“Minsan, hindi sa ibang bansa nasusubok ang lakas ng isang ina — kundi sa mismong tahanang akala niya’y uuwian pa rin.”

Sa paliparan ng Ninoy Aquino International Airport, halos hindi mapakali si Marites. Hawak-hawak niya ang maliit na maletang puno ng tsokolate, pabango, at mga laruan — mga munting alaala ng anim na taong sakripisyo sa Dubai. Sa isip niya, paulit-ulit ang eksenang matagal na niyang inasam: ang pagtakbo ng mga anak patungo sa kanya, ang yakap na tatagal ng walang hanggan, at ang mga luhang tuwa na sasabayan ng salitang, “Ma, salamat at bumalik ka.”

Habang sumasakay siya sa taxi pauwi, hindi niya mapigilang ngumiti. Pinagmasdan niya ang mga pamilyang naglalakad sa lansangan, ang mga batang naglalaro — mga eksenang matagal niyang pinangarap makita muli. Ngunit sa bawat kilometro palapit sa kanilang bahay, unti-unting bumabalot sa kanya ang kaba.

Pagdating sa kanilang dating tirahan, natigilan siya. Ang maliit na bahay na pinaghirapan niyang ipagawa — ang bahay na lagi niyang binabanggit sa mga kasamahan sa Dubai — ay tila iba na. May bagong pintura, bagong gate, at sa harap nito ay nakaparada ang isang motorsiklo na hindi niya kilala.

Lumapit siya, kumatok nang marahan. “Ela? Jonjun? Si Mama ‘to!”

Walang sumagot. Ilang segundo pa, isang babae ang lumabas. Bata, maganda, at halatang sanay sa bahay. “Sino po sila?” tanong ng babae.

Natigilan si Marites. “Ako si Marites… may-ari ng bahay na ‘to. Dito nakatira ang mga anak ko.”

Nagkatinginan ang babae at ang lalaking lumabas mula sa loob — at sa isang iglap, parang gumuho ang mundo ni Marites. Ang lalaking iyon ay si Lando, ang dati niyang asawa, na akala niya’y matapat na naghihintay. Hawak nito sa kamay ang batang mga apat na taon pa lamang — at sa mga mata ng bata, nakita ni Marites ang isang mukha na hindi kanya.

“Marites…” mahina ngunit malamig na sabi ni Lando. “Nagbago na ang lahat.”

Hindi agad nakapagsalita si Marites. Ang mga kamay niyang sanay sa paghuhugas, pagplantsa, at pag-aalaga ng iba ay biglang nanginig.

“Ano’ng ibig mong sabihin? Saan ang mga anak ko?”

“Si Ela, nasa probinsya. Si Jonjun, lumayas na raw nung isang taon. Si Mika, ipinagkatiwala ko muna sa pinsan ko… Marites, matagal ka nang wala. Akala namin hindi ka na babalik.”

“Hindi ako namatay, Lando. Nagtrabaho ako. Para sa inyo!”

Ang mga salita ay tumama sa hangin ngunit tila walang nakarinig. Ang babaeng kasama ni Lando ay yumakap dito at tumingin kay Marites na parang siya ang nangagambala sa kanilang tahanan.

Sa gitna ng pagod at sakit, tumalikod si Marites at naglakad palayo. Bitbit niya ang maletang dati ay puno ng pasalubong — ngayon ay punô na ng pangungulila at pagkadurog ng puso.

Lumipas ang mga araw, tumira siya sa isang maliit na inuupahang kwarto. Doon niya muling binalikan ang lahat — bawat araw sa Dubai, bawat dasal na sana ay nasa mabuting kalagayan ang mga anak. Ngunit ngayon, tila ba lahat ng iyon ay walang saysay.

Hanggang isang gabi, habang naglalakad siya pauwi, isang batang babae ang sumalubong sa kanya. Payat, madungis, at may hawak na maliit na plastic ng kendi.

“Tita, kayo po ba si Marites?” tanong ng bata.

Nagulat siya. “Oo, bakit?”

“Ipinapahanap po kayo ni Ate Ela. Nasa San Mateo po siya, sabi niya gusto niya kayong makita.”

Mabilis na bumalik ang sigla sa kanyang katawan. Kinaumagahan, bumiyahe siya agad. Sa isang maliit na bahay sa gilid ng bukirin, nakita niya si Ela, ang panganay niyang anak. Payat ito, may lungkot sa mga mata, pero nang makita siya, tumakbo ito at mahigpit na yumakap.

“Ma! Akala ko hindi ka na babalik,” umiiyak na sabi ni Ela.

“Hinding-hindi ko kayo iiwan, anak. Kahit mawalan ako ng lahat, basta kayo, lalaban ako.”

Sa sumunod na mga araw, muling nabuo ang koneksyon nilang mag-ina. Dito nalaman ni Marites ang lahat: na nang tumigil siyang magpadala ng ilang buwan dahil sa pagkaospital sa Dubai, inakala ni Lando na may iba na siya. Nagsimula itong uminom, at kalaunan ay nagpakasama sa ibang babae.

“Pero Ma,” sabi ni Ela, “wala na tayong bahay. Nasa pangalan na raw ni Papa.”

At doon nagsimula ang bagong laban ni Marites — hindi laban sa ibang tao, kundi laban para sa karapatan, sa dignidad, at sa tahanang pinaghirapan niya ng anim na taon.

Pumunta siya sa barangay, sa munisipyo, sa bawat tanggapan na puwedeng lapitan. Paulit-ulit siyang tinatanggihan, pinapabalik, o pinagtatawanan. Pero hindi siya tumigil.

“Wala kang laban sa dokumento,” sabi ng isang opisyal.

“Pero may laban ako sa katotohanan,” matapang niyang sagot.

Sa tulong ng ilang dating kasamahang OFW at ng isang NGO, ipinaglaban niya sa korte ang karapatan sa bahay na binili niya gamit ang sariling padala. Tumagal ng halos isang taon ang kaso. Sa panahong iyon, minsan ay natutulog siya sa ilalim ng kariton, minsan sa simbahan. Pero kailanman, hindi siya sumuko.

At dumating ang araw ng desisyon.

“Ang bahay na tinutukoy ay napatunayang binili gamit ang remittance ni Ginang Marites Santos, kaya’t sa kanya ito ililipat ang pagmamay-ari.”

Tumulo ang luha ni Marites, ngunit ngayon ay hindi na iyon luha ng sakit — kundi ng tagumpay.

Pag-uwi niya, sinalubong siya ni Ela at ng dalawang nakababatang anak. Sabay-sabay silang yumakap.

“Ma, may bahay na ulit tayo,” sabi ni Jonjun habang umiiyak.

“Oo, anak. Pero tandaan ninyo, hindi pader o bubong ang tahanan — kundi ang pamilya nating nagmamahalan.”

At mula noon, muling bumalik ang init sa puso ni Marites. Sa bawat araw na lumilipas, alam niyang hindi lang siya basta OFW na nagbalik. Isa siyang ina na lumaban, bumangon, at muling nagtayo ng tahanan — hindi sa lupa, kundi sa puso ng kanyang mga anak.