Maaga pa noong araw na iyon nang nagmamadaling ihatid ni Marco ang kanyang anak na si Lia sa eskwela. Gaya ng nakasanayan, dumadaan sila sa lumang bus stop sa dulo ng bayan—isang lugar na madalas ay walang tao, tahimik, at tila nakalimutan na ng panahon. Ngunit sa araw na iyon, ibang tanawin ang bumungad sa kanila.

Isang matandang mag-asawa ang nakaupo sa gilid, parehong nakayuko, may hawak na maliit na bag, at halatang pagod. Ang suot nilang damit ay malinis pero luma, at ang tingin nila’y parang nawawala sa mundo. Initially, nagdalawang-isip si Marco. Marami na rin siyang nakitang tao sa kalsada, ngunit may kakaiba sa presensya ng dalawang matatanda. Hindi sila palaboy. Hindi rin sila mukhang naghihintay ng biyahe. May lungkot sa mga mata nila na hindi madaling ipaliwanag.

“Papa… bakit po sila nandiyan?” tanong ni Lia sa likod ng sasakyan.

Hindi nakasagot si Marco. Pero may kutob siyang hindi ito simpleng paghihintay sa bus.

Pagbalik niya mula sa paghatid sa anak, hindi siya mapalagay. Kaya bumalik siya sa bus stop. Nandoon pa rin ang matandang mag-asawang tila walang direksyon, walang galaw, at walang taong lumalapit. Lumapit si Marco, nagpakilala, at marahang nagtanong kung may inaantay sila.

Doon niya narinig ang kwentong hindi niya inaasahan.

Ang mag-asawa pala—sina Lolo Ben at Lola Rosario—ay dinala roon ng sariling anak. Sinabhan silang may pupuntahan daw sila, ngunit pagdating sa bus stop, iniwan na lamang sila. Wala man lang paliwanag. Wala ring pabalik. Kasunod noon, pinatay pa ang telepono.

Habang ikinukwento nila ito, nanginginig ang boses ni Lola Rosario, pero tinatakpan niya ng pilit na ngiti. Si Lolo Ben naman ay tahimik, nakatitig lang sa lupa, waring hirap aminin na ang anak nilang pinalaki nila nang buong puso ay iniwan sila nang walang awa.

Doon lalo pang kumirot ang puso ni Marco.

Sa loob ng limang taon mula nang pumanaw ang asawa niya, mag-isa niyang itinaguyod si Lia. Alam niya kung gaano kasakit mawalan ng taong dapat ay laging kasama mo. Pero ang malaglag sa sariling anak—higit pa iyon sa sakit na maiisip niya.

Hindi na nagdalawang-isip si Marco. Inanyayahan niya ang mag-asawa sa bahay para makakain at makapagpahinga. Noong una, tumanggi pa ang mga ito, nahihiya at takot na baka maging pabigat. Pero nang makita ni Marco ang kamay ni Lola Rosario na nanginginig sa lamig at gutom, gently niya silang inalalayan papasok sa sasakyan.

Pagdating sa bahay, sinalubong sila ni Lia. “Lolo, Lola… dito po muna kayo,” masigla niyang sabi, waring nadama agad ang bigat na dala ng dalawa.

Pinakain sila ni Marco, binigyan ng malinis na damit, at ipinatulog sa silid na dati’y para sa asawa niyang pumanaw. Doon unang nakita ni Marco ang bahagyang ngiti sa mukha ni Lola Rosario. Si Lolo Ben naman ay marahan lang tumango, ngunit bakas sa mga mata ang pasasalamat na hindi maipaliwanag.

Habang kumakain sila kinagabihan, unti-unting nagkuwento ang mag-asawa. Ipinagtapat nila na nagbenta sila ng lupa at ipon para mapagtapos ang nag-iisang anak. Isinakripisyo nila ang lahat, umaasang gaganda ang buhay ng kanilang pamilya. Ngunit nang makaangat ang anak at nag-asawa, unti-unti silang itinulak palayo hanggang sa tuluyang palitan ng hiya at pagkairita ang dati’y pagmamahal.

“Matanda na raw kami… pabigat na,” mahinang sabi ni Lolo Ben, halos hindi marinig.

Napaiyak si Lia. Si Marco naman ay napakuyom ng kamao. Hindi niya lubos maisip na may anak na kayang gawin iyon.

Lumipas ang isang linggo at hindi na bumalik ang anak para hanapin ang mag-asawa. Wala ring lakas ng loob manghingi ng tulong ang dalawa. Kaya isang gabi, tahimik silang kinausap ni Marco.

“Sana… dito na lang po kayo,” sabi niya.

Nagulat ang matandang mag-asawa. Hindi sila makapaniwala. Ang isang estrangherong halos hindi nila kilala, handang buksan ang tahanan para sa kanila.

“Hindi po kami kadugo,” nahihiyang sagot ni Lola Rosario.

“Mas mabuti pa kayong magulang kaysa sa ibang kadugo,” tugon ni Marco.

Mula roon, naging parte ng pamilya sina Lolo Ben at Lola Rosario. Tinuruan nila si Lia magluto ng mga pagkaing probinsya, tinulungan si Marco sa mga gawaing bahay, at sa kauna-unahang pagkakataon sa matagal na panahon, muli silang nakaramdam ng respeto at pag-aaruga.

Isang araw, nag-doorbell ang isang lalaki. Ang anak nila.

Hindi ito nagbalik para humingi ng tawad—kundi para kunin ang mga magulang niya. “Binabash na ako sa social media,” reklamo nito. “Pabalikin niyo sila sa akin.”

Hindi pa man nakakasagot si Marco, mariing humawak si Lola Rosario sa kamay niya. Nanginginig. Takot.

Doon tumayo si Marco. Calm pero matatag.

“Hindi pasanin ang magulang,” sabi niya. “At kung tinuring mo silang pabigat noon, hindi mo sila basta-basta makukuha ngayon. Hindi trophy ang magulang mo. Tao sila.”

Napaupo ang anak, tila hindi handa sa sagot.

Noon unang nagsalita si Lolo Ben, mabagal ngunit buo ang tinig: “Hindi pera ang kailangan namin. Hindi bahay. Hindi gamit. Pagmamahal lang. Kung hindi mo kaya ibigay ‘yon… huwag mo kaming pilitin bumalik.”

Lumuhod ang anak. Umiyak. Humingi ng tawad. Pero hindi agad sila sumagot. Sa bandang huli, tinanggap nila ang paghingi ng tawad—pero hindi ibig sabihin ay babalik sila sa tahanang minsan silang itinapon.

At doon, hayagan nilang sinabi: “Dito kami mas masaya.”

At doon rin, unang beses na gumuhit ang malawak na ngiti sa mukha ni Marco. Hindi siya naghahanap ng kapalit. Hindi niya ginawa ito para purihin ng iba. Ginawa niya ito dahil nakita niya ang sarili niya sa kanila—mag-isang lumalaban, naghahanap ng tahanan, nangungulila sa pagmamahal.

Sa huli, hindi kadugo ang bumuo sa pamilyang iyon. Kundi pagmamalasakit. Paggalang. At pusong hindi kayang tumalikod sa dalawang matandang minsan nang itinapon ng mundo.