“Sa bawat pagod ng kamay, may kwento ng sakripisyong di alam ng mundo.”

Habang karamihan ay mahimbing pang natutulog sa kalaliman ng madaling araw, isang matandang babae na nagngangalang Lourdes “Aling Luring” Gatsalan ang tahimik na gumigising sa kanyang maliit na silid sa Pasig. Ang mga ugat sa kanyang mga kamay ay parang mapa ng mga taong pinagdaanan, at ang bawat galaw niya ay may halong pagod at pag-asa.

Sa ilalim ng malabong ilaw ng bumbilya, sinandok niya ang kape gamit ang basyong lata ng gatas. Nilagyan ng kaunting asukal, hinigop, at saka tinitigan ang lumang litrato sa harap ng kama — isang batang babae na may graduation gown, nakangiti, punô ng pangarap.

“Anak, sana nasa mabuti kang kalagayan,” mahina niyang bulong bago niya sinimulan ang isa na namang mahabang araw ng buhay na paulit-ulit, pero kailanman ay hindi naging madali.

Pagkatapos maligo sa malamig na tubig sa poso, sinuot niya ang uniporme ng kulay abong janitress — simpleng kasuotan ngunit simbolo ng marangal na hanapbuhay. Nakabitin sa kanyang leeg ang ID: Lourdes Gatsalan – RivaStan Industries.

Dalawang taon na siyang nagtatrabaho roon. Sa edad na 62, si Aling Luring pa rin ang unang dumarating sa gusali.

“Maaga ka na naman, Aling Luring! Hindi ka pa rin marunong magpahinga,” biro ni Mang Tito, ang matagal nang security guard.

“Sayang ang oras, Mang Tito. Habang kaya pa ng katawan, magtrabaho lang,” sagot ni Lourdes sabay abot ng tinapay. “O, kape ka muna.”

Napangiti si Mang Tito, ngunit sa likod ng ngiti niya ay may awa. Alam niya ang totoo — na sa bawat ngiti ni Aling Luring ay may tagong lungkot.

Tahimik niyang nilinis ang lobby, pinunasan ang mga mesa, sinindihan ang mga ilaw. Araw-araw ganito. Walang reklamo, walang palya. Ang bawat pagwalis ay parang dasal, ang bawat punas ay sakripisyo.

Ngunit sa likod ng bawat galaw niya, dalangin niya ang isang pangalan — Celine, ang kaisa-isa niyang anak.

Matagal na niya itong hindi nakikita. Ang alam ng iba, nasa ibang bansa itong nurse. Pero ang katotohanan, dalawang taon na siyang walang natatanggap na kahit isang mensahe.

Ang huling salita ng anak:

“Nay, kapag okay na ako, susunduin kita.”

Simula noon, wala na.

Pagdating ng umaga, nagsidatingan na ang mga empleyado — pawang mga nakabihis ng magagara, may bitbit na kape mula sa mamahaling café.

May ilan na bumabati ng “good morning,” pero karamihan ay parang hindi siya nakikita. Ang iba pa, inuutusan siyang parang walang halaga.

“Aling Luring! Pakilinis nga agad ‘yung CR ng babae, baka madulas kami. Ang daming tubig sa sahig,” sigaw ng isang babaeng staff.

Ngumiti lang siya. “Opo, iha. Lilinisin ko na.”

Habang kinakaskas ang sahig, narinig niya ang mga tawanan sa labas.

“Grabe si Aling Luring, parang hindi napapagod.”
“Eh baka ginusto niya ‘yan. May anak daw na nurse sa abroad, ‘di ba?”
“Baka nagpapadala ng dolyar kaya ayaw magretiro!”

Tahimik lang si Lourdes. Hindi nila alam — ang anak na inaasahan niyang magpapadala, ay matagal nang naglaho sa kanyang buhay.

Pagkatapos maglinis, bumunot siya ng limang piso sa bulsa at bumili ng isang pirasong pandesal. Umupo sa pinakadulong mesa ng canteen, inilabas muli ang lumang litrato.

