Pumanaw sa edad na 101 si Juan Ponce Enrile, isa sa pinakamahabang nagsilbi at pinakakontrobersiyal na personalidad sa pulitika ng Pilipinas. Sa kanyang pag-alis, isang malawak at mabigat na tanong ang iniwan niya sa bansa: paano nga ba hahatulan ng kasaysayan ang isang lider na tumawid sa pagitan ng kapangyarihan, kontrobersiya, at pagbaliktad ng posisyon sa mga kritikal na sandali?

Si Enrile ay isinilang noong Pebrero 1924 sa Cagayan. Ang mga hamon sa kanyang kabataan ay hindi naging hadlang para marating niya ang pinakamataas na antas ng impluwensya sa gobyerno. Kilala bilang isang matalinong abogado, mabilis siyang umangat sa politika hanggang sa tuluyan siyang kunin sa gabinete noong panahon ni Ferdinand Marcos Sr.

Bilang Kalihim ng Katarungan at kalaunan ay Kalihim ng Tanggulang Pambansa, naging sentral si Enrile sa pagpapatupad ng mga polisiya ng administrasyong Marcos. Isa siya sa mga pangunahing personalidad na iniuugnay sa deklarasyon ng Batas Militar noong 1972—isang yugto na hanggang ngayon ay nagbibigay-hati sa bansa dahil sa mga alegasyon ng paglabag sa karapatang pantao, mahigpit na kontrol ng estado, at pagsupil sa oposisyon.

Ngunit dumating ang Pebrero 1986, nang lumaon ay dumikit ang pangalan ni Enrile sa isa sa pinakaimportanteng sandali sa kasaysayan ng bansa. Sa kanyang paglayo sa rehimeng Marcos, nagsimula ang serye ng pangyayaring nagbunsod ng People Power Revolution. Ang paghihiwalay niyang ito ang naging simbolo ng pagguho ng diktadura at simula ng pagbabagong tinawag na EDSA.

Makalipas ang rebolusyon, hindi pa rito nagtapos ang kanyang karera. Ilang beses siyang nahalal sa Senado, nagsilbi bilang Senate President, at nanatiling isa sa pinakamalalaking tinig sa lehislatura. Kahit sa may edad na higit 90, patuloy pa rin siyang naging bahagi ng gobyerno at nagsilbi bilang Chief Presidential Legal Counsel sa administrasyon ni Ferdinand Marcos Jr.—patunay ng kanyang hindi matitinag na presensya sa politika.

Noong malapit nang matapos ang 2025, naiulat ang kanyang pagpanaw habang ginagamot para sa pulmonya. Napuno ng magkakaibang reaksyon ang publiko—may nagbigay-pugay sa haba at lawak ng kanyang serbisyo, at mayroon ding nagpahayag ng matinding hinanakit dahil sa mga sugat ng Batas Militar na hindi umano niya hinarap o pinaninindigan.

Maraming personalidad sa politika at showbiz ang nagpahatid ng pakikiramay. Para sa ilan, isa siyang haligi ng pulitika na nagpakita ng tatag at talas ng isip hanggang sa huling mga taon. Para naman sa mga dating biktima at aktibistang lumaban sa diktadura, ang kanyang pagpanaw ay nagpapaalala ng mga tanong na hindi pa rin lubos masagot—tungkol sa pananagutan, hustisya, at pagharap sa mga anino ng nakaraan.

Sa pagpanaw ni Enrile, muling nabubuksan ang diskusyon tungkol sa papel ng mga lider sa paghubog ng bansa—mabuti man o masama. Isa siyang personalidad na hindi madaling ikahon: arkitekto ng Batas Militar, pero bahagi rin ng pagbagsak ng diktadura; kritiko ng rehimeng hinangaan niya, pero muling nagbalik sa kapangyarihan makalipas ang maraming taon.

Ang buhay ni Enrile ay paalala na ang politika ay hindi palaging itim o puti. May mga lider na nagdadala ng kapangyarihan na maaaring gamitin para sa alinman—kontrol o kalayaan, pang-aapi o pagbabago. Sa kanyang pagpanaw, hindi natatapos ang usapan; sa halip, mas lalo itong nag-aanyaya sa atin na suriin, pagnilayan, at balikan ang ating kasaysayan nang may buong katapatan.

Sa huli, mananatiling bahagi ng sambayanang Pilipino ang pangalan ni Juan Ponce Enrile—hindi lamang bilang politiko, kundi bilang simbolo ng kapangyarihan, kontrobersiya, at ng masalimuot na ugnayan ng politika at bayang kanyang pinagsilbihan. Ang tanong ngayon: ano nga bang marka ang tunay niyang iniwan? At paano ito huhubugin ng mga susunod pang henerasyon?