“Isang umagang akala ko’y karaniwan lang… doon pala magsisimula ang pangyayaring magbabago sa takbo ng buhay ko—isang lihim na matagal nang ibinubulong ng bakal, alikabok, at lungkot ng aming nakaraan.”

Sa bawat paggising ko bago pa tumilaok ang manok, ramdam ko na agad ang bigat ng mundong kailangang pasanin. Ako si Elmo Racelis, tubong-Tondo, manggagawa sa konstruksyon, at panganay na anak ng isang pamilyang matagal nang hirap huminga sa gitna ng kahirapan. Madalas akong gumising habang madilim pa—hindi dahil sa disiplina, kundi dahil sa takot. Takot na maulit ang nangyari sa tatay ko. Takot na isang mali lang sa site… tapos na ang lahat.

Umaga pa lang, tanaw ko na ang kisame naming may mantsa ng tagas at ang maliit naming papag kung saan mahimbing pang natutulog si Jon, kapatid kong nangangarap maging engineer balang araw. Sa kabilang banda, nandoon si Nanay Pilar—mahina, nilalagnat, pero matatag pa rin sa awa ng Diyos. Humigop ako ng kapeng barako, pilit na nilunok ang pagod bago muling magsuot ng kupas na t-shirt na may logo ng construction company.

Sa labas, sinalubong ako ng halong amoy ng tuyo, mantika, at kanal. Ito ang mundong kinalakhan ko. Ito rin ang mundong gusto kong lampasan—hindi para sa akin, kundi para sa pamilya ko.

Habang naglalakad ako palabas ng eskinita, sumalubong si Aling Mercy, ang landlady naming may busilak na puso pero matalas magsalita.

“Elmo, maaga ka na naman. Namumutla nanay mo kagabi ha.”

“Opo, Nay Mercy… bibilhan ko siya ng gamot mamaya.”

Tango lang ang sinagot niya, pero hindi iyon basta tango. May kaba. May pag-aalalang ayaw niyang ipakita.

At doon, nagsimulang gumuhit ulit sa isip ko ang salitang aksidente.

Kasing bilis ng pag-igik ng kalawangin naming pinto, bumalik sa alaala ko ang mukha ni Tatay—pawisan, pagod, ngunit pilit na nakangiti habang sinasabing mag-iipon kami para sa bahay naming hindi na inuulan ng tagas. Pero isang iglap, isang bagsak, isang sigaw—lahat naglaho.

Scaffolding failure, sabi nila.
Compensation, sabi nila.
Pero hustisya? Wala.

Kaya sa bawat pag-akyat ko sa taas ng building, pilit kong binubura ang takot… kahit paulit-ulit itong bumabalik.

Pagdating ko sa site sa Bonifacio, sumalubong agad ang hiyawan ng makina at takbo ng trabaho.

“Elmo! Late ka ng limang minuto!” sigaw ni Jomar, sabay tawa.

Ngumiti ako, pero hindi ko tinanggap iyon ng basta. Hindi ako pwedeng maging pabaya. Hindi ako pwedeng maging dahilan ng kapahamakan ng iba.

Dumating si Mang Rogelio, ang foreman na laging seryoso, laging nagmamadali, at laging pabulong ang poot.

“Racelis, bantayan mo ang oras mo. Simula ngayon, sa taas ka. Ikaw at si Eddie Boy, may kulang na bakal doon. Ayusin niyo. Huwag papalpak.”

“Opo, Mang.”

Habang papalapit kami sa scaffolding, ramdam ko ang panginginig nito sa bawat hakbang. Ang ikatlong palapag ay parang lumulutang na tabla ng kapalaran—isang maling apak, buhay ang kabayaran. Habang hinahawakan ko ang bakal, napansin ko ang isang bahagi ng scaffolding na sobrang kalawangin. Pinalo ko ito ng bahagya at kumalansing nang parang tutulong.

“Mang Rogelio!” sigaw ko. “Luma na po ‘to. Delikado.”

Sumagot siya, hindi man lang tumingin.

“Yan muna ang gamitin. Walang delivery. Wala ring pirma ng engineer. Huwag kang choosy, Racelis. Trabaho mo ’yan.”

Napalunok ako. Ganito lagi. Tinatawag kaming pamilya, pero sa huli, presyo at oras pa rin ang inuuna.

Lumapit si Jomar sa akin. “Tol, baka pwede na lang bawasan bigat diyan?”

Bago ko pa sagutin, sumigaw ng mas malakas si Mang Rogelio.

“Wala nang pero-pero! Kung ayaw niyo, may kapalit kayo agad!”

Tahimik kaming nagkatinginan ni Eddie Boy. Nakita ko sa mga mata nila ang parehong takot. Pareho naming alam: isang pagkakamali, isang iglap… pwedeng kami ang sumunod kay Tatay.

Gabi na nang makatapos kami. Masakit ang katawan, nanginginig ang tuhod, pero bago umuwi, tumulong pa ako kay Lolo Crisanto na naipit ang gulong ng kariton. Pinilit kong ngumiti kahit ramdam ko na ang bigat sa dibdib.

Pagdating ko sa bahay, bumulaga ang amoy ng sinigang. Si Jona, nakangiti habang naghihiwa ng sibuyas.

“Kuya, pinadalhan tayo ni Ate Myin ng buto-buto! Para sa’yo raw… para lumakas si ‘Engineer Jona’!”

Napangiti ako kahit pagod. Kapatid ko ‘to—pangarap ko siyang maging engineer. Gagawa siya ng building na ligtas… ‘yung hindi nakamamatay.

Paglingon ko, nakita ko si Nanay. Mahina pero nakangiti.