“Celine, anak, kung nasaan ka man… mahal kita,” mahina niyang bulong habang pinipigilan ang pagpatak ng luha.

Lumapit sa kanya ang batang janitor na si Leo, bagong pasok. “Aling Luring, kayo po ba ‘yung senior janitress dito? Pwede niyo po ba akong turuan kung paano ‘yung tamang paglinis ng lobby?”

Ngumiti si Lourdes. “Naku, simple lang ‘yan, iho. Hindi lang basta punas. Dapat may puso. Kasi kahit simpleng trabaho, kung may malasakit, nagiging maganda ang resulta.”

Napangiti si Leo. “Grabe po kayo. Parang nanay ko.”

“Siguro kasing kulit mo rin siya,” biro ni Lourdes sabay tawa. Sa sandaling iyon, nawala ang bigat ng araw.

Ngunit sa di kalayuan, dalawang mata ang nakamasid.

Sina Monica Rivas, HR supervisor, at Rico Vergara, operations manager.

“Ang sipag pa rin ng matandang ‘yan,” sabi ni Monica habang nakataas ang kilay. “Pero minsan nakakainis. Parang siya pa ang bida sa maintenance team.”

Ngumisi si Rico. “Hayaan mo, Monica. Darating din ang araw, mapapalitan ‘yan. May plano ako.”

Hindi alam ni Lourdes na sa likod ng kanyang tahimik na pagsisikap, may mga taong handang sirain ang kanyang kabuhayan dahil lang sa inggit.

Pagsapit ng gabi, muling nagtipon ang mga staff. Tumayo si Monica sa harap, hawak ang clipboard, suot ang pulang blazer.

“Simula ngayong linggo,” aniya, “bago umalis ang kahit sinong empleyado, lalo na ang janitorial team, gusto kong kintab ang bawat sulok ng opisina. Walang alikabok, walang dumi. Gusto ko, kahit dis-oras ng gabi, magmukhang bago ang gusali.”

Tahimik ang lahat. Si Lourdes, nakayuko, yakap ang mop at timba. Sanay na siya sa ganitong mga biglang patakaran. Pero ngayong gabi, ramdam niya ang kakaibang lamig sa paligid.

“Aling Luring!” tawag ni Monica. “Naririnig mo ba ako? I want this floor spotless before 10 p.m., naiintindihan? At kung hindi mo matatapos, bawas sweldo.”

Ngumiti si Lourdes, pilit. “Opo, Ma’am Monica.”

Ngunit sinundan pa ni Rico:
“Hindi edad ang basihan ng trabaho. Kung hindi kayang sabayan ng iba, baka oras na para magpahinga na lang sa bahay.”

Tumagos ang bawat salita. Pero sa halip na sumagot, yumuko lang siya, at muling pinunasan ang sahig.

Lumipas ang mga oras. Isa-isa nang umalis ang ibang janitor, ngunit si Lourdes ay naiwan pa rin. Alas-diyes na, at siya pa rin ang naglilinis ng huling palapag.

Habang pinupunasan ang salamin ng bintana, nakita niya ang repleksyon ng sarili — pawis, pagod, ngunit matatag. Sa labas, unti-unti nang sumisilip ang liwanag ng madaling araw.

Lumapit si Mang Tito, dala ang isang tasa ng kape.
“Aling Luring, pahinga ka muna. Ako na diyan.”

Ngumiti siya. “Salamat, Mang Tito. Pero kaya ko pa. Sayang ang oras.”

Habang siya’y nagliligpit, napatingin siyang muli sa litrato ng anak sa bulsa ng kanyang uniporme. Ngumiti siya kahit punô ng luha ang mata.

“Para sa’yo lahat ito, anak. Darating din ang araw… magkikita tayo ulit.”

Sa labas, ang unang sinag ng araw ay unti-unting sumilip sa bintana ng gusali. Parang paalala na sa bawat pagod, sa bawat luha, sa bawat pagtitiis — may umagang dumarating.

At habang sumisikat ang araw, tahimik na nakangiti si Aling Luring.
Ang kanyang mga kamay man ay marungis, ngunit ang puso niya’y malinis.