“Sa bawat tagumpay na inalay mo para sa pamilya, may tanong na bumabalik: ano ang halaga ng lahat kung wala na silang uuwian?”

Mainit ang sikat ng araw sa Riyadh nang magising si Aljur Navarro, tatlumpu’t tatlong taong gulang, isang inhinyero na kagagaling lamang sa mahabang duty sa construction site. Tahimik siyang bumangon, inayos ang kumot, nagsalang ng kape, at tumitig sa lumang litrato ng kanyang mga magulang—sina Mang Lito at Aling Rosa—nakasabit sa dingding ng maliit niyang apartment.

“Tatlong taon na rin, Nay, Tay,” mahina niyang sabi, parang kausap ang mga larawan.

Hindi agad naging madali ang buhay ni Aljur sa abroad. Noong una siyang napunta sa Riyadh, janitor lamang siya sa isang kumpanya ng konstruksyon. Madalas siyang utusan, minsan pa’y pinagtatawanan ng mga kasamahan dahil hindi siya marunong sa makina o blueprint. Ngunit imbes na sumuko, ginawa niyang gasolina ng determinasyon ang bawat pangungutya.

“Araw-araw kang matyaga, Aljur,” sabi minsan ng kaibigang Pakistani niyang si Faruk habang sabay silang kumakain ng tinapay sa ilalim ng araw.
“Isang araw, ikaw ang magiging boss dito.”

Tila narinig iyon ng tadhana. Makalipas ang ilang taon ng pagsisikap, napansin siya ng kanilang manager at inirekomendang isali sa engineering training program. Mula noon, nagsunog siya ng kilay, nag-ipon para sa tuition, halos hindi natutulog para lang mapagtagumpayan ang kursong Civil Engineering na tinapos niya sa Saudi.

“Faruk,” wika niya isang gabi habang nagkakape sila sa rooftop, “balang araw, gusto kong magpatayo ng bahay para sa mga magulang ko.”
Ngumiti si Faruk. “Hindi lang bahay, Aljur. Dapat palasyo. Kasi bawat pawis mo, kayamanan ‘yan para sa kanila.”

Lumipas ang mga taon. Ang dating janitor, ngayo’y engineer na at kasosyo pa ni Faruk sa sariling construction firm. Mula sa maliliit na proyekto, sila na ngayon ang kinukuha para sa mga matatayog na gusali sa Riyadh. Lumago ang negosyo, dumami ang mga empleyado, at tumaas ang kita.

Ngunit sa kabila ng tagumpay, nanatiling payak si Aljur. Hindi siya nakalimot. Kada linggo, tumatawag siya kina Mang Lito at Aling Rosa.
“Anak, huwag mong intindihin kami,” lagi silang paalala. “Basta mag-ipon ka diyan. Maayos kami dito.”
Ngunit sa bawat tawag, laging may kasamang pangungulila. Sapagkat ang bawat “Kumain na po kayo?” ay may kasamang dasal na sana, abot kamay lang sila.

Isang araw, habang abala siya sa opisina, napansin ni Faruk ang tahimik na si Aljur.
“Why do you look sad, my friend?” tanong nito.
“Hindi sumasagot sina Mama’t Papa nitong mga linggo,” sagot ni Aljur, halata ang pag-aalala. “Tinawagan ko pa ‘yung kapitbahay namin, sabi niya… ibinenta raw nila ang bahay.”
Napakunot noo si Faruk. “Maybe they just moved? Don’t worry too much.”
Ngunit hindi mapawi ang kaba sa dibdib ni Aljur.

Gabi-gabi, nakaupo siya sa maliit na mesa, hawak ang lumang cellphone, paulit-ulit na tinitingnan ang mga lumang mensahe.
“Ingat ka palagi anak.”
“Huwag mong kalimutan kumain.”
Mga simpleng salita, ngunit ngayo’y parang mga tinig na nagmumulto sa katahimikan ng gabi.

“Faruk,” sabi niya matapos ang isang linggo, “pag natapos ang project natin ngayong buwan, uuwi muna ako sa Pilipinas.”
Ngumiti si Faruk. “Good. Surprise them. Parents love surprises.”

Ngunit habang papalapit ang araw ng kanyang flight, lalong bumigat ang dibdib niya. Parang may malamig na kamay na humahawak sa kanyang puso. Gabi-gabi, tinatanong niya ang sarili:
“May halaga pa kaya ang tagumpay ko kung wala na silang uuwian?”

Pagdating ng araw ng kanyang flight, sinamahan siya ni Faruk sa paliparan.
“My friend,” sabi ni Faruk, “when you see them, hug them for all the years you were away.”
Ngumiti si Aljur. “Salamat, kapatid. I’ll send you pictures when I get there.”
Ngunit sa ngiti niyang iyon, may nakatagong takot—isang kutob na matagal nang kumakatok sa kanyang isip.

Paglapag sa NAIA, sinalubong siya ng maalinsangang hangin ng Maynila at mga taxi driver na nag-aalok ng sakay.
“Boss, saan tayo?” tanong ng isa.
“Tondo po,” sagot ni Aljur.

Nang marinig ng driver, napatingin ito. “Tondo? Delikado na ro’n ngayon, sir. Maraming bagong mukha. Hindi mo na makikilala.”
Ngumiti lang si Aljur. “Doon pa rin ang bahay namin.”