“Elmo, anak… ang mahalaga, umuuwi ka araw-araw.”

At doon, umigting ang pangako ko:
Hindi na dapat maulit. Hindi na dapat may ibang Arturo Racelis. Hindi na dapat may anak na tulad ko na matutong mabuhay sa takot.

Pero kinabukasan… nagbago ang takbo ng araw.

Habang nagwe-welding kami ni Eddie Boy, dumating ang tunog ng malalakas na yabag. Tatlong lalaki—pormal, naka-hard hat na bago, at may clipboard na mukhang mamahalin. Sumama si Mang Rogelio sa kanila at natatarantang nagturo-turo ng mga bagay na hindi naman niya pinag-aasikaso nu’ng wala sila.

“Tol… sila na yata ‘yung mga bagong inspector,” bulong ni Eddie Boy.

Pero may kakaiba.

Hindi sila basta inspector.

Yung isa… hindi tumitingin sa checklist. Sa amin siya nakatingin. Tahimik. Parang nagmamasid ng mas malalim pa sa safety violations.

Lumapit siya sa akin.

“Elmo Racelis?” tanong niya.

“O-opo. Bakit po?”

Nag-abot siya ng kamay.

“Engineer Jeric Almazan. May follow-up question ako tungkol sa report mo noon kay Tatay mo.”

Parang binuhusan ako ng malamig na tubig. Nanginginig ang mga daliri ko.

“Report? Wala po akong—”

“May naka-log na complaint noong aksidente. Galing sa inyo raw. Pero hindi natuloy. May pumigil?”

Hindi ako nakasagot. Hindi ko alam na may tala pa pala iyon.

“Pwede ba kitang makausap mamaya? Sa opisina ng project manager. Gusto kong malaman ang totoo.”

Tumingin ako kay Mang Rogelio. Nag-iba ang kulay ng mukha niya. Biglang namutla. Ramdam ko ang tensyon sa hangin—parang may lihim na matagal nang tinatakpan.

At doon ako natigilan.

Bakit bigla silang interesado sa aksidente ni Tatay?
Sino pa ang nakakaalam?
At bakit ngayon?

Gabi na nang humarap ako sa opisina. Nanginginig ang kamay ko nang hawakan ang doorknob. Pagbukas ko, nandoon si Engineer Almazan, at may kasama siyang isang lalaki… naka-itim, seryoso, may hawak na envelope.

“Elmo,” sabi ni Engineer Almazan, “matagal ka naming hinahanap.”

“Po?”

Inilapag ng lalaking naka-itim ang envelope.

“Nakatanggap kami ng anonymous report nitong mga nakaraang buwan. May nagsumbong ng mga anomalya sa kumpanya. Safety violations. Corrupt na foreman at engineer. Tinakpan ang aksidente ng tatay mo.”

Napasinghap ako.

Hindi ako makahinga.

“Alam mo ba kung sino ang nag-report?” tanong ko.

Pareho silang umiling.

At unti-unti, may lumitaw na takot sa dibdib ko.

Anonymous report.
Biglang pagdating ng inspector.
Biglang pagtawag sa pangalan ko.

At si Mang Rogelio… kanina ko pa hindi nakikita.

“Pu—pwede pong malaman kung bakit ako ang hinahanap ninyo?”

Seryoso ang sagot ni Engineer Almazan.

“Elmo… ang pangalan mo ang nakalagay bilang primary witness sa tinatawag na ‘forged safety clearance’ noong araw ng pagkamatay ng tatay mo.”

Parang may sumabog na dinamita sa ulo ko.

Ako?

Ako ang witness?

“Pero… bata pa po ako noon.”

“Tama,” sagot niya. “At may isang taong gustong ilabas ang totoo. Ginamit ang pangalan mo para hindi sila mabuko.”

Humigpit ang dibdib ko.

Ang tunog ng mga makina sa labas ay unti-unting nilamon ng katahimikan.

At doon niya sinabi ang huling linya na lalong nagpatibok ng puso ko.

“Elmo… hindi aksidente ang nangyari sa tatay mo.”

Nalaglag ang balikat ko. Parang gumuho ang mundo. Ang matagal ko nang takot… biglang nagkaroon ng pangalan.

“May nagpabaya.”
“May nag-utos.”
“May nagtago.”

At ngayon… ako ang nasa gitna.

“Anong… anong kailangan ko pong gawin?” bulong ko.

Tumingin sa akin si Engineer Almazan—hindi bilang boss, kundi bilang taong nag-aabot ng pag-asa.

“Hindi ka namin pipilitin, Elmo. Pero kung handa ka… pwede na nating simulan ang imbestigasyon. Pwede kang maging dahilan para hindi na maulit.”

Napatingin ako sa labas ng bintana. Nandoon ang site—mataas, magulo, delikado—pero nandoon din ang pangarap ko.

Pangarap para kay Tatay.
Para kay Nanay.
Para kay Jona.
Para kay Jon.
Para sa akin.

Huminga ako nang malalim.

At sa unang pagkakataon, hindi ako natakot.

“Engineer…” sabi ko, pigil ang luha.

“Handa na po ako. Simulan na natin ang laban.”

At doon nagsimula ang tunay na kwento.

Hindi na lang ito tungkol sa pagiging construction worker.
Hindi na lang tungkol sa hirap, takot, at pang-araw-araw na pasakit.

Ito ay kwento ng isang anak
na handang ilaban ang katotohanan—
para sa isang amang hindi nabigyan ng hustisya.

At kahit maliit lang akong bahagi ng napakalaking mundong ito…
ngayon alam ko na:

May boses pala ang tulad ko.
At oras na para marinig nila iyon.