Ang isang State of the City Address (SOCA) ay karaniwang isang pormal na pag-uulat ng mga nagawa at plano ng isang lokal na pamahalaan. Ngunit ang naging talumpati ni Pasig City Mayor Vico Sotto noong Lunes, Oktubre 13, ay biglang nagbago, mula sa isang progress report tungo sa isang matinding konprontasyon at rebelasyon na umalingawngaw sa buong bansa.

Ang nakakagulat na sandali ay naganap sa pinakahuling bahagi ng kanyang pag-uulat, kung saan malinaw niyang hinarap ang ilang lokal na opisyal na nagmamalaki sa kanilang kapangyarihan at koneksyon sa mga matataas na ahensiya ng gobyerno. Ang pinakatuon ng matapang na babala ni Mayor Sotto ay ang mga opisyal na nagsasabing sila ay “malakas kay COA Commissioner [Mario] Lipana.”

Ang Pagsambulat: Isang Hamon sa Kapangyarihan

Sa harap ng publiko at ng mga lokal na opisyal, hindi nagpatumpik-tumpik si Mayor Sotto sa kanyang galit sa katiwalian sa loob ng lokal na pamahalaan.

“Huwag kayong magmamalaki sa akin na malakas kayo kay COA Commissioner Lipana. Gagawin natin kung ano ang tama sa lungsod ng Pasig,” aniya.

Ngunit hindi nagtapos doon ang pahayag. Ibinunyag ni Sotto na may mga nagpo-pondo sa mga lokal na opisyal na ito—isang direktang paratang ng tiwaling ugnayan sa pagitan ng mga indibidwal na may kapangyarihan sa pambansang antas at ng mga lokal na pulitiko. “Akala niyo hindi ko alam. Sinasabi na ang tao niya, siya ang nagfa-finance,” patuloy ni Sotto, na tumukoy sa umano’y pagkakasangkot ng anak ng opisyal ng COA sa pagpo-pondo ng ilang barangay at SK (Sangguniang Kabataan) officials.

Ang pagtalakay sa koneksyon ng COA ay itinuturing na groundbreaking at mapanganib sa pulitika. Ang Commission on Audit (COA) ay isang ahensiyang binubuo ng mga opisyal na may quasi-judicial na kapangyarihan, na may responsibilidad na suriin ang lahat ng pondo ng gobyerno. Ang paratang na ang isang mataas na opisyal nito ay may koneksyon sa mga tiwaling lokal na pulitiko ay nagpapakita ng isang malaking problema sa institusyonal na integridad ng gobyerno.

Ang Konteksto: Limang Taon ng Paglilinis sa Pasig

Upang maunawaan ang bigat ng pahayag ni Sotto, mahalagang tingnan ang konteksto ng kanyang pamamahala. Mula nang umupo siya sa puwesto noong 2019, ang kanyang pangunahing misyon ay ang paglilinis ng pamahalaan mula sa mga taon ng katiwalian at tradisyonal na pulitika.

“Sinimulan po natin ang isang journey tungo sa mas mabuting pamamahala. Naglinis tayo ng pamahalaan, nagreporma tayo ng procurement,” pagbabalik-tanaw ni Sotto sa simula ng kanyang term.

Ang Pasig, sa ilalim ng kanyang pamumuno, ay nakaranas ng malaking pagbabago sa pagpapatupad ng good governance sa mga aspeto tulad ng:

Financial Growth at Fiscal Responsibility: Nagtagumpay ang Pasig sa pagtaas ng local tax revenues nang hindi nagtataas ng tax rates o amilyar (Real Property Tax), na nagpakita ng mas mahusay na revenue generation efficiency.
Institutional Reforms: Pagpapalakas ng transparency at accountability, kasabay ng merit-based na pagpili ng tauhan sa halip na political patronage.
Anti-Corruption Efforts: Ang pagtugis sa mga delinquent taxpayers at ang pagpapatupad ng administrative remedy of garnishment sa kauna-unahang pagkakataon sa kasaysayan ng lungsod, na nagpapakita ng kanyang walang takot na paglaban sa malalaking negosyanteng ayaw magbayad ng tamang buwis.
Mass Regularization: Isa ang Pasig sa mga ahensya ng gobyerno na may mas maraming permanenteng empleyado kaysa sa job order at casual na pinagsama, isang hakbang na naglalayong tapusin ang endo at patronage sa lokal na gobyerno.

