totoo, ang ama mo… si Ernesto Guevara.”

Dalawampung taon na ang nakalipas. Noon ay isa lang si Rosing sa mga mananahi sa Muntinlupa. Nakilala niya si Ernesto, isang mayamang negosyante na nagpagawa ng mga uniporme sa kanilang maliit na patahian. Sa pagitan ng mga sinulid at tela, nabuo ang isang pag-ibig na walang kasiguruhan. Nagmahalan sila, nagpakasal nang lihim — ngunit nang malaman ng pamilya ni Ernesto, tinutulan nila ito.

“Hindi karapat-dapat sa isang Guevara ang babae sa hirap ng buhay,” wika ng mga magulang ni Ernesto noon.

At isang araw, bigla na lamang itong naglaho. Walang sulat, walang paliwanag. Naiwan si Rosing, buntis, sugatan, at tuluyang bumagsak ang pangarap. Kaya’t itinago niya ang katotohanan kay Claris. Mas madali raw sabihing “iniwan ka ng ama mo” kaysa ipaliwanag ang sakit ng totoo.

Ngunit ngayon, heto na si Claris, dala ang larawan, dala ang pag-asang makilala ang taong matagal nang nawala sa kanilang buhay.

Kinaumagahan, lumakas ang loob ni Claris. Tinungo niya ang subdivision na sinabi ng kahera sa botika — isang lugar ng mga mayayaman. Pagdating sa gate, hinarang siya ng mga gwardya.

“May appointment po ba kayo, ma’am?”

Ngunit bago pa siya tuluyang mapaalis, lumabas ang isang kasambahay. Nang ipakita ni Claris ang larawan, agad itong napatigil. “Si Don Ernesto po yan… madalas niyang tinitingnan ‘yang litrato. Nasa bahay siya ngayon.”

Pinapasok si Claris. Habang naglalakad sa bakurang puno ng mga antigong halaman at marmol na eskultura, ramdam niya ang bigat ng bawat hakbang. Ang hangin ay malamig, ngunit ang tibok ng kanyang puso ay mabilis, parang orasan na nagmamadaling makabawi sa mga taon ng kawalan.

Pagpasok sa salas, nakita niya ang matanda — si Ernesto, nakaupo sa isang upuang yari sa kahoy na may ukit ng mga alaala. May hawak itong tasa ng kape, nagbabasa ng diyaryo, tahimik. Nang magtama ang kanilang mga mata, huminto ang lahat.

“Kayo po ba si Ernesto Guevara?” mahinang tanong ni Claris.

Mabagal itong tumingin sa kanya. “Oo, ako nga,” sagot ng matanda. “Bakit mo tinatanong, iha?”

Huminga nang malalim si Claris. “Ako po si Claris… anak ni Rosing.”

Sa isang iglap, nabitawan ni Ernesto ang tasa. Umalingawngaw ang tunog nito sa sahig. Nanlaki ang kanyang mga mata, at ang tinig niya’y halos pabulong. “Claris…”

Tahimik. Walang ibang ingay kundi ang paghinga nilang dalawa.

Lumapit si Ernesto, nanginginig ang kamay. “Anak… patawarin mo ako.”

Tumulo ang luha ni Claris. “Bakit ninyo kami iniwan?”

Pumiyok ang boses ni Ernesto. “Hindi ko kayo tinalikuran… pinilit nila akong lumayo. Pinagbantaan nila ang buhay ni Rosing kung babalikan ko siya. Pero araw-araw, dala ko ang larawan mo. Hindi ako tumigil sa paghahanap.”

At sa sandaling iyon, parang bumalik ang lahat ng taon na nawala — mga yakap na hindi nangyari, mga salitang hindi nasabi, mga gabing puno ng pangungulila. Ngayon, narito silang dalawa — magkatapat, umiiyak, muling binubuo ang pamilyang winasak ng panahon at kayamanan.

Sa labas ng bahay, humihip ang malamig na hangin ng hapon. Sa unang pagkakataon, nginitian ni Claris ang araw nang totoo — hindi bilang cashier sa lumang tindahan, kundi bilang anak na sa wakas ay natagpuan ang kalahating bahagi ng kanyang pagkatao.

Minsan, matagal bago dumating ang katotohanan. Pero kapag dumating ito, dala nito ang kapatawaran, paghilom, at pag-asang kahit ang panahon ay hindi kayang burahin.