Mainit na naman ang eksena sa Senado matapos pumutok ang balitang may inilabas umanong arrest warrant ang International Criminal Court (ICC) laban kay Senator Ronald “Bato” dela Rosa. Kasabay ng pagkalat ng isyung ito, agad namang naglabas ng pahayag si Senator Alan Peter Cayetano—isang hakbang na agad umani ng matinding reaksyon mula sa publiko at sa ilang kapwa niya mambabatas.

Sa kanyang opisyal na pahayag, iginiit ni Cayetano na “lahat ng Pilipino ay nararapat sa due process,” anuman ang kanilang katayuan sa lipunan—ordinaryong mamamayan man o mataas na opisyal ng gobyerno. Para sa kanya, dapat pairalin ang patas na pagtrato sa batas at iwasan ang anumang hakbang na maaaring magmukhang pampulitika.

Ngunit imbes na pumayapa ang sitwasyon, mas lalo itong nagningas. Agad namang bumatikos si dating senador Leila de Lima, na nagsabing “kung may warrant si Bato, dapat may warrant din si Cayetano.” Para kay De Lima, malinaw umano na ipinagtatanggol ni Cayetano ang mga sangkot sa madugong kampanya kontra droga ng nakaraang administrasyon—isang kampanyang umani ng matinding batikos mula sa loob at labas ng bansa dahil sa libo-libong namatay na hindi man lang nabigyan ng pagkakataong maipagtanggol ang sarili.

Ang Isyu ng “Ipokrisya”
Mabilis na kumalat online ang mga komentaryo ng mga netizen, na karamihan ay tinawag na “ipokrito” si Cayetano. Para sa kanila, tila nakakalimutan ng senador ang panahong buong-buo niyang ipinagtanggol ang war on drugs ng dating Pangulong Rodrigo Duterte. Noong siya pa ang kalihim ng Department of Foreign Affairs, tahasan niyang sinabi sa isang panayam sa Al Jazeera na “lahat ng napatay sa war on drugs ay nanlaban.”

Ito mismo ang puntong ginamit ng mga kritiko laban sa kanya ngayon. Paano raw ngayon nagbago ang kanyang tono—mula sa matigas na pagdepensa noon, tungo sa panawagan ng “due process” para kay Bato? Para sa mga tagasubaybay ng pulitika, malinaw na nagkaroon ng malaking pag-ikot ng pananaw, o marahil ay pagtatangkang protektahan ang sariling alyansa.

Tahimik si Bato, Marami ang Nagtataka
Habang patuloy ang diskusyon sa Senado, kapansin-pansin naman ang pananahimik ni Senator Bato dela Rosa. Wala itong inilabas na opisyal na pahayag, at higit pang nagdulot ng espekulasyon ang hindi niya pagdalo sa unang araw ng pagbabalik-sesyon ng Senado.

Para sa marami, ito ay hindi pangkaraniwan. Kilala si Bato sa pagiging prangka at madalas magbigay ng komento sa iba’t ibang isyu—lalo na kung siya mismo ang sentro ng usapan. Ngunit ngayon, tila biglang naglaho ang dating maingay na personalidad.

May ilan nang nagtatanong: nagsisimula na nga ba siyang magtago? Ayon sa mga ulat, posibleng may kinalaman ang kanyang pagkawala sa lumabas na balita ng umano’y ICC arrest warrant. Wala pa namang opisyal na kumpirmasyon mula sa ICC o sa gobyerno ng Pilipinas, ngunit sapat na ang mga bulung-bulungan para magdulot ng takot at kaba sa kampo ng dating PNP chief.

Ang Aral ng Nakaraan
Kung pagbabalikan, hindi na bago ang ganitong mga sitwasyon. Naranasan na ni dating Pangulong Duterte ang ganitong uri ng tensyon bago pa man opisyal na lumabas ang mga ulat ukol sa ICC investigation laban sa kanya. Marami noon ang hindi naniwala na may kakayahan ang ICC na ituloy ang kaso matapos mag-withdraw ang Pilipinas sa nasabing hukuman. Ngunit nang lumabas ang mga dokumento, unti-unti nang nakikita ng publiko na seryoso ang prosesong ito.

Kaya marahil, ayon sa ilang tagamasid, mas pinipiling manahimik ni Dela Rosa. Ayon pa sa ilang abogado, posible raw na kung sakaling may katotohanan ang warrant, mas mabuting umiwas muna siya sa publiko habang pinag-aaralan ng kanyang mga legal team ang susunod na hakbang.

Ang Usapin ng Pananagutan
Ngunit sa labas ng Senado, mas mabigat ang tanong ng taumbayan: kailan nga ba mananagot ang mga sangkot sa libo-libong buhay na nawala sa war on drugs?

Ayon sa mga human rights groups, tinatayang nasa pagitan ng 25,000 hanggang 35,000 katao ang nasawi sa ilalim ng kampanya laban sa droga. Marami sa kanila ay mga ordinaryong mamamayan—mga ama, ina, at kabataang hindi na nakapagsalita sa sarili nilang depensa.

Kaya para sa mga biktima, tila insulto raw ang panawagan ni Cayetano ng “due process” ngayon. Para sa kanila, hindi ito ang narinig nilang boses noon—sa panahong kailangang-kailangan nila ng hustisya.

Simula ng Paniningil?
Habang tahimik si Bato at depensibo si Cayetano, dumarami naman ang naniniwalang nagsisimula na ang tinatawag ng ilan na “panahon ng paniningil.” Isa-isa na raw lumalabas ang mga dating malalakas sa administrasyon ni Duterte—ngunit ngayon ay isa-isa ring nasasangkot sa mga kaso.

May ilan pang nagsasabing baka hindi ito ang huli. Ayon sa mga tagamasid, maaaring sumunod sa listahan ang ilan pang dating opisyal na direktang nakilahok sa mga operasyon ng drug war.

Ngunit kung tutuusin, hindi ito basta usapin ng pulitika. Sa mas malalim na antas, ito ay usapin ng prinsipyo at konsensya. Sa bawat pagbigkas ng salitang “due process,” hindi maiiwasang maalala ng mga tao ang libo-libong Pilipinong pinagkaitan nito.

Isang Bagong Yugto ng Pulitika
Sa huli, tila malinaw na ang nangyayari ngayon ay hindi lamang laban ni Bato, o pagtatanggol ni Cayetano. Ito ay bahagi ng mas malawak na kwento ng bansa—kung saan ang mga dating makapangyarihan ay isa-isang hinaharap ang kanilang mga nakaraan.

Maaaring magbago ang mga pahayag, ngunit mahirap baguhin ang alaala ng sambayanan. Kung noon ay “nanlaban” ang bukang-bibig, ngayon ay “due process” na. Isang ironiya na hindi matatakasan—lalo na sa panahong unti-unti nang lumalabas ang katotohanan.

Sa kabila ng lahat, malinaw ang mensahe ng publiko: hustisya para sa lahat, hindi lamang sa mga nasa kapangyarihan.