Sa kanyang pag-uulat, sinabi ni Sotto na dahil sa pagpupursige nilang linisin ang pamahalaan, ang tanong ngayon ay nagbago: “Anong gagawin natin sa sobra na pondo?” Ang paglilinis ay nagresulta sa paglago ng pondo—isang direktang bunga ng pagpapatupad ng anti-corruption measures.

Ang Pulitikal na Epekto: Bakit Kinabit ang mga Duterte?

Ang pamagat ng usap-usapan tungkol sa testimony ni Mayor Sotto ay dagliang ikinabit ang insidente kina VP Sara Duterte at sa dating Pangulong Duterte. Bagama’t walang binanggit na pangalan ng mga Duterte si Mayor Sotto sa kanyang talumpati, ang pagbanggit sa COA Commissioner na si Mario Lipana ay ang naging ugat ng pulitikal na interpretasyon.

Si Lipana ay itinalaga bilang COA Commissioner noong panahon ng administrasyon ni dating Pangulong Rodrigo Duterte. Samakatuwid, ang pag-atake o akusasyon ng katiwalian laban sa isa sa kanyang mga appointee ay tinitingnan bilang isang hamon sa integridad ng nakaraang administrasyon.

Ang ilang mga political commentator ay mabilis na nagbigay ng opinyon na ang ginawa ni Sotto ay isang matapang na hakbang na naglalantad ng mga natitirang ‘ugat’ ng katiwalian na iniwan ng nakaraang rehimen. Ito ay nagpapakita na ang paglilinis ng Pasig ay hindi lamang laban sa mga lokal na opisyal, kundi laban sa mas malaking sistema at ugnayan sa pambansang pulitika.

Ang Babala sa mga Tiwali

Ang pinakamatinding bahagi ng talumpati ni Sotto ay ang kanyang direktang pagpuna sa mga tiwaling opisyal:

“Sa ating mga barangay officials, sama na po natin yung SK, pero lalo na sa ating mga barangay officials, tanungin po natin ang ating sarili: Nakikiisa ba ako sa pagpapatupad ng mabuting paggugoberno o gumagamit pa rin ba ako ng financier at hawak ko yung pera ng barangay?”

Nagbigay siya ng deadline sa mga tiwaling opisyal na mag-ayos-ayos na, at sinabi niya na hindi na siya magpapaloko sa mga nagsasabing sila ay “malakas” dahil sa kanilang koneksyon sa COA o iba pang ahensiya.

Ang ginawang sermon ni Mayor Sotto ay nag-iwan ng isang matibay na mensahe: Ang oras ng pagtatago at pagmamalaki sa katiwalian ay tapos na sa Pasig. Ang kanyang testimony ay hindi lamang tungkol sa lokal na clean-up, kundi isang pambansang wake-up call na ang good governance ay hindi natatakot sa political patronage o sa impluwensya ng mga matataas na opisyal.

Ang tanong ngayon ay, hanggang saan aabot ang rebelasyon na ito, at anong legal o pulitikal na aksyon ang susunod na mangyayari laban sa COA Commissioner at sa mga local officials na umano’y pinopondohan upang magpatuloy ang katiwalian. Patuloy na minomonitor ng publiko ang sagot ng COA at ang magiging reaksyon ng mga opisyal na idinawit sa matapang na pahayag ni Mayor Vico Sotto.