Habang binabaybay ng taxi ang makipot na mga kalsada, unti-unting binabalutan ng alikabok ng realidad ang kanyang mga alaala. Ang dating sari-sari store sa kanto, karinderya na. Ang dating maingay na eskinita, ngayo’y puno ng basura at sigawan.

At nang marating niya ang lumang address—ang lugar na ilang taon niyang pinangarap balikan—hindi na iyon ang tahanang iniwan niya.

Isang bagong duplex na bato ang nakatayo. May pinturang bago, may gate, at may asong nagbabantay.

“Excuse me po,” tawag niya sa babae sa loob. “Dito po ba nakatira sina Mang Lito at Aling Rosa Navarro?”
Napakunot ang noo ng babae. “Sila po ba ‘yung mag-asawang matanda? Umalis na po sila tatlong taon na. Nabili na ‘tong lote. Sabi ng mga kapitbahay, naloko raw sila ng kamag-anak bago sila umalis.”

Parang gumuho ang mundo ni Aljur. “Anong pangalan ng kamag-anak?”
“Romel po yata. Siya raw ang nagbenta.”

Nanginginig ang tuhod ni Aljur. Napaluhod siya sa gilid ng gate, hawak ang lumang papel ng address. “Hindi pwedeng totoo ‘to,” mahina niyang bulong.

Kinagabihan, naglakad siya sa paligid.
Pumasok sa lumang karinderya, umaasang may makakakilala. At doon, nakita niya si Teresita, dating kapitbahay.

“Diyos ko, Aljur! Ikaw ba ‘yan?” halos mapasigaw ang matanda habang hinahaplos ang mukha niya.
“Oo, Tita Teresita,” sagot ni Aljur, nanginginig ang boses. “Nasaan po sila Mama’t Papa?”

Umupo ang matanda, may bigat sa bawat hinga.
“Anak… naloko sila ng pinsan mong si Romel. Nang mawala ang bahay, umalis sila. Akala namin lumipat lang sa probinsya, pero sabi ng iba… minsan daw nakikita sila sa Maynila. Sa Divisoria. Parang mga palaboy.”

Parang tinamaan ng lintik si Aljur. Nawala ang lahat ng ingay ng paligid. Ang mga busina, tawanan, ingay ng Maynila—naglaho.
“Palaboy?” halos pabulong niyang sambit.

Kinagabihan, umuwi siya sa murang inn. Binuksan ang maletang puno ng pasalubong—mga tsokolate, damit, at perlas na binili niya para sa kanyang mga magulang. Isa-isa niyang hinaplos ang mga iyon, bago tuluyang tumulo ang kanyang mga luha.
“Nay… Tay… bakit hindi niyo sinabi?”

Kinabukasan, maaga pa lang ay nag-ikot siya sa Divisoria, bitbit ang mga lumang larawan ng magulang.
“Sir, nakita niyo po ba ‘tong mag-asawa?” paulit-ulit niyang tanong sa mga vendor, sa mga pulis, sa mga naglalako ng prutas.

Walang sumasagot—hanggang sa lumapit ang isang matandang nagtitinda ng taho.
“Sir,” sabi nito, “parang nakikita ko ‘yan minsan sa ilalim ng tulay sa Blumentritt.”

Tumigil ang oras para kay Aljur.
Ang init ng araw, ang ingay ng lansangan, ang bigat ng trapiko—naging parang usok na lang na gumugulo sa kanyang isip.
Hawak ang larawan, naglakad siya papunta sa tulay.

Habang papalapit, naamoy niya ang halong usok at pawis, narinig ang ugong ng mga tren sa itaas, at sa ilalim ng tulay—mga taong nakahiga sa karton, mga bata naglalaro ng tansan.

At doon, sa isang sulok, may mag-asawang nakaupo.
Matanda, payat, at tila pagod sa mundo.
Ang babae’y may hawak na rosaryo, ang lalaki nama’y nakayuko, nakatingin sa malayo.

Lumapit siya, nanginginig.
“Nay… Tay…”

Dahan-dahang tumingin ang babae. Napatigil.
“Aljur?” mahina niyang wika, bago tuluyang pumatak ang luha.

Yumakap si Aljur sa kanila, mahigpit, parang ayaw nang bumitaw.
“Anak, akala namin… nakalimutan mo na kami,” sabi ni Aling Rosa habang nanginginig ang boses.
“Hindi po, Nay,” sagot ni Aljur, habol-habol ang hinga. “Hindi ko po kayo nakalimutan. Ang lahat ng ginawa ko, para sa inyo ‘yon.”

Sa ilalim ng tulay ng Blumentritt, tatlong taong pagod, luha, at pangarap ang nagtagpo.
Walang magarang bahay, walang mamahaling kotse—ngunit nandoon ang yakap na kay tagal niyang hinintay.

Kinabukasan, dinala niya sina Mang Lito at Aling Rosa sa isang pansamantalang tirahan. Habang sabay silang kumakain, sabi ni Aling Rosa:
“Anak, hindi namin kailangan ng palasyo. Ang gusto lang namin, makasama ka ulit.”

Ngumiti si Aljur, tinignan ang langit sa labas ng bintana.
“Siguro, Nay, doon ko lang talaga naintindihan… ang tunay na tagumpay ay hindi nasusukat sa bahay na itinayo, kundi sa tahanang bumabalik sa puso.”