Ako nga pala si Jomar. Bunso ako sa tatlong magkakapatid. Bata pa lang ako, napapansin ko na, tahimik lang lagi si Papa. Hindi siya katulad ng ibang tatay na palatawa o malambing. Tahimik lang siya, parang laging malalim ang iniisip. Kahit kami ng mga kapatid ko, bihira niyang kausapin.

Si Mama naman, palaging galit, lalo na kay Papa. “Wala ka na ngang silbi, tahimik ka pa diyan!” madalas niyang sigaw. Minsan iniisip ko, mahal pa ba ni Mama si Papa? Minsan nga naiisip ko rin, mahal ba kami ni Papa?

Noong elementary ako, may isang beses na nasugatan ako sa school. Nadulas ako at napunit ang tuhod ko. Si Mama, galit na galit nang nalaman, kesyo pabaya daw ang teacher. Pero si Papa, wala siyang sinabi. Akala ko wala siyang pake.

Pero nung gabing ‘yon, pagtingin ko sa labas ng bintana, nakita ko siya sa likod ng bahay, may dalang bulak, alcohol, at band-aid. Tahimik siyang lumapit at ginamot ang sugat ko. Walang salita. Walang kahit anong paliwanag. Pero doon ko naramdaman, mahal niya ako. Ayaw lang niya ipakita.

Lumipas ang mga taon. Nasanay na lang kaming lahat sa katahimikan niya. Parang background lang siya sa buhay naming lahat. Hindi namin siya kinakausap. Hindi rin siya nagtatanong.

Hanggang sa isang araw, bigla siyang nag-collapse sa kusina. Akala namin pagod lang, pero dinala siya sa ospital at nalaman naming may sakit na pala siya sa puso. Matagal na raw. Hindi lang siya nagsasabi.

Sabi ng doktor, kung sana naagapan, baka gumaling pa siya. Pero dahil hindi siya nagsasalita, dahil ayaw niya kaming abalahin, lumala ng lumala.

Habang nasa ICU si Papa, binigyan kami ng nurse ng maliit na kahon. “Galing po ito sa bulsa ng tatay niyo.”
Pagbukas namin, may mga sulat.

Para kay Kuya, “Alam kong nahihirapan ka sa trabaho. Hindi ako nakapagsalita noon, pero proud ako sayo. Masipag kang anak.”

Para kay Ate, “Pasensya ka na kung di kita nabigyan ng regalo nung graduation mo. Pero tinabi ko ‘to.”
Kasama ng sulat ang isang luma at kulubot na 500 peso bill.

Para sa akin.
“Jomar, bunso.
Ikaw ang pinakahuling dahilan kung bakit ako nagsumikap. Tahimik ako kasi natatakot akong magkamali ng salita. Pero lagi kitang pinagmamasdan. Alam mo ba, ikaw ang laging laman ng dasal ko gabi-gabi?”

Umiyak ako. Hindi ko napigilang isigaw sa sarili ko, “Bakit hindi mo sinabi, Pa?! Sana kinausap mo kami!”

Pero huli na. Pumanaw si Papa kinabukasan, habang kami ay tulog sa tabi niya.

Pag-uwi namin galing burol, nagulat kami sa isang dumating na abogado. May iniwan daw si Papa na dokumento. Iniwan niya pala sa amin ang maliit niyang lupang tinayuan niya ng kubo sa probinsya. Nasa pangalan naming magkakapatid.

At ang mas nakakagulat.
May savings account siya, mahigit ₱180,000 laman. Puro ipon niya mula sa pagiging construction worker, driver, at mangingisda.

Tahimik siya, pero pinaghahandaan pala niya ang kinabukasan namin.

Hindi lahat ng tahimik ay walang pakialam. Minsan, yung pinakatahimik, sila yung nagmamahal ng sobra at sa paraang hindi natin agad naiintindihan.